Sau những cáo buộc và bằng chứng Nga đua ra, hiện Thổ đă xuống nước. Một phần v́ cấm vận kinh tế với Nga thiệt tḥi nhiều, phần khác cũng không thể đi đêm với IS nữa chăng?Cùng vietbf.com khám phá thêm.
Tờ Newsweek có bài "Thổ Nhĩ Kỳ hết thời chơi nước đôi với khủng bố IS", nêu Mỹ hoàn toàn “bó tay” trước những tính toán của lănh đạo nước này.
Từ nhiều năm qua, Nhà Trắng ngày càng thất vọng, v́ Thổ Nhĩ Kỳ buông lỏng kiểm soát biên giới phía nam giáp Syria, dù Mỹ kỳ vọng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ là một đồng minh tích cực chống quân khủng bố Nhà nước Hồi giáo IS.
Mỹ hiện quan tâm một đoạn biên giới 60 km, được IS dùng để chuyển quân và mua bán dầu lậu.
Ở các cuộc họp kín, quan chức Mỹ yêu cầu Tổng thống Recep Tayyip Erdogan ngăn chặn các tay súng nước ngoài bay đến Istanbul, sau đó lẻn đến biên giới rồi qua Syria gia nhập IS. Họ cũng muốn ông Erdogan chặn các đoàn xe tải chở đạn và chất nổ lên vùng biên, chặn các “c̣ trung gian” Thổ Nhĩ Kỳ tham gia buôn lậu dầu thô,một hoạt động giúp IS có nguồn thu 1,5 triệu USD/ngày.
Mỹ ném bom đoàn xe chở dầu của IS
Các yêu cầu này không được Ankara lắng nghe. Nhưng sau vụ IS tấn công Paris tối 13.11 khiến 130 người chết, gồm một tên tấn công đi từ Syria qua Thổ Nhĩ Kỳ vào châu Âu, nay Mỹ lên tiếng công khai: Đă hết thời Thổ Nhĩ Kỳ chơi nước đôi với khủng bố IS.
Ngày 1.12, Tổng thống Mỹ Barack Obama nói tại Paris: “Tôi đă có nhiều cuộc nói chuyện với Tổng thống Erdogan về việc cần đóng cửa biên giới Thổ - Syria. Nếu các tay súng nước ngoài trở về nước, chúng rất có thể là ứng cử viên của những cuộc tấn công khủng bố mà chúng ta đă thấy ở đây”.
Dung dưỡng “kẻ thù có ích” IS
Quan hệ Mỹ - Thổ từ lâu trục trặc, từ thời chiến tranh Iraq 2003, khi Ankara không cho bộ binh Mỹ từ Thổ Nhĩ Kỳ xuất kích xâm chiếm Iraq.
Nhưng khi IS nổi lên cùng cuộc nội chiến Syria, quan hệ này càng trầm trọng. Các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ liên tục phủ nhận họ ủng hộ ngầm IS, nhưng các tố cáo cho thấy điều ngược lại:
Khoảng 5 tháng trước, khi Mỹ truy kích IS ở Syria, có tin họ tịch thu các tài liệu cho thấy sự liên kết mạnh mẽ giữa Thổ Nhĩ Kỳ với IS ở “thủ phủ” Raqqa của chúng.
Các nhà phân tích nói rằng Thổ Nhĩ Kỳ xem IS - cùng các tổ chức thánh chiến Hồi giáo Jihad và quân nổi dậy ở Syria - là “kẻ thù có ích”, trong mục tiêu của Thổ Nhĩ Kỳ là lật đổ chế độ Tổng thống Syria Bashar Assad, cùng đánh bại quân Kurd đ̣i ly khai khỏi Thổ Nhĩ Kỳ.
Nhưng v́ Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên NATO, Nhà Trắng không thể o ép ông Erdogan. Steven Cook, một chuyên gia về Trung Đông, nói: Yếu tố Thổ Nhĩ Kỳ chung đường biên giới với Syria, cùng là tiền đồn NATO gần nội chiến Syria, chính là lá bài tẩy “thoát ngục” của ông Erdogan.
