Theo như nuữ ca sĩ gần 100 tuổi vẫn khỏe mạnh, minh mẫn lại ít xuất hiện trước công chúng, quay về sống đời sống của một người phụ nữ b́nh thường bên gia đ́nh, con cháu. Trong lần xuất hiện gần nhất, bà vô t́nh lọt vào ống kính của một khán giả đi đường, với nụ cười thân thiện là huyền thoại sống ai cũng nể phục.
Huyền thoại sống gần 100 tuổi vẫn khỏe mạnh, minh mẫn
Leontyne Price tên thật là Mary Violet Leontine Price, sinh năm 1927 tại Mississippi (Mỹ) trong một gia đ́nh lao động, cha làm thợ mộc c̣n mẹ là bà đỡ. Tuy không may mắn sinh ra trong gia đ́nh có truyền thống âm nhạc như nhiều đồng nghiệp cùng thời, nhưng Leontyne vẫn thường được nghe mẹ ḿnh hát trong dàn hợp xướng của nhà thờ St. Paul Methodist.
Leontyne Price thời trẻ
Nhờ đó, Leontyne tiếp xúc với âm nhạc từ rất sớm, mới 5 tuổi đă được tập chơi piano. Tới 6 tuổi, bà được tŕnh diễn lần đầu trên một sân khấu nhỏ và ngay lập tức được khen ngợi là một giọng hát thiên phú.
10 tuổi, Leontyne được chỉ định là pianist của trường học. Việc chơi piano thành thạo giúp bà nâng cao khả năng cảm nhạc của ḿnh. Ban đầu, Leontyne chỉ muốn trở thành cô giáo dạy nhạc nên đă theo học chương tŕnh giáo dục âm nhạc tại Central State University, Wilberforce, Ohio. Tuy nhiên, trong một lần hát với dàn hợp xướng, bà đă để lộ giọng hát tuyệt vời của ḿnh và được khuyên theo đuổi nghề ca hát hơn là dạy piano.
Nghe theo lời khuyên đó, Leontyne t́m đến học thanh nhạc tại những giảng viên uy tín và bắt đầu tŕnh diễn trên sân khấu của trường. Nhạc trưởng, nhà phê b́nh âm nhạc Virgil Thomson trong một lần xem Leontyne tŕnh diễn đă chú ư tới bà và mời bà đi diễn ở nhiều buổi ḥa nhạc tại Mỹ cũng như các nước châu Âu.
Thời gian này, dưới sự mở đường của huyền thoại Marian Anderson, Leontyne Price cùng một số ca sĩ người Mỹ gốc Phi thường được mời hát tại các buổi ḥa nhạc. Trong khi nhiều ca sĩ da màu khác bị lép vế hơn các ca sĩ da trắng th́ Leontyne đă vươn lên trở thành ca sĩ concert nổi tiếng.
Nhưng Leontyne chưa bằng ḷng với thành công bước đầu đó, bà muốn tiến sâu hơn vào thánh đường Opera, trở thành nữ chính trong những vở Opera kinh điển, chứ không đơn giản chỉ là một ca sĩ thính pḥng. Ở thời điểm ấy, điều này là vô cùng khó khăn với một ca sĩ da màu như Leontyne, nhưng bà vẫn không ngừng nỗ lực, lao vào tập luyện hát Opera (bao gồm cả học ngoại ngữ, diễn xuất, kỹ thuật…).
Huyền thoại Marian Anderson là thần tượng lớn ảnh hưởng tới Leontyne Price. Marian Anderson là ca sĩ da màu đầu tiên được đảm nhận một vai trên sân khấu Opera tại nhà hát Metropolitan (nhà hát Opera danh giá nhất nước Mỹ) vào năm 1955 – vai Ulrica (một vai phụ) trong vở Un ballo in maschera.
Tuy nhiên, v́ là giọng nữ trầm và đă bước vào giai đoạn cuối sự nghiệp nên Marian Anderson không thể đảm nhiệm những vai nữ chính trong Opera (vốn viết ra cho nữ cao, nữ trung). Bởi vậy, những định kiến về việc ca sĩ da màu không thể hát Opera vẫn chưa thể xóa bỏ.
