[therealrtz]

Trên tờ báo DW danh tiếng của Đức, chủ đề có tên Dieselgate có tới cải trăm bài báo. Cách gọi này dường như được đặt theo Watergate - bê bối chính trị nổi tiếng tại Mỹ vào những năm 1970 liên quan đến Tổng thống Richard Nixon. Dù không liên quan gì tới nhau nhưng cách chơi chữ mang tính biểu tượng này vừa ám chỉ bản chất nghiêm trọng của vụ việc, vừa tạo liên tưởng với Watergate về quy mô và ảnh hưởng đến niềm tin xã hội.

Trong khi vụ Watergate khiến ông Nixon trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên và duy nhất phải từ chức, Dieselgate giáng đòn mạnh không chỉ vào thương hiệu Volkswagen mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín hàng Made in Germany. Đó là chưa kể tới hàng trăm tỷ USD phải chi ra để giải quyết hậu quả.

Tháng 9/2015, công nghiệp toàn cầu rúng động khi cơ quan chức năng Mỹ phanh phui việc Tập đoàn Volkswagen (VW) cố tình gian lận khí thải trên hàng triệu xe diesel. Sự kiện nhanh chóng trở thành “Dieselgate” – một scandal mang tính hệ thống, phơi bày lỗ hổng quản trị nghiêm trọng và đặt dấu hỏi lớn chưa từng có lên chất lượng “Made in Germany”. Đằng sau cú sập niềm tin ấy là một chiến lược kéo dài gần một thập kỷ, hàng triệu người bị ảnh hưởng sức khỏe và thiệt hại kinh tế lên tới hàng trăm tỷ Euro.

Khoảng năm 2007, VW đặt ra “Chiến lược 2018” nhằm vượt Toyota và GM để trở thành hãng xe lớn nhất hành tinh. Động cơ diesel được lựa chọn làm mũi nhọn chiến lược, đặc biệt tại thị trường Mỹ – nơi VW khao khát mở rộng thị phần. Tuy nhiên, Mỹ khi đó đang áp dụng tiêu chuẩn khí thải Tier 2/Bin 5, yêu cầu mức phát thải NOx gần như tiệm cận bằng không.

Các kỹ sư VW đã không thể đạt được mức khí thải này mà vẫn giữ được hiệu suất, độ bền và mức tiêu thụ nhiên liệu như cam kết. Trong bối cảnh áp lực từ lãnh đạo ngày càng gia tăng, một nhóm kỹ thuật đã chọn giải pháp nguy hiểm: dùng phần mềm gian lận để “qua mặt” hệ thống kiểm tra.

Chiếc “thiết bị nói dối” này được lập trình để nhận biết khi xe ở trên bệ thử nghiệm và kích hoạt chế độ xử lý khí thải tối đa. Khi xe trở về điều kiện vận hành thực tế, phần mềm tắt đi, cho phép xe thải ra lượng NOx cao gấp 10 đến 40 lần so với giới hạn của Mỹ. Hơn 11 triệu xe Volkswagen, Audi và Porsche được trang bị hệ thống này, biến chiến lược “diesel sạch” thành câu chuyện lừa dối quy mô toàn cầu.

Khi Dieselgate bị phanh phui, các nghiên cứu y tế bắt đầu tính toán những thiệt hại do khí thải độc hại gây ra. Tại Anh, các nhà khoa học ước tính khoảng 16.000 ca tử vong sớm có liên quan đến lượng NOx dư thừa từ các xe gian lận, cùng khoảng 30.000 trường hợp hen suyễn ở trẻ em. Trên toàn EU và Anh, con số tử vong sớm tính đến năm 2024 đã lên tới 124.000 ca, và nếu không có biện pháp mạnh tay, các chuyên gia cảnh báo EU và Anh có thể chứng kiến thêm 81.000 ca tử vong sớm vào năm 2040.

Chi phí kinh tế cũng khủng khiếp không kém. Riêng Anh đã thiệt hại khoảng 96 tỷ bảng do tử vong và các bệnh lý liên quan. Toàn EU và Anh cộng lại mất hơn 760 tỷ Euro vì giảm năng suất lao động, chi phí y tế và ô nhiễm kéo dài. Dieselgate không chỉ là một vụ gian lận công nghiệp mà trở thành cuộc khủng hoảng y tế công cộng, với ảnh hưởng kéo dài qua nhiều thế hệ.