Nay th́ ông Obama có thể đă được vài tầm ảnh hưởng. Sau vụ Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi máy bay Nga ngày 24.11, Tổng thống Nga Vladimir Putin giận dữ cấm nhập hàng nông sản Thổ Nhĩ Kỳ, ngưng dự án tuyến ống dẫn khí đốt Nga quá cảnh Thổ Nhĩ Kỳ để vào châu Âu.
Ông Putin cũng đ̣i Thổ Nhĩ Kỳ xin lỗi, nhưng ông Erdogan khẳng định: Thổ Nhĩ Kỳ có quyền bắn máy bay lạ xâm phạm vùng trời. Ông cũng kêu gọi NATO họp khẩn, nhắc NATO có nhiệm vụ bảo vệ Thổ Nhĩ Kỳ nếu xảy ra chiến tranh.
TNK hoàn toàn thất bại chính sách về Syria
Dù ông Obama công khai khẳng định Mỹ ủng hộ Thổ Nhĩ Kỳ, một quan chức Mỹ giấu tên cho Newsweek biết: vụ bắn rơi máy bay Nga khiến Thổ Nhĩ Kỳ ngán nguy cơ Nga trả đũa. Hậu quả là “họ nhờ chúng tôi giúp hạ nhiệt căng thẳng giữa hai bên”.
Theo một quan chức Mỹ cho Reuters biết, từ sau vụ Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi máy bay Nga, Mỹ lặng lẽ “treo” một đề xuất lâu nay: cho phép Thổ Nhĩ Kỳ có một vai tṛ tích cực hơn trong chiến dịch không kích IS của liên quân do Mỹ dẫn đầu.
Hai quan chức Mỹ nói từ sau vụ bắn rơi máy bay Nga, Thổ Nhĩ Kỳ đă không tham gia cuộc không kích nào.
Việc “treo” này nhằm tạo thêm quỹ thời gian chờ căng thẳng Nga - Thổ hạ nhiệt. Nói th́ dễ, làm mới khó.
Xem ra khó thể xảy ra chuyện Nga - Thổ xung đột quân sự, nhưng ông Putin mạnh mẽ ư chí lại chẳng thích làm ḥa với Thổ Nhĩ Kỳ. Trong bài diễn văn liên bang ở Điện Kremlin ngày 3.12, ông tuyên bố: “Họ sẽ phải hối tiếc nhiều về chuyện họ đă làm”.
Một số nhà phân tích nói, rằng ông Putin sẽ trả đũa ông Erdogan ở Syria, nơi lănh đạo Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ người Turkmen (Syria gốc Thổ) đánh quân Assad, với hy vọng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ có vài ảnh hưởng ở Syria nếu ông Assad phải ra đi.
Máy bay ném bom Su-24 của Nga bị TNK bắn rơi
Vấn đề là ông Putin đă lệnh yểm trợ quân sự cho Syria, rất khó có chuyện ông Assad bị lật đổ. Nên cách duy nhất để ông Erdogan có tiếng nói về tương lai Syria, chính là t́m được một ghế ở bàn đàm phán.
Soner Cagaptay, một chuyên gia người Thổ Nhĩ Kỳ ở Viện Cận Đông (Mỹ), nói ông Erdogan chỉ có thể có chiếc ghế này, nếu quân ủy nhiệm Turkmen của ông có thể giữ được đất ở tây bắc Syria.
Nhưng từ sau vụ máy bay Nga bị bắn rơi, không quân Nga tăng cường không kích vào quân Turkmen, theo Newsweek.
Cagaptay viết trên trang web War on the Rocks chuyên về các vấn đề an ninh quốc gia: “Nay, giấc mơ của Putin là loại các tay súng này khỏi Syria, một kịch bản đồng nghĩa thất bại hoàn toàn cho chính sách về Syria của Thổ Nhĩ Kỳ”.
Ông c̣n viết thêm: Nga càng không kích, sẽ càng có thêm ḍng người tỵ nạn Syria đổ vào Thổ Nhĩ Kỳ, nơi đă có 2 triệu người Syria vượt biên giới vào trốn chạy cuộc nội chiến.
