Nguyễn Phạm Tuân là một nhân vật quan trọng của phong trào Cần vương. Ông có nhiều công trạng được lưu danh trong sử sách Việt Nam ở thế kỷ 9.
Nguyễn Phạm Tuân là một nhân vật quan trọng của phong trào Cần vương. Khi Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn quyết định sang Trung Quốc cầu viện, đă trao toàn bộ quân đội và nội chính cho Nguyễn Phạm Tuân với chức Thượng tướng cùng Đề đốc Lê Trực và hai con trai Tôn Thất Thuyết pḥ vua Hàm Nghi chống thực dân Pháp.
Làm quan cứu đói
Nguyễn Phạm Tuân tự là Tử Trai, sau đổi là Dưỡng Tăng, hiệu là Minh Phong. Ông sinh năm Nhâm Dần (1842) mất năm Đinh Hợi (1887), quê ở làng Kiên Bính, tổng Vơ Xá, phủ Quảng Ninh (nay thuộc tỉnh Quảng Trị). Ông sinh ra trong một gia đ́nh Nho học, nhiều đời cha con cùng thi đỗ đồng khoa, nhiều đời là công thần nhà Lê - Trịnh.
Theo một số tư liệu, Nguyễn Phạm Tuân vốn xưa là họ Phạm, chính quê ở thôn Văn Thượng, xă Lực Canh, tổng Xuân Canh, huyện Đông Anh, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc ngoại thành Hà Nội) v́ phạm tội phải chạy trốn vào vùng Thuận Hóa đổi ra họ Nguyễn để khỏi bị truy lùng, nhập tịch ở làng Kiên Bính. Gia phả họ Nguyễn Phạm ở phường Đông Sơn, TP Đồng Hới c̣n ghi, từ khi ông cụ cao tổ là Nguyễn Doăn Thanh đổi ra họ Nguyễn th́ lấy chữ lót là Doăn Đức. Nhưng đến đời thân sinh của ông Nguyễn Phạm Tuân mới dùng chữ Phạm làm tên lót cho con cháu để ghi nhớ gốc tích của ḍng họ gốc của ḿnh.
Cha mất sớm nên Nguyễn Phạm Tuân bước vào nghiệp khoa cử khá muộn. Năm Quư Dậu (1873) Nguyễn Phạm Tuân đỗ cử nhân đứng thứ 19. Năm Đinh Sửu (1877), trong kỳ thi Hội, bài làm của ông được chọn vào phúc hạch nhưng không đỗ tiến sĩ. Năm Mậu Dần (1878) Nguyễn Phạm Tuân được bổ làm Hành tẩu bộ Lễ. Trong năm 1878, trong nước nhiều nơi bị đói kém, ông được triều đ́nh giao phụ trách công việc cứu đói. Với tấm ḷng thương dân, ông đă cho thực hiện nhiều biện pháp chống đói hiệu quả, ông được triều đ́nh ban khen và thăng hàm Biên tu, được cử làm Huấn đạo huyện Bố Trạch, rồi Tri huyện Tuyên Hóa (Quảng B́nh). Năm Giáp Thân (1884), Nguyễn Phạm Tuân được thăng lên chức Tri huyện Đức Thọ (Hà Tĩnh).
Nguyễn Phạm Tuân bỏ ấn từ quan
Tuy chỉ giữ một chức quan nhỏ ở địa phương, nhưng Nguyễn Phạm Tuân luôn quan tâm đến t́nh h́nh trong nước. Với tấm ḷng yêu nước thương dân, ông đau buồn trước cảnh triều đ́nh nhà Nguyễn ngày càng rối ren, để thực dân Pháp lợi dụng cơ hội đánh chiếm gần hết Bắc kỳ và chiếm cả Thuận An. Triều đ́nh hết nhượng bộ thực dân Pháp đến cầu cứu Măn Thanh. Giữa năm 1885, nghe tin kinh đô Huế lọt vào tay giặc, Nguyễn Phạm Tuân quyết định bỏ ấn từ quan, đưa gia đ́nh về quê hương Đồng Hới, rồi quyết định quyên sinh, may được người nhà giải cứu và khuyên ngăn. Từ đấy ông cùng nhân dân, với các tầng lớp sĩ phu đứng ra chiêu mộ nghĩa quan, tập hợp binh lính lên vùng Tuyên Hóa t́m vua Hàm Nghi, xin đi theo đánh thực dân Pháp.
Tháng 10 năm Ất Dậu (1885), Nguyễn Phạm Tuân gặp vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết, được nhà vua phong chức Tán tương quân vụ quân thứ Quảng B́nh. Ông chọn xóm Thác Đài, làng Cổ Liêm, huyện Tuyên Hóa làm sở chỉ huy, trung tâm lănh đạo phong trào Cần Vương. Từ đây, phong trào Cần Vương ở Quảng B́nh được nhen nhóm và phát triển khá mạnh dưới sự lănh đạo của ông cùng các văn thân, sĩ phu yêu nước khác. Đứng trước t́nh h́nh này, triều đ́nh Đồng Khánh được thực dân Pháp dựng lên đẩy mạnh các hoạt động đàn áp, khủng bố những người yêu nước kháng chiến nhằm dập tắt phong trào Cần Vương vừa mới h́nh thành.
Vietbf @ Sưu tầm