Từ duyệt binh 21 phát đại bác đến ṿng 2 “No Kings”
Tháng 6 vừa qua, khi Tổng thống Donald Trump dự lễ duyệt binh tại Washington, DC giữa tiếng 21 phát đại bác và đám đông hát “Happy Birthday”, khoảng 5 triệu người trên khắp nước Mỹ đồng loạt xuống đường phản đối chính quyền. Nay, trong bối cảnh chính phủ liên bang đóng cửa và tranh căi về việc triển khai Vệ binh Quốc gia tới các thành phố, phong trào chuẩn bị cho ṿng 2 với quy mô c̣n lớn hơn.
Quy mô toàn quốc: 2.500+ cuộc xuống đường ở 50 bang
Hơn 2.500 cuộc biểu t́nh—tăng khoảng 450 so với tháng 6—được lên lịch trong ngày thứ Bảy, trải khắp 50 bang. Thông điệp trung tâm của “No Kings” là bác bỏ điều mà ban tổ chức gọi là “chủ nghĩa độc đoán” của chính quyền.
Làn ranh chính trị: chỉ trích, phản bác, và câu hỏi về “tính Mỹ”
Một số lănh đạo Cộng ḥa coi các cuộc xuống đường là “chống Mỹ”. Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson c̣n quy trách biểu t́nh góp phần kéo dài “shutdown”. Ở chiều ngược lại, phía tổ chức nhấn mạnh đây là biểu t́nh ôn ḥa, nhằm khẳng định các giá trị hiến định và quyền công dân.
Bối cảnh chính sách: 5 tháng mở màn nhiệm kỳ hai đầy sóng gió
Đợt “No Kings” đầu tiên bùng nổ sau khi Nhà Trắng kư hàng trăm mệnh lệnh hành pháp liên quan quyền quốc tịch theo nơi sinh (birthright citizenship), bảo vệ người chuyển giới, sinh viên biểu t́nh, các chương tŕnh DEI của liên bang… Tranh căi nhập cư lên tới đỉnh điểm ở Los Angeles, nơi Tổng thống liên bang hóa Vệ binh Quốc gia California trái với ư kiến Thống đốc Gavin Newsom—động thái bị nhiều chuyên gia cảnh báo là chưa từng có tiền lệ và rủi ro vượt thẩm quyền.
“Double down” trong mùa hè: ICE, truyền thông và triển khai lực lượng
Theo ban tổ chức, mùa hè chứng kiến chính quyền tiếp tục “tăng lực”:
• ICE chịu áp lực chỉ tiêu bắt giữ, mở rộng các đợt truy quét và đối mặt nhiều cuộc phản đối cộng đồng.
• Truy tố đối thủ: Tổng thống kêu gọi Bộ Tư pháp xử lư cựu Giám đốc FBI James Comey và Tổng Chưởng lư New York Letitia James.
• Mặt trận truyền thông: khiếu kiện phỉ báng với một tờ báo lớn, chương tŕnh “Jimmy Kimmel Live!” bị đ́nh chỉ rồi trở lại.
• Lực lượng liên bang: nỗ lực điều quân tới các thành phố do Dân chủ lănh đạo như DC, Memphis, Chicago, Portland; tại Portland từng ghi nhận bắt giữ bên ngoài cơ sở ICE vào đầu tháng 10.
Đẩy – kéo giữa trung ương và địa phương
Nhiều lănh đạo bang và thành phố phản đối việc triển khai Vệ binh, các vụ kiện tụng vẫn đang diễn ra. Một số nghị sĩ Cộng ḥa gán nhăn các cuộc xuống đường là “Hate America”, cảnh báo “người biểu t́nh chuyên nghiệp” hay “Antifa” trà trộn. Phía tổ chức khẳng định mục tiêu ḥa b́nh, đào tạo hàng chục ngh́n người về an toàn và hạ nhiệt xung đột, đồng thời phổ biến quyền hợp pháp cho người tham gia nếu bất ngờ xuất hiện lực lượng vũ trang.
Liệu có leo thang quân sự?
Có ư kiến trong Quốc hội kêu gọi sẵn sàng đưa Vệ binh Quốc gia “nếu cần”. Tại Texas, Thống đốc Greg Abbott chỉ đạo triển khai tới Austin trước một cuộc tụ tập bị mô tả là “liên quan antifa”, lập tức bị phía Dân chủ tại bang phản đối. Tại California, cùng ngày biểu t́nh, một màn phô diễn sức mạnh quân sự khác cũng đă được lên kế hoạch.
