Ukraine muốn mua 100 tiêm kích Rafale và 100-150 chiếc Gripen, song giới chuyên gia bày tỏ hoài nghi về tính khả thi của tham vọng này.
Tổng thống Volodymyr Zelensky ngày 17/11 kư với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ư định thư về mua bán 100 tiêm kích Rafale, động thái mới nhất trong kế hoạch hiện đại hóa không quân Ukraine. Thụy Điển và Ukraine hồi tháng 10 cũng kư ư định thư về tăng cường hợp tác không quân, trong đó có khả năng Stockholm xuất khẩu 100-150 chiến đấu cơ Gripen cho Kiev.
"Rafale và Gripen sẽ trở thành những tiêm kích tiên tiến nhất mà Ukraine sở hữu. Tuy nhiên, vẫn c̣n nhiều hoài nghi liệu Ukraine có thực sự đủ sức mua một trong hai loại tiêm kích hay không, đặc biệt với số lượng lớn như vậy, chứ chưa nói đến sở hữu cả hai loại cùng lúc", biên tập viên Thomas Newdick của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone nhận xét.
Tiêm kích Rafale trưng bày ở căn cứ không quân Villacoublay, Pháp ngày 17/11. Ảnh: AFP
Văn pḥng Tổng thống Pháp cho biết thỏa thuận sẽ tạo tiền đề cho các hợp đồng trong tương lai để Ukraine mua chiến đấu cơ cùng vũ khí đi kèm từ Pháp. Điện Elysee thêm rằng đây chưa phải hợp đồng mua bán và dự kiến được thực hiện trong khoảng thời gian 10 năm.
"Ukraine không có ǵ để mất ở đây. Họ có thể làm hài ḷng các nước ủng hộ bằng cách bày tỏ quan tâm đến mua vũ khí với số lượng lớn, mà không phải chịu bất kỳ trách nhiệm pháp lư nào", Newdick giải thích.
Một câu hỏi lớn về kế hoạch mua Rafale của Ukraine là nước này sẽ trả tiền như thế nào, khi chiến đấu cơ Pháp có giá xuất xưởng rất cao và chi phí vận hành không rẻ. Để so sánh, Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) hồi năm 2021 kư thỏa thuận mua 80 tiêm kích Rafale với tổng trị giá 16 tỷ USD, chưa bao gồm vũ khí cho chúng.
Bên cạnh hỗ trợ mua Rafale và vũ khí, các bên c̣n cần triển khai chương tŕnh đào tạo phi công và kỹ thuật viên cho Ukraine, cũng như nâng cấp hạ tầng để bảo đảm hoạt động của phi đội này.
Văn pḥng Tổng thống Pháp cho biết có kế hoạch tài trợ hợp đồng mua tiêm kích Rafale của Ukraine thông qua chương tŕnh của Liên minh châu Âu (EU) và tài sản Nga bị đóng băng. Tuy nhiên, EU chưa thống nhất cách sử dụng số tài sản này và cũng không rơ chúng sẽ hỗ trợ thỏa thuận của Ukraine ra sao.
"Pháp đang trong t́nh trạng bất ổn chính trị và ngân sách bất thường, khiến nỗ lực giúp đỡ Ukraine sở hữu Rafale càng trở nên khó khăn hơn", Newdick nhận định.
Kế hoạch của Ukraine nhằm đặt mua 100-150 tiêm kích Gripen E cũng đối mặt những câu hỏi tương tự.
Chưa rơ giá trị ước tính của thỏa thuận tiềm năng, song tập đoàn Saab vừa bán 4 tiêm kích Gripen cho Thái Lan trong đơn hàng trị giá khoảng 563 triệu USD, cho thấy mỗi phi cơ kèm thiết bị và dịch vụ liên quan có giá hơn 140 triệu USD.
Bộ trưởng Quốc pḥng Thụy Điển Pal Johnson hồi đầu tháng thông báo quá tŕnh t́m kiếm ngân sách cho thương vụ xuất khẩu Gripen đến Ukraine đang đạt tiến triển. Cốt lơi của thỏa thuận vẫn sẽ là Ukraine tự trả tiền mua phi cơ sau khi chiến sự kết thúc, song cũng có các phương án khác.
"Chúng tôi có thể xem xét tín dụng xuất khẩu, tài sản Nga bị đóng băng và khuôn khổ viện trợ của Thụy Điển dành cho Ukraine, trong đó có 40 tỷ krona (khoảng 4,18 tỷ USD) vào năm 2026 và 40 tỷ krona nữa trong năm 2027", Bộ trưởng Johnson nói.
Ông cho biết Thụy Điển đă tŕnh bày thỏa thuận tiềm năng về tiêm kích Gripen với "Liên minh Thiện chí", nhóm các quốc gia cam kết tăng cường hỗ trợ cho Ukraine, và một số thành viên có khả năng sẽ cung cấp hỗ trợ tài chính. "Những nước sản xuất linh kiện trong máy bay Gripen sẽ có thêm động lực để tài trợ", quan chức Thụy Điển nhận định.
Chưa có quốc gia nào lên tiếng xác nhận sẽ cung cấp nguồn tài chính cho thương vụ này.
Thủ tướng Thụy Điển Ulf Kristersson đánh giá thỏa thuận bán tiêm kích Gripen cho Ukraine "rất thực tế", song thừa nhận "vẫn c̣n nhiều việc phải làm" và có khả năng sẽ mất tới 3 năm để Stockholm bàn giao tiêm kích Gripen E đầu tiên cho Kiev sau khi thỏa thuận được kư kết.
Bên cạnh vấn đề nguồn tiền, kế hoạch mua tiêm kích của Ukraine c̣n phụ thuộc vào tốc độ xuất xưởng của hăng chế tạo. Tập đoàn Saab có thể tận dụng dây chuyền chế tạo Gripen tại Brazil, trong khi Dassault đang rất bận rộn với các đơn hàng Rafale trong nước và xuất khẩu đă kư.
Newdick cũng chỉ ra rằng Rafale và Gripen vẫn đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ tiêm kích F-16, nhất là khi phi công Ukraine đă và đang tiếp tục tích lũy kinh nghiệm chiến đấu đáng kể với những mẫu F-16 đời cũ được phương Tây viện trợ từ năm 2024.
"Kế hoạch mua tiêm kích Rafale và Gripen của Ukraine là động thái gây chú ư. Dù vậy, nỗ lực ngoại giao và hậu cần, đặc biệt là nguồn lực cần thiết để hiện thực hóa tham vọng sở hữu ít nhất 200 tiêm kích như vậy, vẫn là bài toán chưa có lời giải đối với Kiev", Newdick nêu quan điểm.