Vi nhựa có thể xâm nhập vào thực phẩm ngay từ đất trồng, nguồn nước đến khâu chế biến và đóng gói. Một số thực phẩm quen thuộc lại có xu hướng tích tụ vi nhựa ở mức cao hơn tưởng tượng. Đáng chú ý, loại cuối cùng xuất hiện thường xuyên trong bữa ăn của người Việt.
Phô mai: Thực phẩm càng cô đặc, vi nhựa càng “dồn lại”
Trong nhóm thực phẩm từ sữa, phô mai là ví dụ điển hình cho hiện tượng tích tụ vi nhựa theo quá trình chế biến. Khi sữa được làm đông và tách nước để tạo thành khối đặc, các thành phần không hòa tan – trong đó có vi nhựa – cũng bị giữ lại và cô đặc theo. Điều này khiến phô mai, đặc biệt là các loại ủ chín lâu ngày, thường chứa lượng vi nhựa cao hơn nhiều so với sữa tươi ban đầu.
Ngoài yếu tố công nghệ chế biến, phô mai còn tiếp xúc với nhiều bề mặt, dụng cụ và vật liệu trong suốt quá trình sản xuất, đóng gói và bảo quản. Mỗi khâu đều có khả năng góp thêm các mảnh nhựa li ti vào sản phẩm cuối cùng. Với người tiêu dùng, phô mai có thể trông sạch sẽ, giàu dinh dưỡng, nhưng phía sau đó lại là một “mật độ” vi nhựa không hề nhỏ.
Nhiều thực phẩm quen thuộc có thể tích tụ vi nhựa ngay từ khâu sản xuất và chế biến.
Cà rốt: Củ mọc dưới đất nhưng không tránh khỏi vi nhựa
Không chỉ thực phẩm chế biến, ngay cả rau củ tươi cũng có thể là nguồn vi nhựa đáng kể. Cà rốt – loại củ sinh trưởng hoàn toàn trong lòng đất – có khả năng hấp thụ vi nhựa trực tiếp từ môi trường trồng trọt. Khi đất và nước tưới đã bị ô nhiễm, các hạt vi nhựa siêu nhỏ có thể xâm nhập vào rễ và theo dòng vận chuyển dinh dưỡng đi sâu vào mô thực vật.
Ngoài ra, vi nhựa trong không khí cũng có thể bám lên bề mặt củ trong suốt quá trình sinh trưởng hoặc sau thu hoạch. Việc thu gom, vận chuyển và đóng gói bằng túi nilon hay thùng nhựa tiếp tục làm gia tăng nguy cơ nhiễm chéo. Cà rốt vì thế không phải trường hợp cá biệt, mà phản ánh một thực tế chung đối với nhiều loại rau củ trồng dưới đất như khoai tây, củ cải hay khoai lang.
Hải sản: Vi nhựa tích tụ theo chuỗi thức ăn biển
Môi trường biển hiện được xem là “bể chứa” vi nhựa lớn nhất hành tinh. Dưới tác động của sóng, nắng và thời gian, rác thải nhựa bị bào mòn thành vô số mảnh nhỏ, tồn tại lơ lửng trong nước hoặc lắng xuống đáy biển. Sinh vật phù du hấp thụ vi nhựa, sau đó bị tôm, cá nhỏ ăn phải, rồi tiếp tục đi lên các bậc cao hơn trong chuỗi thức ăn.
Vì vậy, hải sản – đặc biệt là tôm, nhuyễn thể và các loài cá sống gần đáy – thường mang theo lượng vi nhựa đáng kể trong cơ thể. Với những loài được ăn cả con hoặc khó loại bỏ hoàn toàn nội tạng, vi nhựa càng dễ đi thẳng vào cơ thể người. Chưa kể, quá trình sơ chế, bảo quản và đóng gói hải sản bằng vật liệu nhựa còn khiến mức phơi nhiễm tăng thêm.
Gạo: Thực phẩm quen thuộc nhưng ít ai nghi ngờ
Trong danh sách này, gạo là cái tên khiến nhiều người giật mình nhất. Là lương thực chính của người Việt, gạo được tiêu thụ hằng ngày với số lượng lớn, đồng nghĩa với việc chỉ cần một hàm lượng vi nhựa nhỏ cũng có thể tích lũy đáng kể theo thời gian.
Vi nhựa có thể xâm nhập vào hạt gạo ngay từ khâu canh tác, thông qua đất và nước tưới, sau đó tiếp tục “theo chân” gạo trong quá trình xay xát, vận chuyển và đóng gói. Đáng chú ý, loại bao bì sử dụng – dù là giấy, vải hay nilon – không tạo ra sự khác biệt lớn về lượng vi nhựa lẫn trong gạo, cho thấy nguồn ô nhiễm không chỉ nằm ở khâu bảo quản cuối cùng.
Thói quen vo gạo trước khi nấu có thể giúp giảm bớt một phần vi nhựa, nhưng hiệu quả phụ thuộc nhiều vào chất lượng nước sử dụng. Với mức tiêu thụ gạo cao, đây vẫn là nguồn vi nhựa âm thầm nhưng bền bỉ trong khẩu phần ăn của người Việt.
Làm gì để giảm phơi nhiễm vi nhựa từ bữa ăn?
Vi nhựa gần như không thể loại bỏ hoàn toàn khỏi thực phẩm, nhưng người tiêu dùng vẫn có thể giảm mức phơi nhiễm bằng những thay đổi nhỏ trong sinh hoạt. Ưu tiên nguồn nước sạch, hạn chế sử dụng đồ nhựa khi nấu nướng và bảo quản thực phẩm, tránh hâm nóng thức ăn trong hộp nhựa, đồng thời chọn nguyên liệu có nguồn gốc rõ ràng là những bước thiết thực.
Quan trọng hơn, việc nhận diện đúng nguy cơ giúp mỗi người chủ động hơn trong lựa chọn thực phẩm. Vi nhựa không phải là mối nguy “nhìn thấy ngay”, nhưng chính sự vô hình ấy khiến nó trở thành thách thức dài hạn đối với sức khỏe cộng đồng.