[Romano]

Ngày 30-9, ông Joseph Kabila - cựu Tổng thống Cộng hòa Dân chủ Congo đã bị Tòa án Quân sự cấp cao kết án tử hình với các cáo buộc phản quốc, tội ác chiến tranh và các tội nghiêm trọng khác, liên quan đến cuộc xung đột đang diễn ra ở miền Đông nước này. Bản án này có ý nghĩa gì đối với Congo và chuyện gì sẽ xảy ra sắp tới?
Trung tướng Joseph Mutombo Katalayi chủ trì Tòa án Quân sự của Cộng hòa Dân chủ Congo đã tuyên bố ông Kabila phạm tội “tội ác chiến tranh cố ý giết người, tội ác chiến tranh hiếp dâm, tội ác chiến tranh tra tấn và tội ác chiến tranh tấn công tài sản được bảo vệ”. “Khi áp dụng Điều 7 của Bộ luật Hình sự Quân sự, tòa án chỉ áp dụng 1 hình phạt duy nhất, cụ thể là hình phạt nghiêm khắc nhất: Tử hình (vắng mặt - PV” - ông Katalayi nói. Tòa án cũng yêu cầu cựu Tổng thống phải bồi thường thiệt hại 29 tỷ USD cho Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Congo và 2 tỷ USD cho mỗi khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến tranh là Bắc Kivu và Nam Kivu (ở miền Đông Cộng hòa Dân chủ Congo). Bản thân ông Kabila được cho là sinh ra ở vùng Nam Kivu. Cựu Tổng thống Kabila cũng bị kết án vắng mặt vì cáo buộc hợp tác với nhóm phiến quân M23 được cho là do Rwanda hậu thuẫn. Mục tiêu của M23 được tuyên bố là nhằm lật đổ Tổng thống Felix Tshisekedi, trong khi Rwanda phủ nhận việc là lực lượng đứng sau M23.Cộng hòa Dân chủ Congo đang trong cơn khủng hoảng của một cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ, leo thang vào tháng 1-2025. M23 đã phát động các cuộc tấn công chớp nhoáng vào đầu năm nay và chiếm giữ nhiều vùng lãnh thổ, bao gồm cả trung tâm chiến lược ở phía Đông Goma. Xung đột đã khiến hơn 3.000 người thiệt mạng và gần 1 triệu người phải di dời. Mặc dù giao tranh đã lắng dịu trong bối cảnh các cuộc đàm phán hòa bình, nhưng vẫn còn một số báo cáo về bạo lực.

Ông Joseph Kabila (hiện 53 tuổi) nhậm chức Tổng thống ở tuổi 29, sau khi vụ ám sát cha ông (tức cựu Tổng thống Laurent Kabila) xảy ra. Ông làm Tổng thống từ năm 2001 và nhiệm kỳ kết thúc vào năm 2016 với nhiều cáo buộc tham nhũng cũng như vi phạm nhân quyền. Ông cũng bị cáo buộc là vi hiến khi trì hoãn cuộc bầu cử trong nước kéo dài đến tháng 12-2018. Năm đó, ông Tshisekedi của Đảng Liên minh Dân chủ và tiến bộ xã hội (UDPS) thắng cử và lên nắm quyền.

Tháng 11-2021, chính phủ đã mở cuộc điều tra chính thức đối với ông Kabila và các đồng minh thân cận về cáo buộc tham nhũng trong thời gian ông tại nhiệm. Tháng 4-2023, ông Kabila đã tự lưu vong và được cho là sống ở Nam Phi. Kể từ đó, ông gần như im lặng cho đến tháng 2-2025 thì viết một bài xã luận trên tờ Sunday Times (một tờ báo của Nam Phi) cáo buộc Tổng thống Tshisekedi cố vị và sai lầm khi giải quyết cuộc xung đột với M23. Cùng tháng đó, Tổng thống Tshisekedi phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich đã cáo buộc cựu Tổng thống Kabila hỗ trợ tài chính cho nhóm phiến quân.

Truyền thông cho biết, ông Kabila đã cập cảng Goma (Thủ đô Cộng hòa Dân chủ Congo) vào tháng 4-2025. Đến tháng 5, Quốc hội đã bỏ phiếu áp đảo để tước quyền miễn trừ của cựu Tổng thống. Ngay sau đó, M23 xác nhận ông Kabila đã có mặt tại Goma để gặp gỡ các nhà lãnh đạo tôn giáo địa phương và những người dân khác. Đó cũng là lần cuối ông được nhìn thấy công khai. Đến tháng 7, phiên tòa xét xử ông Kabila bắt đầu. Hiện chưa rõ cựu Tổng thống Congo ở đâu, nhưng ngày 30-9, Tòa án Quân sự của nước này đã ra lệnh bắt giữ ông ngay lập tức. Bản án được đưa ra trong bối cảnh Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Congo và đại diện của phiến quân M23 tiếp tục các cuộc đàm phán hòa bình do Qatar làm trung gian hòa giải kể từ tháng 7-2025. Tuy nhiên, có lo ngại bản án dành cho ông Kabila có thể cản trở các cuộc đàm phán và làm sâu sắc thêm sự chia rẽ chính trị tại quốc gia Trung Phi đầy bất ổn này. Bởi cựu Tổng thống Kabila vẫn là nhân vật chính trị có ảnh hưởng mạnh mẽ.