Góc pháp lư: triển khai quân ngay cả khi biểu t́nh ôn ḥa?
Các chuyên gia quyền tự do dân sự cảnh báo một bản ghi nhớ từng được dùng ở Los Angeles có thể tạo tiền lệ triển khai lực lượng ngay cả khi biểu t́nh ôn ḥa—bị coi là “đ̣n đánh trực diện” vào Tu chính án I. Bất kỳ hành vi bạo lực cá lẻ nào của người biểu t́nh cũng có thể bị viện dẫn để tăng cường lực lượng. Việc điều quân cần kế hoạch trước, nên nếu xuất hiện lực lượng mới trong ngày, rất có thể quá tŕnh chuẩn bị đă diễn ra từ trước đó.
Khuyến nghị an ninh từ DHS
Một bản thông tin t́nh báo gửi lực lượng chấp pháp khuyến nghị cách nhận diện chỉ dấu rủi ro (những người từng lợi dụng biểu t́nh hợp pháp để gây bạo lực, tập huấn bán quân sự, hành vi quấy rối, đánh lạc hướng cảnh sát…). Dù không nêu đe dọa cụ thể, DHS đề xuất: phối hợp với cơ quan giao thông để theo dơi di chuyển lớn bất thường, bố trí khu vực riêng cho phe biểu t́nh và phản biểu t́nh, thiết lập đầu mối liên lạc với ban tổ chức và thông báo ranh giới pháp lư rơ ràng từ sớm.
“Big tent” – chiếc ô rộng của phong trào
Giữa lúc “shutdown” đe dọa sinh kế công chức, có quan điểm cho rằng biểu t́nh chỉ là “đánh lạc hướng”. Phía tổ chức phản bác: sự kiện đă được lên lịch từ tháng 9, quy tụ phổ quan điểm rộng (“big tent”) và “No Kings là giá trị Mỹ căn bản”. Tại sự kiện điểm ở Philadelphia hồi tháng 6, ban tổ chức c̣n dẫn Lời thề Trung thành trước đám đông—nhấn mạnh tinh thần công dân.
Mạng lưới Indivisible và áp lực chính trị đáp trả
Indivisible—khởi phát năm 2016—nay gồm hàng ngh́n nhóm địa phương, điều phối bởi các pháp nhân phi lợi nhuận/pháp lư tách bạch cho hoạt động đào tạo, tổ chức và vận động bầu cử. Tổ chức ư thức rủi ro bị nhắm mục tiêu khi công khai phản đối Tổng thống. Tranh luận tài trợ cũng nóng lên khi phe bảo thủ cáo buộc các quỹ lớn hậu thuẫn; phía Indivisible thừa nhận có nhận tài trợ từ nhiều nguồn khác nhau trong những năm qua và khẳng định quyền hoạt động hợp pháp theo Hiến pháp.
Sân khấu địa phương: cơ hội gửi thông điệp
Tại Boston, Thị trưởng Michelle Wu dự kiến diễn thuyết tại sự kiện “No Kings”. Sau các hoạt động phản đối gần đây ở thành phố, Tổng thống từng đe dọa rút World Cup khỏi Massachusetts—động thái mà phía địa phương cho rằng Tổng thống không có thẩm quyền thực hiện. Với nhiều thị trưởng và thống đốc, ngày thứ Bảy là dịp khẳng định ranh giới quyền lực giữa liên bang và địa phương.
Bài trắc nghiệm của nền dân chủ Mỹ
“Ṿng 2” của “No Kings” không chỉ là cuộc xuống đường về nhập cư, phúc lợi hay tự do báo chí; đó là bài trắc nghiệm về quyền biểu t́nh ôn ḥa, về giới hạn quyền lực hành pháp và về khả năng lắng nghe giữa các cấp chính quyền. Dù tranh căi sẽ c̣n tiếp diễn tại ṭa án và nghị trường, quy mô hàng ngh́n điểm tụ tập cho thấy năng lượng công dân vẫn dồi dào—và chính điều đó mới là phần cốt lơi của một nền dân chủ trưởng thành.