Với tư cách là hoàng đế nhà Kim, Hoàn Nhan Vĩnh Tế từng huy động 450.000 quân Kim ở trận Dă Hồ Lănh để chống lại quân mông cổ của Thành Cát Tư Hăn. Nhưng trận này quân Kim thua tan tác, kéo theo nhiều hệ luỵ đau ḷng...
Hoàn Nhan Vĩnh Tế, vị hoàng đế thứ bảy của nhà Kim, là một trong những gương mặt gây nhiều tranh luận nhất trong lịch sử triều đại này. Xuất thân hoàng tộc, dung mạo được khen ngợi, tính t́nh được ghi nhận là kiệm ước, không thích phô trương, nhưng khi bước lên ngôi cửu ngũ chí tôn, ông lại bộc lộ hàng loạt hạn chế của một nhà lănh đạo yếu kém trong bối cảnh chính trị – quân sự cực kỳ phức tạp. Sự trị v́ của ông gắn liền với những thất bại liên tiếp trước quân Mông Cổ dưới sự chỉ huy của Thành Cát Tư Hăn, để rồi từ đó kéo theo sự tan ră nhanh chóng của nước Kim. Sự sụp đổ ấy không chỉ phơi bày những sai lầm cá nhân của Vĩnh Tế mà c̣n phản ánh sự suy yếu mang tính hệ thống của cả triều đại, vốn đă đến lúc không thể cứu văn.
Sinh năm 1168, là con trai thứ bảy của Kim Thế Tông Hoàn Nhan Ung và Nguyên phi họ Lư, Hoàn Nhan Doăn Tế – tên cũ của Vĩnh Tế – lớn lên trong thời kỳ thịnh trị của nhà Kim. Ngay từ trẻ, ông đă được phong vương, giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đ́nh. Tuy vậy, những đánh giá sớm về ông đều cho thấy ông thiếu sự nhạy bén chính trị và quyết đoán – hai yếu tố mà vận mệnh nước Kim khi đó rất cần. Sau khi Kim Chương Tông qua đời năm 1208 mà không có người nối dơi, triều thần dưới sự thao túng của phe hậu cung lập Vĩnh Tế lên ngôi, dù ai cũng biết ông không phải là mẫu người có thể lèo lái một quốc gia đang bước vào giai đoạn đầy băo tố.
Tranh vẽ Thành Cát Tư Hăn.
Ngay khi vừa lên ngôi, Hoàn Nhan Vĩnh Tế đă vấp phải nhiều rắc rối nội bộ. Những tranh chấp trong cung đ́nh dưới thời Chương Tông chưa được giải quyết triệt để, thậm chí c̣n bị Vĩnh Tế đẩy lên cao hơn khi ông t́m cách loại bỏ những phi tần mang thai để củng cố vị thế. Việc xử tội Nguyên phi Lư thị và đày ải gia quyến chỉ làm triều đ́nh thêm rối ren, mất đi sự ổn định cần thiết trước hiểm họa Mông Cổ đang đến gần.
Trong khi triều chính bị chia rẽ, nguy cơ lớn nhất lại xuất hiện từ phương bắc. Năm 1206, Thiết Mộc Chân thống nhất các bộ lạc thảo nguyên, trở thành Đại Hăn Mông Cổ với tham vọng vươn sang toàn cơi Âu – Á. Ban đầu Thành Cát Tư Hăn vẫn giữ h́nh thức thần phục Kim, nhưng khi nhận thấy Vĩnh Tế bất tài, lại không đủ uy tín để kiểm soát t́nh h́nh, ông lập tức dứt bỏ quan hệ và chuẩn bị chinh phạt.
Năm 1209, quân Mông Cổ tấn công Tây Hạ – chư hầu của nhà Kim. Tây Hạ cầu cứu nhưng Vĩnh Tế không can thiệp, khiến Tây Hạ thất bại và phải quy phục Mông Cổ. Đây là sai lầm chiến lược nghiêm trọng: Kim đă mất đi đồng minh quan trọng, đồng thời để quân Mông Cổ rảnh tay quay sang tấn công ḿnh.
Đến năm 1211, Thành Cát Tư Hăn chính thức xuất binh đánh Kim. Nhà Kim dồn hàng loạt danh tướng như Chương Độc Cát Thiên Gia Nô, Ngột Thạch Liệt Hồ Sa Hổ chống cự, nhưng tất cả đều thất bại. Càng tệ hơn khi những thất bại ấy không làm triều đ́nh xem xét lại chiến lược mà trái lại, vẫn tiếp tục tin dùng những người không có năng lực. Hồ Sa Hổ dù thua trận vẫn được thăng chức, trở thành Hữu phó soái – quyết định sau này trở thành một trong những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cái chết của Vĩnh Tế.
