Bản tin chính
Dick Cheney – Phó tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ, kiến trúc sư chủ chốt của “chiến tranh chống khủng bố” và một trong những nhân vật gây chia rẽ nhất chính trường Mỹ đương đại – đã qua đời ở tuổi 84 vì biến chứng viêm phổi cùng bệnh lý tim mạch. Vợ ông, bà Lynne, cùng hai con gái Liz và Mary có mặt bên giường bệnh. Gia đình gọi ông là “một người đàn ông vĩ đại và lương thiện”, để lại ký ức về “lòng can đảm, danh dự, tình yêu và cả… câu cá.”
Từ Wyoming đến đỉnh cao quyền lực
Sinh năm 1941 tại Lincoln, Nebraska, lớn lên ở Casper, Wyoming, Cheney từng trượt dốc thời trẻ, rồi trở lại đại học và bước vào chính trường với vai trò phụ tá trong Nhà Trắng thời Nixon–Ford. Ông là Chánh văn phòng Nhà Trắng (1975), dân biểu Wyoming 6 nhiệm kỳ, rồi Bộ trưởng Quốc phòng dưới thời George H. W. Bush – nơi ông chỉ đạo Bão táp Sa mạc 1991. Sau giai đoạn điều hành Halliburton, Cheney được George W. Bush mời “soi” ứng viên phó tổng thống – và rốt cuộc chính ông bước lên chiếc ghế đó (2001–2009).
11/9/2001: bước ngoặt định hình cả kỷ nguyên
Buổi sáng 11/9, khi Tổng thống Bush vắng mặt, Cheney ở Nhà Trắng và lập tức vào chế độ khủng hoảng: xuống hầm chỉ huy, kích hoạt phản ứng khẩn cấp, thậm chí ủy quyền bắn hạ máy bay bị cướp nếu lao vào mục tiêu chiến lược. Từ thời khắc đó, ông trở thành tiếng nói mạnh mẽ nhất thúc đẩy học thuyết tấn công phủ đầu, thay đổi chế độ và mở rộng quyền lực hành pháp trong bối cảnh chống khủng bố.
Afghanistan, Iraq và những giả định đắt giá
Mỹ đánh Afghanistan để lật đổ Taliban, song Osama bin Laden thoát. Không lâu sau, Cheney vận động mở mặt trận mới: Iraq. Những cảnh báo về vũ khí hủy diệt hàng loạt, mối liên hệ với al-Qaeda và nguy cơ cung cấp vũ khí cho khủng bố đã tạo nền cho cuộc xâm lược 2003. Hậu chiến, các ủy ban điều tra và báo cáo quốc hội xác định tình báo có sai sót nghiêm trọng; WMD không tồn tại. Dẫu vậy, Cheney khẳng định khi đó ông và nội các đã hành động theo “thông tin tốt nhất có thể” và “sẽ làm lại ngay nếu cần.”
Guantanamo, “thẩm vấn tăng cường” và cơn bão đạo lý
Từ nước cờ giam giữ vô thời hạn ở Guantanamo đến các kỹ thuật thẩm vấn như waterboarding, Cheney đứng mũi chịu sào cho lựa chọn an ninh cứng rắn. Chỉ trích gọi đó là tra tấn, làm hoen ố hình ảnh Mỹ; còn ông thì biện giải: hợp pháp, hiệu quả và cần thiết trong chiến tranh.
Rạn nứt với đảng Cộng hòa thời Trump
Những năm cuối đời, Cheney – vốn là biểu tượng bảo thủ “truyền thống” – bị chính đảng của mình xa lánh vì ông công khai coi Donald Trump là mối đe dọa lớn nhất với nền cộng hòa, gọi ông này là “kẻ hèn nhát”. Ông ủng hộ con gái Liz Cheney khi bà đối đầu chủ nghĩa Trump và thậm chí tuyên bố bỏ phiếu cho ứng viên Dân chủ Kamala Harris năm 2024 – một nghịch lý lịch sử khép lại sự nghiệp của “phó tổng thống quyền lực nhất.”
Trận chiến với tử thần: 5 cơn nhồi máu cơ tim và một quả tim mới
Cheney sống nhiều thập niên với bệnh tim: nhồi máu cơ tim đầu tiên năm 37 tuổi, thêm nhiều lần nữa vào 1984, 1988, 2000 và 2010. Ông dùng bơm hỗ trợ thất trái rồi ghép tim năm 2012, gọi đó là “món quà của chính sự sống.” Nhờ vậy, ông có thêm nhiều năm hoạt động chính sách, viết hồi ký và dõi theo sự nghiệp chính trị của các con.
Di sản: quyền lực, tranh cãi và một nước Mỹ đã đổi khác
Cheney để lại di sản vừa đồ sộ vừa gai góc: tái định hình vai trò nhánh hành pháp sau Watergate; đặt dấu ấn sâu đậm lên chiến lược an ninh đối phó khủng bố; nhưng cũng khơi ra tranh cãi kéo dài về Iraq, về phương thức thẩm vấn, giám sát và pháp quyền. Với nhiều người, ông là “người quyết đoán cần có lúc khủng hoảng”; với người khác, ông là biểu tượng của sự quá tay. Dù nhìn từ lăng kính nào, khó phủ nhận: ít ai sau thế hệ Chiến tranh Lạnh đã tác động lên chính sách Mỹ sâu và lâu như Dick Cheney.
Gia đình và những điều còn lại
Ông ra đi để lại vợ Lynne, hai con gái Liz và Mary, bảy cháu nội ngoại – cùng một câu chuyện nước Mỹ đầy nghịch lý: những kẻ thù chính trị ngày nào có lúc đứng chung vì dân chủ; một đảng Cộng hòa phân hóa; và một quốc gia vẫn tiếp tục tranh luận về cái giá của an ninh sau 11/9.