Vườn thú người (human zoos) là một hiện tượng gây sốc trong lịch sử, phản ánh sự phân biệt chủng tộc và tư tưởng thực dân ở thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
1. Nguồn gốc của vườn thú người. Vườn thú người xuất hiện vào thế kỷ 19 ở châu Âu và Mỹ, nơi người từ các thuộc địa bị đưa đến để trưng bày như "động vật lạ". Nó là công cụ để chứng minh “sự ưu việt” của người da trắng so với các dân tộc khác. Ảnh: Pinterest.
2. Người bản địa bị đối xử như động vật. Những người bị trưng bày thường là người châu Phi, châu Á, thổ dân châu Mỹ, hoặc người bản địa ở châu Đại Dương. Họ bị giam trong các "chuồng" mô phỏng môi trường sống tự nhiên, giống như động vật trong vườn thú.
3. Tŕnh diễn trước công chúng. Người bản địa bị ép phải thực hiện các nghi lễ, điệu nhảy hoặc công việc thủ công cho khán giả thưởng thức. Một số triển lăm c̣n sắp xếp các cuộc chiến đấu hoặc cảnh tái hiện cuộc sống hằng ngày để tăng tính "thực tế".
4. Triển lăm tại các sự kiện lớn. Các vườn thú người thường được tổ chức trong các triển lăm thế giới lớn, ví dụ như Triển lăm Paris năm 1889, nơi hàng triệu người châu Âu đến xem.
5. Thuyết ưu sinh. Vườn thú người được sử dụng để củng cố thuyết ưu sinh (eugenics), cho rằng người châu Âu là giống loài "tiến hóa" hơn. Họ lợi dụng thuyết Darwin để biện minh cho quan điểm các dân tộc bị trưng bày là "dạng người nguyên thủy".
6. Sự đối xử tàn nhẫn. Nhiều người trong các vườn thú người bị lạm dụng, thiếu dinh dưỡng, và không được chăm sóc y tế. Một số người đă chết v́ điều kiện sống khắc nghiệt.
7. Ota Benga. Ota Benga, một người Pygmy từ Congo, bị bắt và trưng bày trong Vườn thú Bronx ở New York vào năm 1906. Anh bị giam trong chuồng cùng khỉ đột và bị xem như "liên kết giữa người và động vật". Ota Benga sau này tự sát v́ quá nhục nhă.
8. Trẻ em cũng bị đưa vào vườn thú. Trẻ em bản địa thường được trưng bày để thu hút sự ṭ ṃ. Chúng bị tách khỏi gia đ́nh và bị đối xử như công cụ triển lăm.
9. Những lời biện minh phi lư. Các nhà tổ chức vườn thú người tuyên bố rằng họ đang "giáo dục" người châu Âu về các nền văn hóa xa lạ, nhưng thực tế đây là sự sỉ nhục và bóc lột.
10. Vườn thú người tồn tại lâu hơn bạn nghĩ. Mặc dù nhiều người nghĩ rằng vườn thú người chỉ tồn tại trong thế kỷ 19, nhưng các triển lăm tương tự vẫn xuất hiện ở Bỉ năm 1958 trong Hội chợ Thế giới.
11. Người châu Phi là nạn nhân lớn nhất. Người châu Phi thường là đối tượng chính của vườn thú người, đặc biệt là các bộ tộc như Zulu, Pygmy và người Bushmen.
12. Thủ đoạn lôi kéo người bản địa tham gia vườn thú người. Một số người bản địa bị cưỡng ép tham gia các triển lăm, trong khi những người khác tham gia v́ bị lừa hứa hẹn cuộc sống tốt hơn.
13. Lời xin lỗi muộn màng. Một số quốc gia, như Bỉ và Đức, đă đưa ra lời xin lỗi công khai về lịch sử vườn thú người, nhưng nhiều người vẫn cho rằng điều này chưa đủ để bù đắp cho những tổn thương mà nạn nhân của vườn thú người phải chịu.
14. Ảnh hưởng lâu dài. Vườn thú người đă góp phần h́nh thành các định kiến chủng tộc trong một thế hệ người Âu Mỹ, điều vẫn tồn tại trong một bộ phận dân cư cho đến ngày nay.
15. Lời nhắc nhở về nhân quyền. Vườn thú người là bài học lịch sử về sự bất công và sự cần thiết của việc bảo vệ nhân quyền, nhắc nhở rằng sự ṭ ṃ không thể biện minh cho sự vô nhân đạo.