[Romano]

Tuần này, châu Âu chứng kiến một “bức tranh chia đôi” đầy tương phản, càng khoét sâu những hoài nghi đang gia tăng về cam kết của Mỹ đối với NATO - liên minh vốn là trụ cột của sự đoàn kết phương Tây kể từ sau Thế chiến II.
Ở một phía, Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff đang có mặt tại Nga để tham gia vòng đàm phán hòa bình mới nhất với Điện Kremlin về cuộc xung đột Ukraine. Đây là chuyến đi thứ 6 của ông Witkoff tới Nga trong năm nay, dù ông vẫn chưa từng đặt chân tới Ukraine.

Ở phía còn lại, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio lại vắng mặt tại cuộc họp thường niên của các ngoại trưởng NATO, chỉ cử cấp phó tham dự. Theo một cựu phát ngôn viên NATO, lần gần nhất người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ không góp mặt tại sự kiện này là năm 1999, khi Washington tập trung ưu tiên cho tiến trình hòa bình ở Trung Đông.

Bản kế hoạch hòa bình 28 điểm và “cú sốc” đối với giới hoạch định châu Âu
Sự vắng mặt của ông Rubio diễn ra đúng vào thời điểm đàm phán hòa bình Ukraine đang khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Âu nghi ngờ liệu các ưu tiên của Washington có còn song hành với lợi ích của châu lục này hay không.

Một kế hoạch hòa bình bị rò rỉ cùng biên bản cuộc điện đàm giữa ông Witkoff và một trợ lý cấp cao phụ trách đối ngoại của Điện Kremlin đã để lại ấn tượng rằng chính quyền ông Trump dường như quan tâm nhiều tới việc cải thiện quan hệ và hợp tác kinh tế với Nga hơn là bảo vệ khối liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Đặc biệt, hai chi tiết trong bản kế hoạch hòa bình 28 điểm đã gây chấn động giới hoạch định chính sách quốc phòng và đối ngoại châu Âu.

Thứ nhất, văn bản này mặc nhiên xem Nga là bên chiến thắng và Ukraine là bên thua cuộc, buộc Kiev phải từ bỏ những vùng lãnh thổ chiến lược chưa thực sự mất, thu hẹp lực lượng quân sự và chấp nhận tình trạng không có bất kỳ bảo đảm an ninh chắc chắn nào từ Mỹ hay các đồng minh châu Âu nếu Moscow tái vũ trang.

Thứ hai, bản kế hoạch mô tả Mỹ như một bên trung gian giữa Nga và NATO, ám chỉ Washington không còn tự xem mình là một thành viên trong liên minh mà trong nhiều thập niên qua Mỹ giữ vai trò dẫn dắt và bảo đảm phần lớn an ninh của châu Âu kể từ sau Thế chiến II.

Giáo sư Carlo Masala, chuyên gia chính trị quốc tế tại Đại học Bundeswehr Munich nhận định, bản kế hoạch hòa bình này giống như Hiệp ước Versailles sau khi kết thúc Thế chiến I, ngoại trừ việc nó trừng phạt nạn nhân và thưởng cho kẻ xâm lược. Theo ông bản kế hoạch hòa bình này đã phản ánh quan điểm của một bộ phận trong bộ máy chính quyền Mỹ.

Mặc dù các điều khoản hòa bình vẫn đang được tiếp tục đàm phán và châu Âu đã đạt được một số kết quả trong việc gây sức ép ngược trở lại, giới chức Mỹ cho biết ông Witkoff đã trình bày các nội dung được chỉnh sửa của đề xuất với Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc gặp ngày 2/12. Một số nhà ngoại giao châu Âu cũng thừa nhận mục tiêu then chốt nhất của chính quyền ông Trump đơn giản chỉ là chấm dứt xung đột càng sớm càng tốt.

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk thẳng thắn gọi bản kế hoạch hòa bình do Mỹ soạn thảo là không thể chấp nhận được. Cựu Ngoại trưởng Phần Lan Pekka Haavisto bày tỏ lấy làm tiếc khi các đối tác NATO chỉ biết chi tiết về những kế hoạch liên quan trực tiếp tới Ukraine thông qua truyền thông. “Điều đó cho thấy, NATO đã không được vận hành đúng cách”, ông nói.

