Diễn biến khẩn: Ṭa phúc thẩm được yêu cầu “đóng băng” lệnh chi trả toàn phần
Sáng thứ Sáu, chính quyền Trump nộp đơn khẩn lên Ṭa Phúc thẩm Liên bang Khu vực Một (First Circuit, Boston) xin tạm dừng lệnh của một thẩm phán ở Rhode Island buộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) phải chi trả đầy đủ quyền lợi tem phiếu thực phẩm (SNAP) cho hàng chục triệu người trong tháng Mười Một, thay v́ chỉ cấp một phần như kế hoạch của chính quyền giữa bối cảnh chính phủ liên bang đóng cửa.
Lập luận của Bộ Tư pháp: “Ṭa đă vượt quyền chi tiêu”
Bộ Tư pháp (DOJ), đại diện cho USDA, nói thẩm phán John McConnell đă vượt quá thẩm quyền khi ra lệnh hành pháp phải “t́m thêm tiền” để bù phần c̣n thiếu. Theo DOJ, phán quyết này “đưa ngành tư pháp can dự trực tiếp vào thương lượng ngân sách đang diễn ra”, có thể kéo dài t́nh trạng đóng cửa và “đùa cợt với nguyên tắc tam quyền phân lập”, v́ “ṭa án không có quyền phân bổ hay chi tiêu ngân sách”. DOJ mỉa mai rằng không có cơ sở pháp lư nào để buộc USDA “t́m ra bốn tỷ đô trong các… kẽ ghế sô-pha”.
Phán quyết ở Rhode Island: từ chi trả một phần đến yêu cầu chi đủ trong hạn chót
Tuần trước, thẩm phán McConnell buộc USDA bảo đảm nguồn để cấp một phần quyền lợi SNAP trong tháng này. Đầu tuần, USDA thông báo đă cấp tiền để các bang bắt đầu giải ngân phần đó. Nhưng chiều thứ Năm, ông McConnell tiếp tục yêu cầu chính quyền bổ sung phần c̣n lại, với hạn chót cuối ngày thứ Sáu. Phản ứng tức th́, Nhà Trắng yêu cầu First Circuit can thiệp trước bốn giờ chiều theo giờ miền Đông để chặn lệnh.
Ai bị ảnh hưởng: mạng lưới SNAP và lịch giải ngân chắp vá
Gần bốn mươi hai triệu người đang thụ hưởng SNAP qua lịch chi trả rải suốt tháng. Do chỉ đạo trái chiều, các bang xử lư theo tiến độ khác nhau: nơi hứa sẽ chuyển phần một ngay tuần này; nơi cảnh báo có thể chậm hơn; bang Illinois nói sẽ bắt đầu giải ngân cho nhóm nhận sớm từ thứ Sáu, các nhóm c̣n lại sẽ nhận đúng lịch nếu có đủ nguồn. Sự chắp vá này khiến các hộ gia đ́nh thu nhập thấp phải “đo tiền từng ngày” giữa mùa mua sắm cuối năm và giá thực phẩm leo thang.
Tranh chấp pháp lư: bối cảnh shutdown và ranh giới quyền lực
Vụ kiện do một liên minh gồm các thành phố, tổ chức phi lợi nhuận, công đoàn và doanh nghiệp nhỏ khởi xướng, lập luận rằng việc cắt giảm giữa chừng sẽ gây tổn hại không thể khắc phục cho cộng đồng dễ tổn thương. First Circuit đă yêu cầu phía nguyên đơn phản hồi trước trưa thứ Sáu, trong khi chính quyền Trump thúc giục ṭa tạm dừng ngay để “không cản trở” quá tŕnh thương lượng ngân sách. Tranh chấp phơi bày chiếc “nút thắt” quen thuộc dưới thời Trump: dùng chiến thuật mặc cả ngân sách cứng rắn, đẩy rủi ro vận hành sang các thiết chế an sinh, rồi viện dẫn nguyên tắc phân quyền để né nghĩa vụ chi trả đă được luật định.
Tác động xă hội: từ ṭa án đến quầy hàng tạp hoá
SNAP không chỉ là con số trong sổ sách; đó là bữa ăn hằng ngày của hàng triệu gia đ́nh. Khi nguồn chi bị treo v́ tính toán chính trị, người nghèo chịu đ̣n đầu tiên: thẻ phúc lợi hết tiền sớm, nợ cửa hàng cao hơn, phải cắt bớt khẩu phần, con trẻ thiếu bữa tươi. Các bang dù nỗ lực xoay xở vẫn bị đặt vào thế “đi trên dây” v́ lệnh ṭa cấp dưới – cấp trên thay đổi liên tục, c̣n kho bạc bang không thể tự ư ứng chi vô thời hạn để “nuôi” một chương tŕnh liên bang.
Bản chất cuộc chiến: ưu tiên chính trị đặt trên an sinh tối thiểu
Những ǵ diễn ra cho thấy một mô thức điều hành quen thuộc: ưu tiên thắng lợi chiến thuật trong đàm phán ngân sách, sẵn sàng dùng quyền lợi nhóm yếu thế làm đ̣n bẩy, rồi đẩy quả bóng sang ṭa án với lập luận “ṭa không được ra lệnh chi tiền”. Cách tiếp cận này biến nhu cầu cơ bản của người dân thành con tin trong một cuộc đấu quyền lực, và tạo ra hỗn loạn hành chính khi các cơ quan liên bang – tiểu bang phải chạy theo mốc giờ pháp lư thay v́ phục vụ người thụ hưởng.
Ḍng thời gian then chốt trong ngày
Buổi sáng: chính quyền nộp đơn khẩn xin tạm dừng. Giữa trưa: First Circuit yêu cầu liên minh nguyên đơn phản hồi. Cuối buổi chiều: hạn mà Nhà Trắng muốn ṭa can thiệp để vô hiệu hóa lệnh buộc chi đủ trong ngày. Trong từng giờ, hàng triệu hộ SNAP chờ xem thẻ có nạp đủ hay vẫn chỉ nhận một phần, c̣n các bang thấp thỏm điều chỉnh hệ thống chi trả để tránh lỗi hàng loạt.
Thông điệp gửi tới người nghèo: “đợi đă”
Từ Nhà Trắng tới pḥng xử, thông điệp thực tế truyền đến quầy thu ngân ở siêu thị chỉ gói gọn trong hai chữ: chờ đợi. Đợi phán quyết mới, đợi ngân sách tạm thời, đợi tiền về thẻ. Và trong khi giới chức tranh căi về “tam quyền phân lập”, chiếc giỏ hàng của người nghèo lại vơi đi từng bữa.