Động thái mới: mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm
Trung Quốc vừa mở rộng kiểm soát xuất khẩu đối với đất hiếm, bổ sung 5 nguyên tố
holmium, erbium, thulium, europium, ytterbium cùng vật liệu và nam châm liên quan vào danh mục phải xin giấy phép. Tính cả đợt này, tổng cộng 12/17 nguyên tố đất hiếm bị áp hạn chế xuất khẩu. Mục tiêu chính thức là “bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia” bằng cách ngăn việc các vật liệu bị sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp trong lĩnh vực quân sự và các mảng nhạy cảm.
Phạm vi & đối tượng: từ hàng hóa đến công nghệ sản xuất
Không chỉ hàng hóa, Bắc Kinh yêu cầu giấy phép đối với công nghệ khai thác, tuyển–luyện và chế biến đất hiếm, cũng như công nghệ sản xuất nam châm. Doanh nghiệp nước ngoài cung ứng đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc hoặc sử dụng công nghệ Trung Quốc trong khâu chế biến/nam châm ở nước ngoài cũng phải xin giấy phép.
Mốc hiệu lực & quy tắc ngoài lănh thổ
• Các hạn chế mới với 5 nguyên tố đất hiếm nói trên, cùng pin lithium và vật liệu liên quan, có hiệu lực từ
8/11.
• Các quy tắc mang tính “ngoài lănh thổ” (yêu cầu giấy phép cả với hàng hóa sản xuất ở nước ngoài nhưng dùng vật liệu/công nghệ Trung Quốc) sẽ có hiệu lực từ
1/12.
• Các phần c̣n lại có hiệu lực ngay từ ngày công bố.
Quốc pḥng & bán dẫn: các hồ sơ AI sẽ xét từng trường hợp
Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết sẽ bác đơn xin giấy phép nếu đầu cuối liên quan quân sự, các công ty quốc pḥng hoặc các thực thể có liên quan. Những hồ sơ sử dụng đất hiếm trong phát triển/chế tạo chip tính toán tiên tiến, bộ nhớ hay các ứng dụng trí tuệ nhân tạo có tiềm năng quân sự sẽ được thẩm định theo từng trường hợp.
Cấm “hỗ trợ” ở nước ngoài nếu chưa được duyệt
Cá nhân và doanh nghiệp Trung Quốc bị cấm tham gia hoặc hỗ trợ các hoạt động khai thác, chế biến đất hiếm và sản xuất nam châm ở nước ngoài nếu không có phê duyệt của nhà chức trách. Thiết bị, công nghệ phục vụ tái chế/chế biến đất hiếm cũng nằm trong diện kiểm soát xuất khẩu.
Đ̣n phụ vào chuỗi EV: pin lithium & than ch́ cực dương tổng hợp
Song song với đất hiếm, Trung Quốc công bố siết xuất khẩu một số loại pin lithium hiệu năng cao, vật liệu cực dương than ch́ tổng hợp và cả thiết bị–công nghệ sản xuất liên quan. Động thái này trực tiếp ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng xe điện, lưu trữ năng lượng và điện tử tiêu dùng.
Bối cảnh: “đ̣n bẩy” trước thềm APEC và cuộc gặp Trump–Tập
Động thái được tung ra khi Bắc Kinh muốn gia tăng đ̣n bẩy trong đàm phán thương mại với Washington, trước cuộc gặp dự kiến giữa Chủ tịch Tập Cận B́nh và Tổng thống Donald Trump bên lề APEC tại Hàn Quốc trong tháng này. Trước đó, Mỹ mở rộng hạn chế với một số công ty công nghệ Trung Quốc, c̣n Bắc Kinh đă khởi động các ṿng siết đất hiếm từ tháng 4 và chỉ tạm hạ nhiệt sau thỏa thuận lô-gic vận chuyển hồi tháng 6.
“Danh sách thực thể không đáng tin cậy”: thêm 14 tổ chức, có TechInsights
Trong thông báo riêng cùng ngày, Trung Quốc đưa 14 tổ chức quân sự–công nghệ–an ninh từ Mỹ và các nước khác vào “danh sách thực thể không đáng tin cậy”, cấm hoạt động–giao dịch–đầu tư tại Trung Quốc. Đáng chú ư có TechInsights (Canada), đơn vị phân tích bán dẫn từng công bố chi tiết về bộ xử lư AI của Huawei.
Tác động dự kiến: 4 điểm cần theo dơi
Nam châm vĩnh cửu & linh kiện quốc pḥng: Thời gian cấp phép có thể kéo dài, ảnh hưởng radar, động cơ phản lực mini, thiết bị dẫn đường.
Bán dẫn & AI: Các dự án liên quan vật liệu hiếm cho chip tiên tiến đối mặt sàng lọc kỹ hơn; nguy cơ “đứt mắt xích” với các nhà thầu phụ ngoài Trung Quốc.
Chuỗi EV–năng lượng sạch: Kiểm soát pin lithium/than ch́ tổng hợp có thể làm tăng giá và kéo dài thời gian giao hàng.
Tái cấu trúc cung ứng: Mỹ–EU–Nhật–Hàn khả năng đẩy mạnh tinh luyện và sản xuất nam châm ngoài Trung Quốc, nhưng công suất thay thế cần thời gian để bù đắp.
Kết luận
Việc siết đất hiếm, mở rộng sang công nghệ và áp quy tắc “ngoài lănh thổ” cho thấy Bắc Kinh muốn chuyển từ vai tṛ “nhà cung cấp vật liệu” sang “người đặt luật chơi”. Trong ngắn hạn, chuỗi cung ứng nam châm–pin–bán dẫn sẽ chịu áp lực quy định; trong trung hạn, bức tranh phụ thuộc vào tốc độ đa dạng hóa nguồn cung của các nền kinh tế lớn và kết quả đối thoại Mỹ–Trung sắp tới.