'Năm sát thủ' mới đang trỗi dậy đe dọa xă hội hiện đại gồm: cô đơn, nghiện ngập, phân tâm, thông tin sai lệch và sự phức tạp hóa.
Mạng xă hội, Internet và những áp lực khác đang dẫn tới t́nh trạng căng thẳng và cô đơn ngày càng tăng trong xă hội phương Tây. Ảnh: Reuters.
Năm 1942, chính phủ Anh tuyên bố rằng sau khi đánh bại Đức Quốc xă, họ sẽ loại bỏ “5 trở ngại lớn” đối với việc tái thiết đất nước: bệnh tật, nghèo đói, thiếu học, môi trường sống tồi tệ và thất nghiệp.
Theo Adrian Wooldridge, b́nh luận viên của Bloomberg Opinion, cam kết này đă nâng cao tinh thần người dân và đặt nền tảng cho mô h́nh nhà nước phúc lợi sau chiến tranh.
Ngày nay, “5 trở ngại” cũ gần như đă được giải quyết, thể hiện qua việc tuổi thọ trung b́nh ở phương Tây tăng thêm khoảng 20 năm so với năm 1942. Nhưng đồng thời, những "nguy cơ mới” đang xuất hiện và không kém phần đáng sợ, góp phần lư giải v́ sao phương Tây vẫn ch́m trong cảm giác bất an dù xă hội giàu có, và v́ sao niềm tin vào tương lai ngày càng suy giảm.
5 “sát thủ” mới nổi
Tác giả Wooldridge nhận định 5 “sát thủ” mới nổi chính là nỗi cô đơn, chứng nghiện ngập, sự phân tâm, thông tin sai lệch và tính rườm rà.
Về cô đơn, tại Mỹ, hơn 25% hộ gia đ́nh chỉ có một người. Nhiều lao động trong nền kinh tế “just-in-time” vừa làm việc vừa sống một ḿnh. 1/4 người Mỹ ở độ tuổi 40 chưa từng kết hôn, tăng mạnh từ 6% năm 1970.
T́nh trạng cô lập về mặt xă hội không tốt cho sức khỏe thể chất lẫn tinh thần, làm tăng nguy cơ tử vong sớm tương đương hút 15 điếu thuốc một ngày. Ngoài ra, một vấn đề cấp bách khác cũng xuất hiện: Tỷ lệ sinh ở Đức là 1,35 trẻ em trên một phụ nữ, trong khi con số này ở Hàn Quốc là 0,7.
Nghiệp ngập trở thành vấn nạn không chỉ do sự ra đời của nhiều hợp chất ma túy như fentanyl, mà c̣n do các doanh nghiệp khuyến khích hành vi gây nghiện. Ví dụ, nhiều công ty thực phẩm trở thành thủ phạm thiết kế những sản phẩm kích thích con người tiêu thụ quá mức. Kết quả là, hơn 2 trên 5 người Mỹ đang bị béo ph́. Trong khi đó, các công ty công nghệ sản xuất những thuật toán thông minh khiến chúng ta không thể ngừng lướt trên mạng.
Xă hội hiện đại khiến nhiều người cảm thấy cô đơn. Ảnh: Reuters.
Từ đó, Internet trở thành cỗ máy gây xao nhăng, với tiêu đề giật gân, email hay ưu đăi đặc biệt không ngừng “nhảy nhót” trên màn h́nh điện thoại. Những người trẻ dần lớn lên trong môi trường kích thích không ngừng từ bên ngoài, khiến họ khó tập trung trong khoảng thời gian dài hay thực hiện những nhiệm vụ phức tạp. Hiệu ứng Flynn - một nghiên cứu kết luận chỉ số IQ trung b́nh của con người liên tục tăng trong nhiều thập niên - đang có dấu hiệu đảo ngược từ đầu thế kỷ.
Những thông tin sai sự thật đang lan tràn hơn bao giờ hết, do sự kết hợp giữa đổi mới công nghệ và chiến tranh thông tin. Internet trở thành “kênh tin tức lớn” đầu tiên được miễn trừ khỏi các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về sự thật hoặc cân bằng nội dung xuất bản.