Các nhà phân tích nói: nếu căng thẳng với Thổ Nhĩ Kỳ kéo dài, ông Putin cũng có thể cấp vũ khí cho quân Kurd ở Syria, để giúp họ chiếm một rải đất dọc biên giới lỏng kẻo kiểm soát, như lời ông Obama phàn nàn.
Hành động này sẽ cho người Kurd kiểm soát toàn vùng biên giới: một kịch bản ác mộng cho ông Erdogan, người sợ dân Kurd có thể lập được một nhà nước ly khai.
Ông Erdogan cũng có vài chiêu: Có thể ông trả đũa bằng cách đóng cửa eo biển Bosphorus, không cho hạm đội biển Đen của hải quân Nga tiếp cận Địa Trung Hải.
Ông cũng có thể cho phép các tay chúng Hồi giáo từ Chechnya và Bắc Caucasus vượt biên giới vào Syria để đánh quân Nga. Nếu ông làm thế, các phần tử này chính là “quân ủy nhiệm” của ông Erdogan.
Nga cáo buộc ông Erdogan bao che "kẻ thù có ích" IS
Mỹ vẫn nghi ngờ
Nhưng khi căng thẳng giữa Putin - Erdogan càng kéo dài, Nhà Trắng có thể cảm thấy họ ép đồng minh Thổ Nhĩ Kỳ kiểm tra chặt vùng biên giới giáp Syria.
Các quan chức mỹ nói nay chính phủ muốn Thổ Nhĩ Kỳ triển khai 30.000 quân đến vùng biên này, để chặn dầu thô buôn lậu và ḍng tay súng nước ngoài muốn đến Syria gia nhập IS.
Xem chừng Thổ Nhĩ Kỳ đă hiểu chuyện. Ngày 3.12, Thủ tướng Ahmet Davutoglu nói: Thổ Nhĩ Kỳ sẽ làm hết sức có thể để kiểm soát biên giới, gồm dựng “hàng rào sống” nhằm đóng cửa biên giới.
Nhưng ông cũng cảnh báo chớ nên kỳ vọng sẽ sớm đạt kết quả. Bất kỳ thỏa thuận biên giới nào cũng đ̣i hỏi phải cho phép người Syria tỵ nạn và IS có thể xâm phạm biên giới.
Để trấn an Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ gần đây cử hàng trăm quân đến miền bắc Iraq để huấn luyện người Kurd chuẩn bị tái chiếm thành phố Mosul (lớn thứ nh́ Iraq) đă bị IS chiếm từ tháng 6.2014.
Một quan chức cấp cao Thổ Nhĩ Kỳ nói với Reuters ngày 4.12: đó là một phần của cuộc chiến chống IS.
Mỹ hoan nghênh sự đóng góp của Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng chính quyền Obama vẫn nghi ngờ Thổ Nhĩ Kỳ rất dễ nuốt lời hứa.
Ví dụ hồi tháng 7.2015, hai ông Obama - Erdogan đồng ư kế hoạch quân Mỹ - Thổ ném bom IS, mở đường cho quân nổi dậy ở Syria chiếm quyền kiểm soát biên giới.
Nhưng có vẻ ông Erdogan nghĩ lại, v́ lo chuyện đánh IS sẽ có chỉ có lợi cho kẻ thù của Thổ Nhĩ Kỳ: ông Assad và người Kurd.
Nhiều ngày sau, t́nh báo Thổ Nhĩ Kỳ "x́" tin cho IS, giúp chúng bắt cóc một nhóm quân nổi dậy Syria được Mỹ huấn luyện, ngay khi nhóm này vừa xâm nhập biên giới.
Dĩ nhiên Thổ Nhĩ Kỳ phủ nhận cáo buộc này. Nhưng các quan chức Mỹ nói Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chơi tṛ nước đôi.
Nay Mỹ hy vọng tṛ nước đôi này sẽ chính thức kết thúc.
Vĩnh Thụy (theo Newsweek)