Nhân dịp kết thúc năm 2014 và bước sang năm 2015, nhiều tờ báo ở nước ngoài đă tập trung phân tích những hoạt động đối ngoại của Trung Quốc trong năm qua và chỉ ra những ẩn ư sâu sắc của nước này trong những hoạt động đó nhằm hiện ư đồ “trỗi dậy” mạnh mẽ để thay đổi cục diện chính trị thế giới và đạt được những tham vọng nước lớn của ḿnh.
Báo Liên hợp Buổi sáng ở Singapore nhận xét rằng năm 2014 là năm quan trọng đối với ngoại giao kinh tế của Trung quốc, theo đó các nhà lănh đạo chủ chốt của nước này đă dồn dập tới nhiều nơi trên thế giới; đến đâu họ cũng kư nhiều hợp đồng và để lại nhiều “món quà viện trợ hào phóng” cho một số nước. Chỗ th́ đầu tư 40 tỉ USD để thành lập Quỹ con đường tơ lụa, chỗ th́ hứa rót tới 10 tỉ USD cho Ngân hàng Phát triển BRICS hay tới 41 tỉ USD cho quỹ BRICS…
Tất cả chỉ nhằm sử dụng sức mạnh kinh tế làm đ̣n bẩy cho những thay đổi cục diện địa chính trị thế giới và thể hiện tham vọng nước lớn của Trung Quốc. Đối với các nước đang phát triển, Trung Quốc thường xuyên tặng các khoản tiền và vật chất dưới h́nh thức viện trợ; sử dụng nhiều hay ít c̣n tùy ở mức độ thân sơ, cũng có khi dùng cách hủy bỏ hoặc cắt giảm các hợp đồng, các khoản viện trợ để trừng phạt hoặc gây khó dễ cho các nước này về mặt chính trị. Kiểu ngoại giao kinh tế mang đặc sắc Trung Quốc này khiến họ trở thành “địa chủ” lớn nhất thế giới và với lượng tiền dường như tiêu măi không hết của ḿnh, Trung Quốc sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của nước nào “làm vừa ḷng họ”.
Hăng tin Bloomberg của Mỹ th́ nói thẳng rằng: “Trung Quốc dùng tiền để tạo ảnh hưởng” và tâm lư của Trung Quốc là “nếu không đánh bại được ai, chỉ cần dành cho họ nhiều tiền là có thể chiến thắng”. Đối với Trung Quốc, trong bối cảnh sức mạnh mềm của bản thân c̣n chưa đủ lớn th́ phát huy sở trường nhằm che lấp sở đoản. Ngoài ra, “ngoại giao hợp đồng” c̣n giúp Trung Quốc thực hiện một số mục tiêu chính trị.
Báo Pháp Le Monde ngày 7/1/2015 nhận xét rằng trong một hội nghị ngoại giao toàn quốc cuối năm 2014 chính Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh đă chỉ đạo Trung Quốc phải có “một nền ngoại giao nước lớn mang đặc sắc Trung Quốc”. Để xứng với tầm vóc của một cường quốc, Bắc Kinh chủ trương “những con đường tơ lụa mới”: một về hàng hải nối với châu Phi, châu Âu qua ngả Đông Nam Á; một tuyến khác trên đất liền nối Trung Quốc với các nước Trung Á và Nga. Trên mặt trận tài chính, Trung Quốc không ngần ngại đề nghị các nước châu Á-Thái B́nh Dương lập ra Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) để trực tiếp cạnh tranh với Ngân hàng phát triển chấu Á (ADB) mà Bắc Kinh cho là nằm dưới ảnh hưởng của Tokyo và Washington… Bắc Kinh giờ đây đang áp dụng một chính sách ngoại giao hống hách gây sức ép về kinh tế. Chính sách ngoại giao nước lớn này c̣n đặt ra nguy cơ gây xung đột quân sự, như giữa năm 2014 Trung Quốc ngang nhiên đưa giàn khoan dầu di động vào vùng thềm lục địa của Việt Nam.
Tuy nhiên, báo Le Monde cũng chỉ ra những hệ lụy mà Trung Quốc gặp phải khi thực hiện đường lối ngoại giao nói trên. Tờ báo viết: “Nh́n chung th́ Trung Quốc đang tự đặt ḿnh vào vị thế của một cường quốc hung hăng”. Tờ báo trích dẫn lời ông Du Tân Thiên, Viện trưởng Viện nghiên cứu quốc tế Thượng Hải nói: “Giờ đây vừa mới nổi lên như một cường quốc, Trung Quốc đă trở thành nguồn cơn của nhiều mối lo ngại mà ngày càng có nhiều nước châu Á – Thái B́nh Dương bày tỏ một cách công khai điều này. Trung Quốc không c̣n là một nơi để ai đó muốn gửi gắm số phận của ḿnh. Chính sách ngoại giao này đang là một thách thức lớn cho Trung Quốc và ông Tập Cận B́nh cũng ư thức được những phản ứng đang dây lên từ những nước nằm bên vùng biển mà Trung Quốc đang đ̣i hỏi chủ quyền, cho đến sự phản kháng của các nước châu Phi, nơi mà Bắc Kinh đang dùng viện trợ để đổi lấy tài nguyên thiên nhiên”.
Trong bối cảnh nói trên, tại chuyên mục “Diễn đàn vấn đề quốc tế Trung Quốc”, chính tờ Nhân Dân nhật báo của Trung quốc ra ngày 7/1/2015 đă đăng b́nh luận của giáo sư Kim Sán Vinh từ Đại học Nhân dân Trung quốc về công tác ngoại giao từ Đại hội 18 Đảng cộng sản Trung Quốc đến nay, có đoạn viết: “… Những thách thức chủ yếu với Trung Quốc trong 10 năm tới sẽ có 3 loại chính: Loại thứ nhất là các vấn đề nội bộ. Đây là thách thức thực sự. Loại thứ hai là vấn đề ly khai, chia cắt. Trung Quốc là nước duy nhất trong số các nước lớn chưa thực hiện được thống nhất hoàn toàn. Loại thứ ba là các vấn đề thuần túy từ bên ngoài, nhất là từ việc Trung Quốc sẽ giữ vị trí cường quốc số hai thế giới trong thời gian dài”.
Hồ Đức Minh
TT