Đất nước đó là Hà Lan. Chuyện lạ xảy ra là Hà lan quá thiếu tù nhân, phải rao bán trại giam hoặc biến thành nơi ở cho người nhập cư. Ước ǵ cả thế giới được như Hà Lan.
“Mục đích cuối cùng của việc giam giữ là ǵ? Nếu để làm giảm tỷ lệ tội phạm th́ việc giam giữ lâu dài mà không có chương tŕnh cải tạo hợp lư sẽ chẳng có ư nghĩa ǵ cả. Tù có thời hạn sẽ mất đi tính răn đe sau lần giam đầu tiên và nó sẽ chỉ làm tăng sự bất ổn khi khiến những người ra tù không thể ḥa nhập cộng đồng”, Giáo sư Laan cho biết.
Nói về chuyện giam giữ tù nhân, có lẽ hiếm có nơi nào trên thế giới kỳ lạ như Hà Lan. Tỷ lệ tù nhân của nước này đang giảm mạnh qua từng năm, từ mức 20.463 người năm 2006 xuống chỉ c̣n 10.102 năm 2018.
Theo tính toán của Tổ chức thống kê tù nhân thế giới (WPB), tỷ lệ tù nhân tại Hà Lan vào khoảng 59 người trên 100.000 cư dân. Tại Mỹ, con số này là 666 tù nhân trên mỗi 100.000 cư dân, tương đương 2,1 triệu tội phạm bị giam giữ trong các nhà tù. Thậm chí theo nhiều ước tính, với đà giảm tù nhân như hiện nay th́ đến năm 2023, Hà Lan có lẽ chỉ c̣n 9.810 người trong các trại giam.
Tại Mỹ, nhà tù luôn quá tải với số lượng tù nhân b́nh quân vào khoảng 103,9% công suất trại giam, trong khi tỷ lệ này tại Hà Lan chỉ chưa đến 68,1%. Thú vị hơn, Hà Lan có khoảng 19,1% tù nhân là người nước ngoài trong khi con số này chỉ là 5,2% tại Mỹ.
Nhà tù được cải tạo thành khách sạn tại Hà Lan do thiếu tù nhân
Vào năm 2016, Hà Lan đă phải “nhập khẩu” 240 tù nhân từ Na Uy để duy tŕ hoạt động cho các trại giam.
Cách đây 5 năm, nhà tù 158 năm tại thành phố Utrecht của Hà Lan đă đóng cửa cùng một nửa số nhà tù khác trên cả nước do thiếu tù nhân. Năm 2018, chính quyền Amsterdam đóng cửa thêm 4 nhà tù trong khi rất nhiều nhà tù khác lâm vào t́nh trạng trống không và bị rao bán.
Thậm chí những trại giam như Bijlmerbajes tại thủ đô Amsterdam bị đóng cửa vào năm 2016 c̣n được xây dựng trở thành nhà ở, quán cà phê, trường học hay nơi tập trung của những người nhập cư hay người tị nạn. Trong khi đó, một số nhà tù khác được cải tạo thành khách sạn.
Vậy tại sao tỷ lệ tù nhân tại Hà Lan lại thấp như vậy? Phải chăng hệ thống luật pháp của nước này không hiệu quả?
Giam lâu chưa chắc đă tốt cho xă hội
Trên thực tế, Hà Lan cũng lâm vào t́nh trạng quá tải nhà tù trong giai đoạn 1947-1974. Tuy vậy kể từ năm 1975, mọi thứ dần thay đổi và nguyên nhân chính là hệ thống luật pháp của Hà Lan hướng đến cải tạo tù nhân và tái ḥa nhập họ về với xă hội hơn là mang tính trừng phạt.
Các ṭa án của Hà Lan luôn cố gắng xem xét tác động của những vụ án đến xă hội, tuyên bố thời gian đi tù ngắn hơn, gia tăng các khoản phạt bằng tiền và chú trọng nhiều hơn đến việc cải tạo tù nhân để họ có thể quay về với xă hội.
Bên cạnh đó, việc nới lỏng các quy định về chất gây nghiện, phát triển mạnh công nghệ ṿng định vị cổ chân cùng nhiều chương tŕnh giám sát tái ḥa nhập cộng đồng khác khiến mô h́nh giam giữ trong nhà tù trở nên lỗi thời.