Hai cách tiếp cận, một nỗi bất an chung
Tại Paris, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hôm 1/12, trước khi điện đàm với Tổng thống Trump, nhấn mạnh tầm quan trọng của các bảo đảm an ninh dành cho Kiev, theo thông cáo từ Điện Élysée.

Trước đó, một quan chức Pháp tiết lộ nếu không phải vì lập trường của châu Âu, ông Putin và ông Trump có lẽ đã đạt được thỏa thuận từ rất lâu. Theo quan chức này, châu Âu hiện cảm thấy bị cô lập khi Mỹ đang dần rút khỏi khu vực, buộc lục địa này phải dựa vào chính mình nhiều hơn.Nhận định về sự khác biệt trong cách tiếp cận tiến trình hòa bình, bà Emily Ferris, chuyên gia Nga tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI), cho rằng hai bờ Đại Tây Dương đang nhìn nhận vấn đề từ những lăng kính hoàn toàn khác.

“Châu Âu nhìn thấy Nga đang tái vũ trang và lo sợ cho một cuộc chiến kế tiếp. Trong khi đó, người Mỹ suy nghĩ ngắn hạn hơn là hoàn tất thỏa thuận ngừng bắn, giúp Ukraine phục hồi và tạo ra một trạng thái hòa bình tạm thời trong một, hai năm”.

Theo bà Ferris, sự khác biệt này xuất phát từ khoảng cách địa lý tới chiến trường. Trong khi châu Âu, ở sát bên, mang tâm lý có thể trở thành mục tiêu tiếp theo, còn Mỹ thì tập trung nhiều hơn vào Trung Quốc như một mối đe dọa dài hạn, đồng thời ông Trump rất muốn nhanh chóng đạt thêm một thỏa thuận hòa bình.

NATO trước phép thử lịch sử về sự gắn kết chính trị
Phần lớn giới lãnh đạo chính trị - quân sự châu Âu đều tin rằng mục tiêu của Tổng thống Putin là khôi phục tầm ảnh hưởng của Nga, đặc biệt là tại Đông Âu và các quốc gia Baltic từng thuộc Liên Xô.

Rào cản lớn nhất đối với tham vọng này chính là NATO với điều khoản phòng thủ tập thể, quy định rằng một cuộc tấn công nhằm vào bất kỳ thành viên nào đều được coi là tấn công vào toàn liên minh, trong đó có nước Mỹ sở hữu vũ khí hạt nhân.

Ông Ed Arnold, cựu sĩ quan lục quân Anh và là chuyên gia phân tích an ninh châu Âu tại RUSI, cho biết ông Putin hiểu rằng Moscow không thể đánh bại NATO bằng một cuộc đối đầu trực diện, nhất là khi chiến dịch tại Ukraine đã phơi bày nhiều hạn chế của quân đội Nga.

“Hy vọng duy nhất của ông ấy là đánh bại NATO về mặt chính trị, làm suy yếu sự gắn kết nội bộ của liên minh và đó chính là điều Moscow liên tục tìm cách thực hiện”, ông Ed Arnold nói.

Theo ông Arnold, bản kế hoạch hòa bình mới nhất của Mỹ, với các đề xuất được cho là thiên vị Nga, cho phép Moscow quay trở lại nhóm G8 và cùng Washington thúc đẩy các dự án phát triển kinh tế, bao gồm ở khu vực Bắc Cực. Tất cả những đề xuất này có thể sẽ khoét sâu chia rẽ trong NATO.

“Điều đó sẽ tạo ra những rạn nứt rất lớn trong quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương. Về chính trị, Nga đang ở rất gần một chiến thắng”, ông Arnold cảnh báo.

Học giả người Đức Masala cũng cho rằng việc tái hòa nhập Nga vào nền kinh tế toàn cầu sẽ khiến các chính trị gia châu Âu ngày càng khó thuyết phục cử tri ủng hộ việc gia tăng chi tiêu quốc phòng.

Về phòng thủ tập thể, theo ông Masala, chỉ một lần NATO không hành động cũng đủ để làm lung lay niềm tin vốn được xây dựng suốt hàng chục năm, khiến mọi quốc gia phải tự hỏi liệu liên minh có thực sự hiệu quả và liệu Mỹ có sẵn sàng đứng về phía một nước nhỏ như Estonia nếu kịch bản xấu xảy ra.

Nếu câu trả lời là không, theo ông Arnold, toàn bộ nền tảng tồn tại của NATO sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ.