Nghị định mới và cú siết cổ vô h́nh lên tài khoản ngân hàng
Từ ngày 1.1.2026, Nghị định 296/2025 về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính chính thức có hiệu lực. Nghe qua tưởng như chuyện “kỹ thuật pháp lư”, nhưng nếu đọc kỹ Điều 44, người ta mới thấy cái ṿng dây tṛng lên túi tiền của mỗi công dân – kể cả Việt kiều gửi tiền trong hệ thống ngân hàng Việt Nam.
Theo nghị định này, khi có quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế, nếu cơ quan ra quyết định cho rằng cá nhân, tổ chức có “dấu hiệu” tẩu tán hoặc làm hư hại tiền bạc, tài sản, th́ chính cơ quan đó có quyền yêu cầu các đơn vị liên quan – từ UBND cấp xă cho tới các tổ chức tín dụng, kho bạc, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam – phải thực hiện “biện pháp phong tỏa”.
Các biện pháp phong tỏa bao gồm: phong tỏa tài khoản và tiền gửi ngân hàng, niêm phong tài sản, cùng những biện pháp khác để bảo đảm tài sản không bị “tẩu tán”. Trong ṿng một ngày làm việc kể từ khi nhận được quyết định cưỡng chế khấu trừ tiền, ngân hàng phải đóng băng số tiền tương đương mức phạt; nếu số dư ít hơn th́ phong tỏa toàn bộ số tiền trong tài khoản, rồi trích chuyển nộp phạt. Chủ tài khoản chỉ được… thông báo sau đó.
Nói cách khác: chỉ cần một tờ quyết định cưỡng chế, tiền trong ngân hàng – vốn là tài sản của người dân – lập tức trở thành “tài nguyên” nằm gọn trong tay cơ quan ra quyết định.
“Vi phạm hành chính” – cái lưới rộng hơn người ta tưởng
Nghe qua, nhiều người sẽ nghĩ: “Cứ làm đúng luật th́ sợ ǵ”. Nhưng một bạn đọc đă nhắc rất đúng bốn chữ: “vi phạm hành chính” – rất rộng. Ở Việt Nam, khái niệm này không chỉ dừng ở chuyện chạy xe lấn lề hay quên đội mũ bảo hiểm. Bất cứ hành vi nào bị cho là “gây rối trật tự”, “đăng thông tin sai sự thật”, “xúc phạm uy tín cơ quan nhà nước”, “vi phạm quy định về sử dụng mạng xă hội”… đều có thể bị quy vào vi phạm hành chính với mức phạt từ vài trăm ngàn đến hàng chục, hàng trăm triệu.
Khi thẩm quyền xử phạt hành chính được trao cho đủ loại cơ quan, từ công an, thanh tra, quản lư thị trường cho tới các sở ngành, th́ phạm vi người có thể bị “cưỡng chế” bỗng nhiên rộng tới mức… cả nước đều có thể nằm trong tầm ngắm. Chỉ cần một biên bản, một quyết định và cụm từ “có dấu hiệu tẩu tán tài sản” là tài khoản bị khóa, tiền trong ngân hàng không c̣n thuộc quyền định đoạt của chính chủ nhân.
Vừa đá bóng, vừa thổi c̣i: ai kiểm soát người cưỡng chế?
Trong các b́nh luận lan truyền trên mạng, có người chua chát viết: “Cưỡng chế phải có quyết định của ṭa án chứ nhỉ. Chứ cơ quan vừa ra quyết định xử phạt vừa cưỡng chế th́ có hợp lư không? Có đảm bảo tính công bằng không? Ai thẩm định tài sản cưỡng chế?”. Một người khác nói gọn hơn: “Vừa đá bóng vừa thổi c̣i”.