“So sánh với Mỹ, ṭa án tại Hà Lan ít khi tuyên án nặng với các tù nhân hơn, thay vào đó là những khoản phạt tiền hay lao động công ích. Hệ thống tư pháp của Hà Lan xem xét kỹ lưỡng từng vụ án một chứ không dựa theo những tiền lệ hay quy định cứng nhắc. Họ sẽ quyết định xem việc giam giữ tội phạm có giúp cải thiện t́nh h́nh hơn không hay chỉ tạo thêm 1 kẻ cặn bă cho xă hội”, Giáo sư tội phạm học Hilde Wermink của trường đại học Leiden University nói.
Thiếu tù nhân khiến Hà Lan phải đau đầu giải quyết việc làm cho các cai tù cũng như chuyển đổi mục đich sử dụng của các bất động sản
Nghiên cứu của Giáo sư Wermink cho thấy việc giam giữ dài hạn tù nhân trên thực tế chẳng làm giảm tỷ lệ tội phạm trong khi những h́nh thức phạt khác như lao động công ích hoặc ṿng cổ kiểm soát điện tử lại cho kết quả khả quan hơn.
Năm 2015, một cuộc khảo sát về những tù nhân và người bị buộc đeo ṿng cổ chân kiểm soát điện tử từ 6 tháng-3 năm cho thấy những người đeo ṿng có biểu hiện tốt hơn những người bị giam trong tù.
Nhà tù là nơi cải tạo, không phải nơi trừng phạt
Đối với những tù nhân phải vào nhà giam, Hà Lan cũng có một hệ thống quản lư hướng tới phá vỡ rào cản ngăn cách và cải tạo hơn là chỉ giam giữ đơn thuần. Nhiều tổ chức phi lợi nhuận tại Hà Lan tổ chức những chương tŕnh để các nhà quản lư vào trại giam thăm tù nhân, những người trong tương lai có thể trở thành nhân viên của họ.
Thậm chí, nhiều tù nhân cải tạo tốt có thể làm việc bán thời gian, nấu nướng dọn dẹp hoặc những công việc đơn giản nửa ngày trước khi trở về pḥng giam vào buổi tối. Tất nhiên, họ sẽ phải đeo ṿng cổ chân kiểm soát.
Tù nhân tại Hà Lan được khuyến khích liên lạc ra bên ngoài thay v́ bị cấm đoán như ở nhiều nước. Tại một số trại giam, tù nhân được khuyến khích sử dụng Skype để gọi về cho gia đ́nh, đọc truyện đêm khuya cho con họ trước khi đi ngủ nhằm gia tăng sự kết nối.
Nhận thức được vấn đề tái ḥa nhập cộng đồng mới là điều khó khăn nhất với các tù nhân, ṭa án Hà Lan thường kết án khá ngắn hạn. Khoảng 55% số trường hợp kết án tù tại Hà Lan bị phán dưới 1 tháng và khoảng ¾ là dưới 3 tháng.
“Hệ thống tư pháp Hà Lan coi việc giam giữ tù nhân cũng tương đương với việc tước bỏ tự do và đă là một h́nh phạt rồi. Bởi vậy họ cố gắng đối xử với người tù nhân đạo nhất có thể mà không bao gồm những h́nh phạt về thể xác hay tinh thần nào khác”, Giáo sư Peter van der Laan của Viện nghiên cứu tội phạm và hành pháp Hà Lan (DSCCL) nói.
Chào mừng bạn đến với nhà tù Hà Lan, nơi tù nhân cũng có quyền con người.
Theo ông Laan, việc giam giữ, thậm chỉ là ngắn hạn, cũng khiến tù nhân bị tước đi cơ hội việc làm, cắt đứt quan hệ xă hội hay thiệt hại về tài sản. Bởi vậy ṭa án Hà Lan luôn xem xét chặt chẽ việc giam cầm 1 người có làm ảnh hưởng đến cuộc sống của họ sau khi ra tù hay không trước khi phán quyết.
“Mục đích cuối cùng của việc giam giữ là ǵ? Nếu để làm giảm tỷ lệ tội phạm th́ việc giam giữ lâu dài mà không có chương tŕnh cải tạo hợp lư sẽ chẳng có ư nghĩa ǵ cả. Tù có thời hạn sẽ mất đi tính răn đe sau lần giam đầu tiên và nó sẽ chỉ làm tăng sự bất ổn khi khiến những người ra tù không thể ḥa nhập cộng đồng”, Giáo sư Laan cho biết.
VietBF@ sưu tầm.