[Romano]

Hôm nay (7/10/2025), tròn 2 năm ngày nổ ra cuộc chiến thảm khốc tại dải Gaza giữa quân đội Israel và Phong trào Hồi giáo Hamas của Palestine. Cuộc chiến không chỉ cướp đi mạng sống của hàng chục nghìn người, mà còn khiến cục diện an ninh tại Trung Đông trở nên mong manh và ngày càng bất ổn, tác động sâu sắc tới đời sống xã hội của nhiều quốc gia và toàn khu vực.
Cuộc chiến Gaza bùng phát từ sáng 7/10/2023, khi hàng nghìn tay súng Phong trào Hamas cùng một số nhóm vũ trang đồng minh bất ngờ tấn công vào miền Nam Israel, khiến 1.200 người thiệt mạng và 251 người bị bắt làm con tin.

Quân đội Israel đã phát động chiến dịch tập kích đáp trả dữ dội vào dải Gaza ngay trong sáng cùng ngày, mở màn cho cuộc chiến đẫm máu chưa từng có tại vùng lãnh thổ Palestine, đồng thời tác động sâu sắc tới cục diện an ninh, quốc phòng và đối ngoại của toàn khu vực Trung Đông và thậm chí xa hơn thế.

Hậu quả nhân đạo thảm khốc
Theo báo cáo mới nhất của cơ quan Y tế Gaza và được nhiều nguồn tin khu vực xác nhận, cuộc chiến do quân đội Israel tiến hành vào dải Gaza trong 2 năm qua đã khiến tổng cộng hơn 67.000 người chết, hơn 167.000 người bị thương, cùng hàng nghìn người thuộc diện mất tích và nhiều khả năng cũng đã tử vong dưới các đống đổ nát do các cuộc không kích của Israel gây ra.

Bên cạnh thương vong trực tiếp, cuộc chiến cũng gây nạn đói nghiêm trọng tại dải Gaza, khiến hàng chục nghìn trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp và đối mặt nguy cơ tử vong cao. Tháng 8/2025, cơ quan thuộc Liên hợp quốc là Hệ thống Phân loại Giai đoạn An ninh Lương thực Tích hợp (IPC), chính thức công bố nạn đói ở Gaza, đánh dấu lần đầu tiên nạn đói được ghi nhận tại một khu vực nằm ngoài châu Phi, phản ánh tình trạng nhân đạo ở mức tồi tệ chưa từng có tại vùng lãnh thổ Palestine với hơn 2,3 triệu cư dân bên bờ Địa Trung Hải.

Xung đột và bất ổn lan rộng khắp Trung Đông
Không chỉ tàn phá nặng nề cơ sở hạ tầng và gây hậu quả nhân đạo nghiêm trọng tại dải Gaza, cuộc chiến giữa quân đội Israel và lực lượng Hamas còn lôi kéo thêm nhiều quốc gia và lực lượng trong khu vực tham chiến, khiến bạo lực và xung đột lan rộng từ khu Bờ Tây cho tới chiến trường Lebanon, lãnh thổ Syria, khu vực Biển Đỏ và đặc biệt là tới cả Iran và Qatar, hai quốc gia nằm rất xa khu vực chiến sự về khoảng cách địa lý và từng được nhận định là có rất ít nguy cơ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi cuộc chiến Gaza.

Trong đó, chiến dịch tập kích qua biên giới giữa quân đội Israel và Phong trào Hezbollah ở Lebanon bùng phát đồng thời với xung đột ở dải Gaza, đã leo thang thành cuộc chiến đẫm máu của quân đội Israel vào Lebanon từ tháng 9 đến tháng 11/2024. Cuộc chiến khiến hàng chục nghìn người Lebanon bị chết và bị thương. Xung đột chỉ được hãm phanh và hạ nhiệt sau khi Mỹ cùng một số nước phương Tây vào cuộc can thiệp, kiến tạo lệnh ngừng bắn dài ngày có hiệu lực từ cuối tháng 11/2024.

Bên cạnh cuộc chiến Lebanon, xung đột Gaza còn làm bùng phát cuộc khủng hoảng an ninh nghiêm trọng tại khu vực Biển Đỏ. Từ cuối năm 2023, nhằm biểu thị tình đoàn kết với người Palestine tại dải Gaza, Phong trào Houthi ở Yemen đã phát động chiến dịch tấn công các tàu thuyền liên quan đến Israel trên Biển Đỏ, đồng thời liên tiếp tập kích tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái vào lãnh thổ Israel. Quân đội Israel cùng Lực lượng Mỹ, Anh và một số nước khác, đã đáp trả bằng nhiều cuộc không kích quy mô lớn vào các khu vực do Houthi kiểm soát ở Yemen, đẩy kịch tính xung đột khu vực lên cao trào mới.