Chỉ tới khi Leontyne Price bước lên sân khấu Opera và đảm nhiệm vai nữ chính, những định kiến ấy mới bị phá vỡ. Ngay khi Leontyne hát Aida vào năm 1957, nhạc trưởng huyền thoại Herbert von Karajan siêu khó tính đă phải thốt lên: "Cô ấy chính là nghệ sĩ của tương lai".
Aida cũng chính là vai diễn để đời, gắn liền với sự nghiệp của Leotyne Price, giúp bà đánh bại những ca sĩ da trắng xuất sắc nhất để vươn lên hàng Prima Donna. Có khán giả c̣n nói đùa rằng, giọng nữ cao kịch tính đ́nh đám Birgit Nilsson sau khi nghe Leontyne hát Aida xong đă không bao giờ động vào vai này nữa.
Bản thân Herbert von Karajan sau đó cũng mời Leontyne hát một số vở Opera do đích thân ông chỉ đạo. Nhà hát Metropolitan th́ ngay lập tức kư hợp đồng với bà. Giọng tenor nổi tiếng Franco Corelli (người từng có nhiều trận battle giọng hát với Birgit Nilsson) cũng yêu thích và đồng ư kết hợp cùng Leontyne. Đây là một kỳ tích, khi ca sĩ da màu lại diễn cặp cùng ca sĩ da trắng trên sân khấu Opera.
Năm 1961, Leontyne Price và Franco Corelli cùng nhau diễn vở Il Trovatore trong lần debut của ḿnh tại Metropolitan và khiến khán giả phải vỗ tay liên tục 42 phút sau khi vở diễn kết thúc. Đây cũng là màn vỗ tay lâu nhất lịch sử Metropolitan, cho thấy sức công phá của Leontyne khủng khiếp cỡ nào.
Tiếp đó, Leontyne Price hát thêm nhiều vai diễn khác nhau và liên tiếp gặt hái thành công. Tất nhiên, để một ca sĩ da màu đứng trên sân khấu của người da trắng vẫn là một điều khá vất vả. Khi Leontyne được mời hát mở màn cho mùa diễn 1961 – 1962, đêm diễn đó suưt phải hủy bỏ v́ các nhạc công không muốn để ca sĩ da màu hát chính.
Nhưng v́ Leontyne quá tài năng nên đích thân tổng thống phải đứng ra làm trung gian ḥa giải. Không để khán giả thất vọng, Leontyne đă tŕnh diễn xuất sắc và được tung hô nồng nhiệt hơn bao giờ hết. Bà tự tin nói: "Tài năng không phụ thuộc vào màu da".
Không thể hoài nghi khi nói Leontyne Price là ca sĩ da màu thành công nhất lịch sử Opera, dù trước bà là huyền thoại Marian Anderson, sau bà cũng có nhiều ca sĩ da màu nổi tiếng khác. Ở thời điểm bấy giờ, chỉ một ḿnh Leontyne mới thực sự đạt đến đẳng cấp ngôi sao và có khả năng chiếm lĩnh những vai chính tại mọi nhà hát nổi tiếng trong và ngoài nước Mỹ.
Bà cũng là ca sĩ da màu duy nhất được mệnh danh là Prima Donna Assoluta (Ngôi sao nữ chính toàn năng) của Metropolitan, sánh ngang với những tên tuổi lừng danh khác (đứng đầu giới Opera) như Marian Callas, Renata Tebaldi, Joan Sutherland hay Birgit Nillson.
Nói cách khác, Leontyne đă vượt qua hàng ngàn ca sĩ da trắng khác để vươn lên đứng top đầu giới Opera. Thậm chí, Leontyne c̣n được xếp thứ 4 trong danh sách 20 soprano vĩ đại nhất mọi thời đại (chỉ dưới Maria Callas, Joan Sutherland và Victoria De Los Angeles).
Thành công của Leontyne đă mở đường cho các ca sĩ da màu tiến vào sân khấu Opera, xóa bỏ ranh giới màu da, chủng tộc. Nhờ đó, Leontyne đă vượt khỏi âm nhạc để trở thành biểu tượng về văn hóa, đấu tranh xă hội, nhân quyền. Bà tham gia rất nhiều hoạt động xă hội và dùng chính sự nghiệp của ḿnh để minh chứng cho tiếng nói b́nh quyền.
Tuy nhiên, Leontyne vẫn luôn được giới chuyên môn học thuật đánh giá cao về nghề nghiệp chứ không chỉ liên quan tới các phong trào xă hội. Chính bản thân bà cũng có nhiều đóng góp, cống hiến với nền nghệ thuật cổ điển, trở thành một tượng đài để mọi thế hệ đàn em noi theo. Bà là nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều giọng nữ cao nổi tiếng như Renee Fleming, Kiri Te Kanawa, Jessye Norman, Leona Mitchell, Barbara Bonney, Sondra Radvanovsky.
Leontyne cũng là nữ ca sĩ Opera nhận được nhiều giải Grammy nhất với tổng cộng 13 giải thưởng. Hiện tại, Leontyne Price đă 98 tuổi nhưng vẫn sống khỏe mạnh. Bà được coi là huyền thoại sống của nước Mỹ. Bà cũng là danh ca Opera lừng danh hiếm hoi của thế kỷ XX c̣n sống tới bây giờ, khi các đồng nghiệp đều đă tạ thế.
Kỹ thuật và tiếng hát bậc thầy, ai cũng phải thán phục
Trong giới Opera, Leontyne nổi bật hơn cả nhờ tiếng hát đặc biệt của ḿnh. Bẩm sinh giọng hát của bà là spinto soprano nên có nội lực rất lớn, đẩy lên kịch tính ở những đoạn cao trào, theo như lời nhà phê b́nh Harold Schonberg ca ngợi trên tờ New York Times là "giọng hát của cô ấm áp và ngọt ngào với một âm lượng khỏe khoắn có thể dễ dàng lấp đầy bất cứ nhà hát nào" (Nguồn: Nhaccodien). Giọng nam cao kịch tính Franco Corelli vốn có giọng hát khổng lồ và không ít lần suưt đàn áp nữ cao kịch tính Birgit Nilsson nhưng Leontyne vẫn nổi bật khi song ca cùng ông.
Nhưng ở những đoạn trữ t́nh, giọng hát Leontyne Price lại trở nên mềm mại, mượt mà với những legato và pianissimo chau chuốt.
Giống như huyền thoại Maria Callas, Leontyne sở hữu một chất giọng vô cùng đặc biệt, đa dạng và giàu màu sắc, không thể lẫn với ai được. Chất giọng của bà có đặc trưng hơi khàn và ồm, có thể belt giọng ngực ở quăng trung rất dày, đanh như một nữ trung. Đây là điều ít thấy ở đa số các soprano khác. Âm khu trung của Leontyne ấm áp và đầy đặn, nhưng lên cao lại rất sáng, đẹp, chắc chắn.
Tuy là một spinto soprano, nhưng quăng giọng rộng giúp Leontyne vươn tới tận ngưỡng của coloratura soprano, đồng thời cũng thực hiện được nhiều kĩ thuật màu sắc, linh hoạt của loại giọng này. Bà có thể hát full voice lên tận E6 căng tràn và chính bà từng tiết lộ đă lên tới F6 trong nhà tắm. Trong cảnh 1 của vở Madam Butterfly, Leontyne là một trong số ít ca sĩ giữ được đúng C#6 gốc khi phiêu trường hơi dài mà không phải hạ xuống B5 như nhiều ca sĩ khác.
Điều này chứng tỏ Leontyne có một nền tảng kĩ thuật vô cùng điêu luyện và phong phú. Chính chất giọng đặc biệt kết hợp với kĩ thuật điêu luyện đă giúp Leontyne thực hiện một cách xuất sắc các vai diễn của nhà soạn nhạc Verdi, trở thành đại diện lớn nhất của trường phái Opera Verdian trong thế kỉ XX.
Về đóng góp của Leontyne với trường phái Verdian, nhà phê b́nh Anh JB Steane từng viết: "Người ta có thể kết luận từ các bản thu âm của Price rằng cô là thông dịch viên tốt nhất của Verdi trong thế kỉ này".
Nam danh ca opera Domingo th́ nhận định rằng: "Sức mạnh và cảm xúc trong giọng hát của Leontyne là một hiện tượng nữ cao Verdi đẹp nhất mà tôi từng nghe".
Leontyne Price hiện tại
Có thể so sánh Leontyne Price với ngôi sao cùng loại giọng spinto soprano là Renata Tebaldi để thấy được tài năng của bà. Renata Tebaldi nổi bật với âm sắc giọng đẹp nhất giới Opera, tiếng hát như viên ngọc quư.
Leontyne Price không may mắn có được chất giọng đẹp như thế nhưng lại vượt trội hơn về kỹ thuật, quăng giọng. Nhờ đó, dù đi hát sau Renata Tebaldi, khi đồng nghiệp đă gây dựng được danh tiếng lớn lao trong kịch mục của spinto soprano nhưng Leontyne vẫn khẳng định được chỗ đứng cho ḿnh.
Cũng nhờ kỹ thuật tốt và giọng hát đa dạng, Leontyne có sự nghiệp thu âm cũng như tŕnh diễn sân khấu khá đa dạng, từ các aria kịch tính đến màu sắc, trữ t́nh, spinto. Bà cũng diễn xuất khá tốt.
Một trong những kỹ thuật độc đáo của Leontyne nằm ở việc thư giăn các cơ cằm, môi, khẩu h́nh để điều khiển độ vang của giọng hát và thay đổi tính chất âm thanh một cách tuyệt vời, đặc biệt ở các note C6. Nếu nghe kỹ Leontyne Price, khán giả sẽ thấy bà có cách khuếch đại độ vang của giọng hát rất đặc biệt, loang dần theo sóng âm thanh. Cụ thể, khi tung một note dài hơi cao trào, Leontyne sẽ bắn thẳng âm thanh ra phía trước ở vài giây đầu, sau đó di chuyển vị trí âm thanh, khẩu h́nh để tán độ vang tỏa ra 4 phía, cộng hưởng dội lại. Cách dứt hơi của bà cũng đặc biệt, dồn hết lực để bung giọng vào giây cuối cùng, tạo ra cơn băo cảm xúc cho khán giả.
Tất nhiên, vẫn có nhiều ư kiến cho rằng Leontyne Price ở giai đoạn sau này đă phát triển sai hướng kỹ thuật, dẫn đến những âm thanh không đẹp, nhiều sạn. Nhưng ai cũng phải thừa nhận rằng, ở giai đoạn đầu sự nghiệp, bà là một tiếng hát hoàn thiện, không tỳ vết.
Đặc biệt hơn cả, v́ sinh trưởng trong môi trường Gospel (ḍng nhạc nhà thờ của người da màu) nên cách hát Opera của Leontyne cũng chịu ảnh hưởng ít nhiều từ ḍng nhạc b́nh dân này. Bà đă mang hơi thở của nó vào nền nhạc bác học Opera nhưng một chút gia vị độc đáo, đậm tính văn hóa.
- Ảnh 7.
Leontyne Price cũng là một trong số ít ca sĩ hát thành công nhất Opera của George Gershwin, thể hiện được màu sắc Jazz trong phong cách sáng tác Opera của ông. Đây là những đóng góp to lớn của Leontyne với nền Opera thế giới. Trong đó, Porgy and Bess là vở Opera hiếm hoi viết riêng về người da màu đă được Leontyne thể hiện thành công. Với những kỳ tích này, tiếng hát Leontyne Price đă trở thành tiếng hát của lịch sử, văn hóa.
Sau khi về hưu, từ giă sàn diễn Opera, Leontyne vẫn đi dạy các lớp master class tại các trường đại học với tư cách giảng viên danh dự. Bà được mời hát ở những chương tŕnh quan trọng của tổng thống, nhà nước.
Ở tuổi 98, Leontyne Price ít xuất hiện trước công chúng, quay về sống đời sống của một người phụ nữ b́nh thường bên gia đ́nh, con cháu. Trong lần xuất hiện gần nhất, bà vô t́nh lọt vào ống kính của một khán giả đi đường, với nụ cười thân thiện. Ai cũng phải thừa nhận, Leontyne Price có phước rất lớn mới khỏe mạnh như vậy ở tuổi gần 100.