Uy tín của Volkswagen và thậm chí cả ngành công nghiệp Đức sụp đổ trong vài ngày. Giá cổ phiếu VW rơi tự do 20% chỉ trong một phiên, sau đó tiếp tục mất thêm 17% vào ngày hôm sau. CEO VW tại Mỹ, Michael Horn, phải công khai thừa nhận rằng “công ty đã không trung thực”. Martin Winterkorn – CEO quyền lực bậc nhất ngành ô tô – từ chức sau bảy năm tại vị và gửi lời xin lỗi sâu sắc đến toàn xã hội. Chính phủ Đức, từ Thủ tướng Angela Merkel đến Bộ trưởng Kinh tế Sigmar Gabriel, đều cảnh báo scandal này là cú đánh nặng nề nhất vào niềm kiêu hãnh công nghiệp Đức trong nhiều thập kỷ.

Mỹ đã phản ứng mạnh mẽ và dứt khoát. VW phải đối mặt với mức phạt tối đa 18 tỷ USD và năm 2016 đã đồng ý chi 14,7 tỷ USD để dàn xếp với khách hàng, bao gồm chương trình mua lại hoặc sửa chữa gần nửa triệu xe diesel. Tập đoàn tiếp tục bị phạt 2,8 tỷ USD trong vụ án hình sự và hàng loạt lãnh đạo cũ bị truy tố, bao gồm cả CEO Winterkorn.

Tại châu Âu, tiến trình pháp lý chậm hơn nhưng vẫn để lại hậu quả lớn. Đức yêu cầu thu hồi 8,5 triệu xe trên toàn EU và phạt VW 1 tỷ Euro vì thiếu giám sát nội bộ. Ở Anh, VW phải chi 193 triệu bảng để dàn xếp các vụ kiện tập thể. Năm 2025, tòa án Đức kết án bốn cựu quản lý VW vì gian lận, trong đó hai người nhận án tù. Tính tổng cộng, VW đã tiêu tốn hơn 31,3 tỷ Euro cho các khoản phạt, thu hồi và dàn xếp pháp lý – con số lớn nhất lịch sử ngành ô tô.

Không chỉ Volkswagen, hàng loạt hãng khác như BMW, Mercedes-Benz, GM, Land Rover và Chrysler cũng rơi vào vòng điều tra, làm lung lay trụ cột của ngành công nghiệp diesel châu Âu. Thị phần diesel lao dốc chưa từng thấy, buộc các hãng xe phải tái cấu trúc chiến lược toàn cầu.

Trong khi đó, những chiếc xe không đạt chuẩn, bao gồm cả những dòng xe hạng sang, cũng bị cho ra nghĩa địa, nằm phơi sương phơi nắng, để chờ xử lý. Hình ảnh về những bãi tha ma xe Volkswagen như vậy từng một thời xuất hiện dày đặc trên các trang báo, mạng xã hội.

Đối mặt với khủng hoảng tồn vong, Volkswagen buộc phải chọn con đường tái sinh. Tập đoàn công bố kế hoạch chuyển đổi quy mô lớn sang xe điện, dự kiến ra mắt 30 mẫu EV hoàn toàn mới trong vòng 10 năm và đặt mục tiêu xe điện chiếm 25% tổng doanh số vào năm 2025. Cùng lúc đó, VW cắt giảm 30.000 nhân sự truyền thống nhưng tạo ra 9.000 việc làm mới trong lĩnh vực sản xuất xe điện.

Dieselgate là một cú sốc không chỉ của riêng VW mà của cả thế giới công nghiệp. Nó cho thấy sức tàn phá của việc đánh đổi đạo đức để chạy theo mục tiêu tăng trưởng. Vụ việc giống như một kỹ sư từng xây nên những tòa tháp biểu tượng nhưng lại âm thầm dùng vật liệu kém chất lượng; khi bí mật bị vạch trần, không chỉ một công trình sụp đổ mà cả ngành kiến trúc của quốc gia buộc phải thay đổi nền tảng để tồn tại.

Trong di sản của Dieselgate, niềm tin bị tổn thương sâu sắc, nhưng cũng chính cú sập ấy đã buộc ngành ô tô thế giới phải bước vào kỷ nguyên sạch hơn, minh bạch hơn – và không thể quay đầu lại.