Tuy nhiên, tác động và cũng là bước leo thang đáng chú ý hơn cả từ xung đột Gaza, là cuộc chiến thảm khốc bùng phát và kéo dài 12 ngày hồi tháng 6 giữa Israel và Iran. Từ ngày 13-24/6, quân đội hai nước đã tiến hành nhiều cuộc tập kích quy mô lớn gây thiệt hại nặng nề cho cả hai phía. Đặc biệt, trước khi lệnh ngừng bắn do Mỹ bảo trợ có hiệu ngày 24/9, chính không quân Mỹ đã phát động đợt tập kích chớp nhoáng vào 3 cơ sở hạt nhân chiến lược tại Iran sáng sớm ngày 22/6, đánh dấu hành động can thiệp quân sự trực tiếp công khai đầu tiên của Mỹ vào Iran trong gần nửa thế kỷ. Iran đã đáp trả bằng cuộc tập kích tên lửa đạn đạo mang tính biểu tượng nhưng gây tiếng vang lớn, nhằm vào căn cứ không quân Al Udeid của Mỹ đặt tại Qatar.

Đến ngày 9/9, quốc gia vùng Vịnh Qatar một lần nữa trở thành nạn nhân của cuộc chiến Gaza. Theo đó, viện lý do tấn công hạ sát các lãnh đạo cấp cao của Phong trào Hamas, quân đội Israel đã tiến hành cuộc không kích gây chấn động dư luận vào thủ đô Doha của Qatar - quốc gia đóng vai trò trung gian hòa giải tích cực giữa Israel và Hamas ngay từ những ngày đầu tiên xung đột bùng phát. Đây là bước leo thang nằm ngoài dự báo của hầu hết các chuyên gia và giới phân tích, một lần nữa cho thấy khả năng và phạm vi tác động cực kỳ khó lường của cuộc chiến ở Gaza đối với cục diện an ninh toàn khu vực Trung Đông.

Không chỉ có vậy, sau khi chiến sự Gaza nổ ra, bạo lực đã gia tăng nghiêm trọng tại khu Bờ Tây giữa người Palestine với quân đội và người định cư Israel, khiến hàng trăm người Palestine thiệt mạng, hàng nghìn người bị thương. Và cũng trong thời gian xung đột Gaza bùng phát, Israel đã đẩy mạnh hoạt động không kích vào quốc gia láng giềng Syria, đặc biệt là sau khi Chính quyền trung ương Syria của Tổng thống Bashar Al Assad bị lực lượng đối lập do phương Tây hậu thuẫn, lật đổ đầu tháng 12/2024.

Cho đến thời điểm hiện tại, quân đội Israel vẫn đang chiếm giữ một khu vực rộng lớn phía Nam Syria, giáp biên giới Israel, đồng thời thường xuyên tiến hành các cuộc không kích và đột kích vào sâu bên trong lãnh thổ Syria, viện lý do bảo vệ cộng đồng người Druze thiểu số, hoặc tiêu trừ mối đe dọa an ninh tiềm tàng nhằm vào Israel.

Thay đổi chiến lược an ninh, quốc phòng và đối ngoại toàn khu vực
Theo đánh giá chung của các nhà phân tích khu vực và quốc tế, những diễn biến ngày càng phức tạp và khó lường xuất phát và liên quan đến cuộc chiến Gaza, đã và đang tác động cực kỳ sâu sắc tới chiến lược an ninh - quốc phòng, cũng như chiến sách đối ngoại của hầu hết các quốc gia khu vực và xa hơn thế. Trong đó, việc Israel liên tiếp mở rộng hoạt động tấn công quân sự ra ngoài biên giới dải Gaza, đã khiến hầu hết các quốc gia khu vực coi Israel là mối đe dọa an ninh trực tiếp và đáng lo ngại nhất.

Thực tế phũ phàng này đã thôi thúc nhiều nước khu vực phải điều chỉnh một cách căn bản chiến lược an ninh - quốc phòng của mình. Ai Cập và một số nước đã một lần nữa kêu gọi thế giới Arab và Hồi giáo nhanh chóng xây dựng một Liên minh phòng thủ quân sự chung theo mô hình của NATO. Kế hoạch đã nhận được sự hưởng ứng của nhiều quốc gia, dù khả năng triển khai thực tế vẫn còn là dấu hỏi lớn.