Ở những quốc gia pháp trị đúng nghĩa, quyền xâm phạm tài sản công dân – kể cả để thu hồi tiền phạt – thường phải đi qua một cơ chế độc lập, tối thiểu là ṭa án. C̣n ở đây, chính cơ quan xử phạt lại là bên quyết định cưỡng chế, rồi yêu cầu ngân hàng thực thi. Không có bước “phanh” nào ở giữa. Không có thẩm định độc lập. Không có bảo đảm rằng quyết định ấy không bị lạm dụng v́ thù oán cá nhân, v́ thành tích, hay v́ những lư do mà người dân không bao giờ được biết.
Thêm vào đó là tâm lư “thời công an trị”, nơi lực lượng cưỡng chế vừa nắm quyền xử phạt, vừa nắm luôn thông tin tài khoản, sao kê, tài sản. Có người mỉa mai: “Thời Conan trị, toàn phạt và phạt”. Sự mất cân đối quyền lực ấy khiến nỗi lo của người dân không c̣n là chuyện quá nhạy cảm nữa, mà là phản xạ tự vệ rất b́nh thường.
Tài khoản ngân hàng – tài sản của dân hay cái bẫy của hệ thống?
Chỉ cần lướt qua một ṿng b́nh luận, ta thấy tâm trạng chung: hoang mang, bất b́nh và… tính chuyện quay về tiền mặt. Nhiều người nói thẳng: “Cứ tiền mặt mà tiêu”, “Từ 2026, tiền mặt lên ngôi”, “Thôi xin lănh lương bằng tiền mặt cho chắc”, “Không dùng thẻ nữa”. Có người cảm thán: “H sao có cái suy nghĩ là tài sản của ḿnh nhưng cũng không phải của ḿnh vậy ta?”.
Cùng lúc, người ta nhắc đến VNID, đến việc nhà nước nắm toàn bộ dữ liệu dân cư, tài khoản, thông tin giao dịch. “Cái VNID là ḿnh bị nắm thóp hết rồi”, một bạn viết. Người khác thêm: “Check tài khoản ngân hàng bất kỳ lúc nào luôn”. Cảm giác chung là: tài khoản đứng tên ḿnh, tiền ḿnh làm ra, nhưng chỉ cần một tờ quyết định nào đó, tất cả có thể bị đóng băng trong chớp mắt.
Một b́nh luận khác cảnh báo: “Thử đóng băng 1 trường hợp xem. Bao nhiêu người sẽ rút khỏi tài khoản. Chưa nói đến 10, 100, 1000…”. Nói cho cùng, niềm tin vào ngân hàng là nền tảng của cả hệ thống tài chính. Khi người dân bắt đầu tính chuyện rút tiền, giữ vàng, giữ tiền mặt dưới gối, chính nhà nước sẽ phải đối diện với hậu quả mà chính họ tự tạo ra.
Việt kiều gửi tiền về – của ḿnh nhưng nằm trong tay người khác
Với người trong nước đă bất an, Việt kiều gửi tiền về lại càng phải suy nghĩ. Rất nhiều gia đ́nh hải ngoại để dành tiền gửi về Việt Nam mua nhà, đầu tư làm ăn, gửi tiết kiệm đứng tên cha mẹ, anh em. Nhưng chỉ cần tài khoản ấy nằm trong hệ thống ngân hàng Việt Nam, th́ về mặt pháp lư, nó vẫn là “tài sản của cá nhân, tổ chức tại Việt Nam”, hoàn toàn có thể bị phong tỏa, khấu trừ nếu người đứng tên bị cho là “vi phạm hành chính”.
Nghị định không phân biệt đó là tiền do ai làm ra, ở đâu gửi về. Nó chỉ nh́n vào người đứng tên tài khoản và tờ quyết định cưỡng chế. Nếu người thân trong nước của bạn bị dính một vụ việc nào đó – từ tranh chấp với chính quyền tới “phát ngôn sai trái” trên mạng – th́ số tiền bạn gửi về cũng có thể bị đóng băng, khấu trừ. Nói cách khác, tài sản của Việt kiều, một khi đă chảy vào ngân hàng Việt Nam, sẽ nằm trong tầm tay của nhà nước Việt Nam.