Sau cùng, sự phức tạp hóa đang bóp nghẹt mọi thứ như loài cây dại xâm lấn. Các thủ tục và quy tắc rườm rà, mật khẩu rối rắm, c̣n mẫu đơn dài ḍng. Chính sự phức tạp hóa đang tạo nên bất b́nh đẳng sâu sắc trong xă hội, v́ gây khó khăn cho những người kém thông minh trong khi tạo cơ hội cho nhóm học thức cao trong xă hội. Quan trọng hơn, hiểm họa này chống lại sự tiến bộ. Nhiều nhà khoa học phải dành cả đời làm hồ sơ xin tài trợ, c̣n các công ty xây dựng tiêu tốn thời gian giải quyết quy định thay v́ thi công thực tế.
5 mối đe dọa này xen lẫn nhau. Ví dụ, nghiện ngập gắn liền với sự xao nhăng và cô đơn, như những người trẻ tuổi nghiện Internet thường rút lui khỏi xă hội và thu ḿnh vào những chiếc màn h́nh dài vô tận.
Cần quyết tâm đấu tranh trên nhiều mặt trận
Tác giả Wooldridge khẳng định con người phải tiêu diệt 5 mối đe dọa này để khôi phục lại ư thức về quyền tự quyết và sự tiến bộ. Ông cho rằng các nước cần đấu tranh trên càng nhiều mặt trận càng tốt, như Bộ Nông nghiệp xem xét lại việc quảng bá thực phẩm gây nghiện, c̣n Bộ Giáo dục cần dạy trẻ em tỉnh táo trước những thông tin bị thao túng. Tác giả cũng gợi ư 4 biện pháp có thể giải quyết những vấn đề trên.
Ông Wooldridge cho rằng chính phủ nên cho phép học sinh sau tốt nghiệp lựa chọn có đi nghĩa vụ quân sự hay không.
“Nghĩa vụ quân sự sẽ tháo gỡ t́nh trạng chia rẽ xă hội thành các nhóm ít tương tác với nhau và đại dịch cô đơn. Hơn một triệu người Anh từ 18-24 tuổi không làm việc cũng như học tập, ngắt kết nối với xă hội và lăng phí cuộc sống vào màn h́nh điện tử. Một số quốc gia có tầm nh́n xa như Thụy Điển và Phần Lan đă tái áp dụng nghĩa vụ quốc gia”, ông cho hay.
Tiếp theo, ông cho rằng đọc sách là “liều thuốc giải độc cho sự mất tập trung v́ buộc mọi người phải tập trung vào một văn bản duy nhất trong khoảng thời gian dài”. Tuy nhiên, ngày càng nhiều người mất dần thói quen đọc sách. Chỉ 30% người Anh trong độ tuổi 8-18 thích đọc sách trong thời gian rảnh rỗi, giảm 36% kể từ lần khảo sát đầu tiên năm 2005.
“Các quốc gia nên làm mọi cách đảo ngược xu thế này, từ chiến dịch ủng hộ đọc sách tới tập trung thúc đẩy văn bản viết trong trường học”, ông Wooldridge nói.
Ngoài ra, tác giả cũng cho rằng các chính phủ nên đơn giản hóa mọi thứ, ưu tiên tính dễ hiểu thay v́ những lời lẽ dài ḍng. Giới chức cũng nên siết chặt quy định với các công ty kỹ thuật số.
“Dù là đại dịch sai sự thật, nghiện ngập hay xao nhăng, các công ty công nghệ đều nằm ở trung tâm vấn đề. Họ phải giải quyết t́nh trạng do chính ḿnh gây ra. Có thể bắt đầu từ việc băi bỏ Điều 230 trong Đạo luật Chuẩn mực Truyền thông Mỹ, khi bảo vệ các nền tảng mạng xă hội khỏi các vụ kiện về nội dung được đăng bởi người dùng”, ông kết luận.
VietBF@ sưu tập