Một động thái được đánh giá là thiết thực hơn, giữa tháng 9 vừa qua, Saudi Arabia đã ký Hiệp ước Phòng thủ chung chiến lược với Pakistan – quốc gia Hồi giáo duy nhất sở hữu vũ khí hạt nhân, hình thành liên minh phòng thủ quân sự chiến lược đầu tiên tại khu vực.

Ngoài việc điều chỉnh căn bản chiến lược an ninh-quốc phòng, các quốc gia khu vực còn hạ thấp khả năng tham gia Hiệp ước Abraham do Mỹ bảo trợ về bình thường hóa quan hệ với Israel. Trong trung và ngắn hạn, triển vọng mở rộng Hiệp ước Abraham, được cho là cực kỳ thách thức.

Phương Tây thay đổi lập trường
Chiến sự tại Gaza khiến nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các nước phương Tây thay đổi và điều chỉnh lập trường, cách tiếp cận với cuộc xung đột Palestine-Israel một cách khá căn bản. Theo đó, ngày càng nhiều nước phương Tây ủng hộ giải pháp hai nhà nước, bất chấp sự phản đối và chỉ trích gay gắt của Chính phủ Israel cũng như Chính quyền Mỹ.

Trong 2 năm xung đột Gaza vừa qua, có tới 12 nước phương Tây, chủ yếu là các nước châu Âu đã chính thức công nhận nhà nước Palestine độc lập. Đỉnh điểm là chỉ trong ít ngày cuối tháng 9 vừa qua, có tới 9 nước phương Tây đồng loạt công nhận Palestine, trong đó có Pháp, Anh, Canada, Australia, Bỉ, Bồ Đào Nha…, nâng tổng số quốc gia công nhận Palestine lên hơn 150 nước. Nhiều quốc gia khác dù chưa công nhận, cũng bày tỏ khả năng có thể sẽ tiến hành bước đi tương tự trong tương lai.

Bên cạnh đó, nhiều nước châu Âu cũng quyết định gia tăng sức ép, thậm chí tiến hành cấm vận và trừng phạt Israel. Tháng 9 vừa qua, Slovenia đã trở thành quốc gia châu Âu đầu tiên cấm nhập cảnh với Thủ tướng Israel Benjamin, trong khi Tây Ban Nha thông qua quyết định cấm chuyển vũ khí vĩnh viễn cho Israel. Trước đó, tháng 11/2024, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) ở Hague, Hà Lan, đã phát lệnh bắt giữ đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vì các tội ác chống lại loài người và tội ác chiến tranh ở Gaza, đánh dấu lần tiên lãnh đạo đương nhiệm một quốc gia đồng minh của phương Tây bị ICC ban lệnh bắt giữ.

Triển vọng và thách thức
Việc ngày càng nhiều quốc gia đứng lên phản đối chiến tranh, kêu gọi bảo vệ quyền lợi của các bên yếu thế, được cho là hướng đi đúng đắn, mở ra triển vọng có thể cải thiện tình hình chung. Trong xu thế đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây công bố sáng kiến hòa bình 20 điểm về kết thúc cuộc chiến Gaza. Sáng kiến đã nhận được sự phản hồi tích cực của Hamas, sự chấp thuận của Chính phủ Israel, cùng sự hoan nghênh và ủng hộ của nhiều quốc gia Arab, Hồi giáo, mở ra hy vọng chưa từng có về khả năng có thể đạt được thỏa thuận ngừng bắn toàn diện và lâu dài, đặt dấu chấm hết cho cuộc chiến Gaza, tạo tiền đề cho việc bình ổn các điểm nóng nhức nhối khác tại khu vực.

Tuy nhiên, để có thể đi đến được kết quả kỳ vọng này, chặng đường phía trước vẫn được đánh giá là còn cực kỳ thách thức và tiềm ẩn nhiều rủi ro, chủ yếu xuất phát từ những toan tính lợi ích của một số cường quốc và thế lực ở cả trong lẫn ngoài khu vực. Thực tế này đòi hỏi các bên liên quan, đặc biệt là các cường quốc và các bên có lợi ích trực tiếp, phải thực sự nỗ lực và thiện chí, vượt qua được những toan tính chính trị, nhất là những tính toán cá nhân, mới có thể có cơ may tạo cho cuộc chiến Gaza một kết cục tốt đẹp mà toàn khu vực và cả thế giới đang mong đợi.