Đỉnh điểm của sự suy yếu là trận Dă Hồ Lănh năm 1211. Tại đây, nhà Kim tập trung tới 450.000 quân tinh nhuệ, hy vọng dùng ưu thế quân số để nghiền nát lực lượng Mông Cổ. Nhưng quân Kim thiếu kỷ luật, chỉ huy rối loạn, trong khi Mông Cổ lại vận dụng chiến thuật linh hoạt, đánh sâu vào trung quân, phá vỡ đội h́nh Kim chỉ trong thời gian ngắn. Hàng trăm ngh́n quân Kim thiệt mạng, các đạo quân tiếp ứng tan ră ngay trước khi giao chiến. Sau thảm bại này, quân Mông Cổ như nước vỡ bờ, nhanh chóng đánh chiếm Bắc Kinh, Tây Kinh, Đông Kinh cùng hơn 90 thành tŕ lớn nhỏ của nhà Kim. Đất đai, nhân lực và hệ thống pḥng thủ của Kim sụp đổ trong thời gian ngắn chưa từng thấy.
Tin thất bại dồn dập khiến triều đ́nh Kim rơi vào hoảng loạn. Vĩnh Tế băi chức Bộc Tán Đoan, nhưng mọi hành động của ông đều muộn màng và vô hiệu. Ông liên tục dao động, thiếu quyết đoán, chỉ biết co cụm pḥng thủ mà không dám đưa ra bất kỳ kế sách cải tổ hoặc phản công đáng kể nào. Chính triều thần cũng mất niềm tin vào ông. Trong bối cảnh đó, phe cánh bất măn nắm quân quyền bắt đầu nổi loạn.
Năm 1213, Hồ Sa Hổ – kẻ mang ḷng thù oán v́ từng bị băi chức – đă âm mưu tạo phản. Với 5.000 quân Vũ Vệ, ông bất ngờ kéo vào Yến Kinh, giết chết hàng loạt trung thần, đoạt ngọc tỉ và cưỡng ép triều đ́nh phế bỏ Hoàn Nhan Vĩnh Tế. Vị hoàng đế bất tài bị đưa ra khỏi cung, giam lỏng trong sự tuyệt vọng, và không lâu sau bị Hồ Sa Hổ sát hại. Cái chết của ông bi thảm đến mức ngay cả sử sách nhà Kim cũng ghi chép với giọng điệu thương cảm: một vị vua yếu đuối bị ḍng xoáy lịch sử cuốn đi mà không kịp làm điều ǵ có ư nghĩa.
Sau khi giết Vĩnh Tế, Hồ Sa Hổ lập Dực vương Tuân lên ngôi (Kim Tuyên Tông). Tuy nhiên, chính Hồ Sa Hổ cũng nhanh chóng bị giết trong cuộc thanh trừng nội bộ. Trật tự triều chính bị đảo lộn, quyền lực bị xâu xé, c̣n quốc gia th́ đă kiệt quệ trước sự tấn công không ngừng của Mông Cổ.
Sự sụp đổ của Hoàn Nhan Vĩnh Tế không chỉ phản ánh năng lực hạn chế của một vị vua thiếu bản lĩnh mà c̣n là dấu hiệu của sự suy vong không thể cưỡng lại của nhà Kim. Khi thực lực đă suy ṃn, nội bộ phân li, quân đội suy yếu, triều đ́nh mất đoàn kết th́ một nhà lănh đạo như Vĩnh Tế – thiếu quyết đoán, không biết dùng người, chỉ biết thủ thành, bị dắt mũi bởi phe phái – không thể nào xoay chuyển được cục diện. Ông trở thành người đứng đầu thời kỳ tăm tối nhất của nhà Kim, bị cuốn vào ṿng xoáy lịch sử và chết trong loạn đảng, để lại một triều đại suy tàn chỉ c̣n kéo dài được chưa đầy ba thập niên nữa.
Dù cuối cùng Kim Tuyên Tông có truy phục tước vị cho Vĩnh Tế, gọi ông là Vệ Vương với thụy hiệu Thiệu, nhưng sự truy phong ấy không thể xóa đi thực tế rằng Hoàn Nhan Vĩnh Tế đă trở thành biểu tượng cho thời kỳ suy đồi và hỗn loạn của nhà Kim. Vận mệnh bi thảm của ông là minh chứng rơ nhất cho việc một triều đại khi đă mục ruỗng từ bên trong th́ dù có bao nhiêu quân đội, thành tŕ hay bề ngoài phồn thịnh cũng không thể chống nổi một cơn băo từ bên ngoài. Và trong cơn băo ấy, Hoàn Nhan Vĩnh Tế là người đầu tiên bị nhấn ch́m.
Vietbf @ Sưu tầm