Ông James Robart chỉ là thẩm phán liên bang ở ṭa cấp thấp. Tuy nhiên, người đàn ông này có thể ra phán quyết chặn sắc lệnh của tổng thống. Đây là cách hoạt động của hệ thống kiểm soát và cân bằng của Mỹ.
James Robart. Ảnh: Patent Law Conference Munich International
Thẩm phán liên bang Mỹ James Robart ở Seattle, bang Washington, ngày 3/2 ra phán quyết yêu cầu hoăn thi hành các điều khoản chính của sắc lệnh cấm nhập cảnh mà Tổng thống Donald Trump kư sau khi nhậm chức. Sắc lệnh này cấm người từ 7 quốc gia Hồi giáo lớn nhập cảnh Mỹ trong 90 ngày và đ́nh chỉ chương tŕnh chấp nhận người tị nạn trong 120 ngày.
Phán quyết được đưa ra sau khi bang Washington và bang Minnesota nộp đơn kiện. Hai bang này cho rằng sắc lệnh của ông Trump nhắm vào người Hồi giáo, vi phạm quyền hiến định của người nhập cư và gia đ́nh họ.
Sở dĩ thẩm phán Robart có thể chặn được sắc lệnh của ông Trump là v́ nhà nước Mỹ được thiết kế theo mô h́nh tam quyền phân lập. Quốc hội nắm quyền lập pháp. Tổng thống nắm quyền hành pháp c̣n ṭa án tối cao và các ṭa án cấp dưới nắm quyền tư pháp.
Mục đích của việc phân quyền là tạo nên hệ thống kiểm soát và cân bằng. Mỗi nhánh có thể hạn chế quyền lực của nhánh kia để không một nhánh nào trở nên quá mạnh mẽ, đảm bảo rằng quyền lực giữa ba bên cân bằng.
Hệ thống ṭa án liên bang Mỹ gồm ba cấp độ: ṭa án địa phương - ṭa sơ thẩm, ṭa án khu vực - cấp phúc thẩm đầu tiên, và ṭa án tối cao - cấp phúc thẩm cao nhất. Các ṭa này có quyền thẩm định xem một đạo luật hoặc một quy định nào đó của chính quyền có vi phạm hiến pháp hay xâm phạm quyền cá nhân của người dân hay không. Việc xem xét này phải thông qua các vụ án, tức là có người khởi kiện (trong trường hợp này là bang Washington và Minnesota), chứ toà không tự mang một luật hay chính sách nào đó ra để xem xét.
Các thẩm phán liên bang và các thẩm phán ṭa tối cao được tổng thống lựa chọn và phê chuẩn với sự gợi ư và tán thành của thượng viện. Các thẩm phán có thể tại vị suốt đời, nhưng rất nhiều người đă từ chức hoặc nghỉ hưu sớm. Các thẩm phán này cũng có thể bị băi nhiệm bởi ủy ban đại diện và các cáo buộc của thượng viện nếu có hành vi không đúng đắn.
James Robart là thẩm phán liên bang tại ṭa quận Tây Washington, tức là ṭa liên bang cấp thấp nhất. Dù vậy, v́ là ṭa liên bang, thẩm phán vẫn có quyền đưa ra phán quyết có hiệu lực toàn quốc.
Thực tế, nhánh hành pháp, cho dù do ông Trump hay các tổng thống tiền nhiệm đứng đầu, đều thường không thích việc ṭa liên bang cấp thấp ra phán quyết có hiệu lực toàn quốc, theo Lawfare. Chính quyền Obama từng yêu cầu toà án tối cao lật lại phán quyết ngăn chặn chương tŕnh DAPA (chính sách hỗ trợ người nhập cư bất hợp pháp để giúp họ không bị trục xuất) được ban hành bởi một thẩm phán ṭa án quận ở Texas.
Sau khi ông Robart ra quyết định, ông Trump đă liên tục công kích thẩm phán. Bộ Tư pháp Mỹ ngày 4/2 gửi đơn kháng cáo lên ṭa phúc thẩm liên bang Mỹ Khu vực 9 (cao hơn ṭa của ông Robart một bậc) để yêu cầu đảo ngược phán quyết của ông Robart. Tuy nhiên, ṭa phúc thẩm đă bác yêu cầu ngay lập tức khôi phục lệnh cấm nhập cảnh. Ṭa yêu cầu bên khởi kiện là hai bang Washington và Minnesota và bên kháng cáo là Bộ Tư pháp Mỹ tŕnh thêm thông tin với hạn cho hai bên lần lượt là 5/2 và 6/2.