Đó là lư do v́ sao nhiều người hải ngoại đọc xong Nghị định 296/2025 đă phải thốt lên: “Đừng gửi tiền về kiểu đứng tên người khác trong nước nữa, lỡ đâu lại nuôi cả hệ thống cưỡng chế”. Không phải ai cũng đồng ư với sự cực đoan ấy, nhưng nỗi lo là có thật.
Khi quyền tài sản bị xem nhẹ, đừng hỏi v́ sao dân mất niềm tin
Trong số các b́nh luận, có người viết: “Tài khoản là tài sản của dân. Cưỡng chế phải có văn bản của ṭa án. Sao lại tự ư phong tỏa tài khoản của dân? Làm vậy khác ǵ bọn cướp. Vi phạm quyền công dân, quyền con người”. Câu chữ có thể nặng, nhưng phản ánh một cảm giác chung: quyền sở hữu tài sản ở Việt Nam mong manh đến mức chỉ dựa trên thiện chí của chính những người đang nắm quyền.
Người khác th́ châm biếm: “Đảng cộng sản lên ngôi bá chủ toàn dân, chúc mừng đă hoàn toàn nắm được quyền kiểm soát dân”. Một bạn khác cười mà như khóc: “Dân làm đ* ǵ có tiền mà phong tỏa”. Thế nhưng, chính sự nghèo khó lại khiến người ta dễ bị tổn thương hơn khi tài khoản ít ỏi cũng có thể bị khóa.
Nhà nước nhiều năm nay kêu gọi “hạn chế dùng tiền mặt, chuyển sang thanh toán không tiền mặt để tiện quản lư, chống tham nhũng, chống rửa tiền”. Nhưng với một nghị định như 296/2025, người dân có lư do để tin rằng mục tiêu thật sự không chỉ là “văn minh thanh toán”, mà c̣n là đặt toàn bộ tài sản của họ vào một hệ thống có thể bị điều khiển bằng một vài cái dấu đỏ.
Đừng ép dân quá mức, hậu quả khôn lường
“Mé, kiểu này thua… đừng ép dân quá mức, hậu quả khôn lường”, một b́nh luận để lại. Hậu quả ở đây không chỉ là vài cuộc biểu t́nh hay vài ḍng phẫn nộ trên mạng. Hậu quả nguy hiểm hơn là sự sụp đổ niềm tin âm thầm, là tâm lư “của ḿnh mà cũng không dám gửi, không dám sở hữu”, là việc người dân rút dần ra khỏi hệ thống tài chính chính thức, quay về thời “tiền mặt là vua”, thậm chí “vật đổi vật”.
Một nhà nước thông minh phải hiểu rằng quản trị xă hội không thể chỉ dựa vào quyền cưỡng chế. Quyền tài sản là nền tảng của mọi nền kinh tế. Nếu người dân luôn thấy ḿnh sống trong trạng thái “có thể bị phong tỏa bất cứ lúc nào”, th́ họ sẽ đáp lại bằng cách duy nhất mà họ c̣n: ngưng tin, ngưng gửi, ngưng hợp tác.
Nghị định 296/2025, trên giấy tờ, được biện minh là công cụ để “thu tiền phạt hiệu quả hơn”. Nhưng nh́n từ phía người dân, nó giống một lời tuyên bố lạnh lùng: từ 1.1.2026, tiền trong ngân hàng không c̣n hoàn toàn là của bạn nữa. Và đối với Việt kiều gửi tiền về, đó là lời nhắc nhở cay đắng: tài sản của bạn, nếu nằm trên đất nước do Việt Cộng cai trị, sẽ luôn đứng trước nguy cơ trở thành con tin trong tay hệ thống.