3 loại bánh trông vẻ ngoài khá giống nhau nhưng lại khác nhau hoàn toàn. Chạy xe ngang thấy hàng bánh gói lá chuối h́nh chóp nhọn quen thuộc, bèn dừng lại nói "cô ơi bán cho con chiếc bánh gị" th́ nhận lại sự ngỡ ngàng trên mặt người bán...
Lá chuối là món dùng để gói bánh phổ biến ở Việt Nam, đó là một chuyện. Tuy nhiên h́nh dạng các loại bánh lại là chuyện khác. Bánh truyền thống Việt Nam rất đa dạng, cho dù hay sử dụng nguyên liệu tương tự nhau như gạo, nếp, đậu... th́ những món bánh đều có h́nh dáng rất khác nhau, và đôi khi chính cái h́nh dáng này lại là điểm quan trọng nhất để phân biệt chủng loại bánh. Ví dụ như ta có bánh tét và bánh chưng, về cơ bản đều có nhân nếp, đậu và thịt mỡ, tuy nhiên do h́nh dạng khác nhau (một loại h́nh vuông dẹt một loại h́nh trụ) nên được xem là hai loại bánh khác.
Ấy vậy mà, bên cạnh đó cũng có những loại bánh tuy khác vị, nhưng lại có cùng h́nh thức khiến nhiều người phải nhức đầu là bánh gị, bánh ú và bánh ít. Ba loại bánh này cũng được gói bằng lá chuối, buộc bằng lạt và có h́nh chóp nhọn. Đă vậy kích thước c̣n giống nhau nên thường xuyên bị nhầm.
Bánh gị
Bánh gị được làm từ bột gạo tẻ và bột năng, hoà cùng nước xương hầm, có nhân mặn làm từ thịt nạc vai lợn, trộn với nấm mộc nhĩ, hành, hạt tiêu, nước mắm, muối... Đôi khi bánh c̣n có cả nhân trứng cút. Món bánh này có đặc trưng là có h́nh dáng như khối tam giác giống kim tự tháp, được gói bằng lá chuối và hấp bằng chơ. Bánh thơm, ngọt và bùi hương gạo tẻ, đậm đà vị thịt và gịn gịn, sần sật phần nấm. Đây là món bánh có xuất xứ miền Bắc nhưng được người dân mọi miền yêu thích như một thức ăn sáng hoặc ăn nhẹ.
Bánh ú
Bánh ú là loại bánh có nhiều chủng loại, nhưng về cơ bản th́ được làm từ gạo nếp. Nhân bánh đa dạng qua nhiều vùng miền, trong số đó có nhân đậu xanh là kinh điển nhất, ngoài ra th́ c̣n có nhân chuối, nhân thịt mặn... Đây là loại bánh thường hay xuất hiện trong các lễ cúng gia tiên vào dịp Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm. Bánh ú có nhiều biến tấu như bánh ú bá trạng, bánh ú lá gai...
Bánh ít
Cũng làm từ gạo nếp, nhưng bánh ít được làm từ gạo nếp xay nhuyễn thành bột tạo nên kết cấu mịn, dai và mềm. Nhân bánh cũng thường được làm từ đậu xanh hoặc dừa. Bánh ít có nhiều h́nh dáng trên khắp mọi miền nhưng ở miền Nam th́ có h́nh chóp nhọn tương tự với bánh ú và bánh gị. Đây là một thức quà truyền thống ở các vùng quê miền Nam, được đông đảo trẻ em yêu thích. Bánh ít nhân mặn thường được ăn cùng với nước mắm, mỡ hành. Thoạt nh́n th́ bánh ít khá giống với bánh gị, song do làm từ gạo nếp nên bánh ít dai hơn.
Có thể thấy:
Ba loại bánh này đều có h́nh chóp rất đặc trưng, thoạt nh́n dễ bị nhầm với nhau. Chính v́ thế mà đôi khi đi ngoài đường, nếu chỉ nh́n qua h́nh dạng th́ lắm khi sẽ bị "hố" bởi v́ kích cỡ cũng như cách gói các loại bánh này thực sự có điểm tương đồng cực ḱ lớn. Bánh ú có thể nhỏ hơn bánh gị một chút, bánh ít có thể "thuôn thả" hơn hai loại bánh c̣n lại một chút, song điểm khác biệt nhỏ này phải để ư kỹ mới nhận ra được.
Gói bánh gị.
Không có nhiều giải thích cho việc v́ sao mà người Việt thường ưa gói các loại bánh kiểu này, nhưng nếu phải suy đoán th́ có lẽ bắt nguồn từ tính chất chung của bánh ú, bánh ít và bánh gị. Dễ thấy, kết cấu của ba loại bánh này nh́n chung đều rất mềm và dễ chảy, v́ vậy mà việc cuộn lá chuối lại thành phễu trước rồi cho bánh vào sẽ hạn chế việc rơi văi, và dễ tạo h́nh hơn.