Thuế quan “giấu mặt”: Mùa lễ năm nay, nhiều người mua hàng online bỗng… trả thêm một lần nữa
Mùa lễ đáng lẽ là mùa của những cú nhấp chuột nhẹ tênh, của hộp quà tới cửa trong tiếng chuông Giáng sinh và cái cảm giác “mua xong là xong.” Vậy mà năm nay, nhiều người Mỹ mua hàng từ bên ngoài Hoa Kỳ lại gặp một kiểu “hậu vận chuyển” rất lạ: hàng đã tới rồi, tim đã vui rồi, nhưng vài ngày sau… hóa đơn mới tìm đến. Nó không đi kèm ribbon, không có thiệp chúc, chỉ có những con số lạnh tanh và một câu nhắc khéo: muốn nhận trọn niềm vui, xin vui lòng đóng thêm phí nhập cảng, thuế quan, kèm những khoản “xử lý hồ sơ” mà trước đây ít ai để ý.
Cú sốc $77 từ FedEx: Quà quê hương bỗng hóa “món nợ”
Ông Mark Trần ở Manassas, Virginia, năm nào cũng nhận vài kiện hàng từ Việt Nam: gia vị, món ăn quê nhà, những thứ “ở Mỹ khó mà tìm đúng mùi.” Quen rồi nên ông nhận hàng như một thói quen dịu dàng: mở thùng, ngửi mùi quê, cất vào bếp, coi như thêm một chút ấm áp cho mùa lạnh. Nhưng gần hai tuần sau, một lá thư của FedEx đến, yêu cầu ông trả $77. Ông ngạc nhiên đến mức phản xạ đầu tiên là… nghi ngờ: hay người gửi chưa trả cước? rồi ông tự thấy mình đoán cũng vô lý, vì chuyện gửi quà năm nào cũng vậy, có ai nợ nần gì đâu. Kiểm tra lại với người gửi mới rõ: phía Việt Nam đã thanh toán đầy đủ. Và khi biết chắc đây không phải lừa đảo, ông đóng tiền ngay vì sợ trễ hạn bị phạt. Cảm giác lúc đó, không hẳn là tiếc tiền—mà là hụt hẫng: món quà vừa đem lại ấm lòng, bỗng bị buộc thêm một cái giá lạ lẫm, như thể niềm vui cũng phải “thông quan” thêm lần nữa.
“40% nữa mới giao”: Black Friday chưa ấm, email đã lạnh
Cô Mỹ Phạm ở Virginia có thói quen săn đồ thể thao trên Sports Direct (Anh). Năm nay cô đặt đơn hàng $278.85, vừa check out xong thì nhận email từ một công ty vận chuyển toàn cầu, báo cô phải trả thêm tổng phí và thuế gần như 40% giá trị đơn hàng, kèm hạn chót: không trả trước ngày quy định thì hàng sẽ bị trả ngược về nơi bán. Cô kể, chuyện kiểu này “chưa bao giờ xảy ra” với mình. Nhưng email nêu rõ lý do: quy định miễn trừ trước đây cho những đơn hàng giá trị thấp đã thay đổi, và giờ người mua phải gánh thêm thuế và phí quản lý. Với cô, cái “vô lý” không chỉ nằm ở số tiền tăng vọt, mà nằm ở cảm giác bị đặt vào thế đã trả tiền rồi nhưng vẫn có thể mất hàng nếu không móc thêm ví. Cuối cùng cô hủy đơn—may là phía bán cho hủy—nhưng cái dư vị thì còn: mua sắm online không còn là cuộc chơi minh bạch như trước, nhất là khi hàng đi qua biên giới.
Chiếc áo $456 thành hơn $700: “Đắt hơn cả áo cưới”
Ở Oakland, California, cô Kim Batten đặt mua một chiếc áo khoác dài từ một nhà bán lẻ ở Hòa Lan với giá $456—hơi quá túi tiền, nhưng cô “nhắm mắt” vì thích. Rồi khi áo đã gửi đi, UPS thông báo cô phải trả hơn $250 tiền thuế/phí thì mới nhận được. Tổng cộng cái áo nhảy vọt lên hơn $700. Cô nói một câu nghe vừa buồn cười vừa xót: đó là chiếc áo đắt nhất cô từng mua, “đắt hơn cả áo cưới.” Và cái đau của người mua không chỉ là tiền, mà là cảm giác bị “trễ nhịp”: người ta tưởng mình quyết định xong, nhưng hóa ra quyết định cuối cùng lại nằm ở một email khác, một cửa ải khác, một khoản phí khác.
Vì sao tự nhiên mọi thứ đổi khác? Khi “mức miễn trừ” bị rút lại
Nhiều năm qua, vô số gói hàng giá trị thấp đi vào Mỹ mà người mua hầu như không thấy thuế nhập cảng. Thói quen tiêu dùng vì thế cũng đổi theo: mua ngoài nước Mỹ rẻ hơn, nhanh hơn, “đỡ đau” hơn. Nhưng khi chính sách siết lại, những khoản từng “ẩn” bắt đầu lộ ra ngay trong đời sống: người nhận quà bị đòi tiền; người đặt hàng bị yêu cầu trả trước; người mua tưởng deal hời lại hóa deal… hụt. Có người gọi đó là cái giá của việc “đưa sản xuất về Mỹ,” người khác gọi đó là “thuế quan đánh thẳng vào túi dân,” vì cuối cùng người trả vẫn là người mua.
Cơn bão bình luận: người thấy “đúng rồi”, kẻ kêu “bị lừa”
Nhìn vào các bình luận, mới thấy một nước Mỹ thu nhỏ—không phải trên bản đồ, mà trong cảm xúc. Có người thở dài: “đặt hàng từ ngoài vào Mỹ thì chịu thôi, muốn rẻ thì đem nhà máy qua Mỹ mà sản xuất.” Có người lại nói thẳng: thuế này chủ yếu nhằm chặn hàng giá rẻ, nhất là hàng đội lốt thương mại điện tử xuyên biên giới, và nếu vậy thì “đau một lần để cứu thị trường.” Nhưng ngay lập tức, phía bên kia phản pháo bằng trải nghiệm đời thường: “thuế quan không bay vào không khí, nó rơi vào hóa đơn,” rồi từ hóa đơn nó rơi vào giá đồ ăn, giá vật dụng tiệm nail, giá sinh hoạt của từng gia đình. Có người mỉa mai kiểu cười ra nước mắt: chuyện hứa hẹn thì dễ, đến lúc FedEx/UPS gửi thư mới biết ai là người thực sự “đóng góp cho đất nước.”
Cũng có nhóm giữ giọng bình tĩnh hơn: họ không phản đối thuế, họ chỉ đòi một điều tối thiểu—minh bạch. Nếu thuế và phí chắc chắn sẽ phát sinh, xin hãy cho người mua thấy ngay khi thanh toán, đừng để niềm vui nhận hàng đi trước, rồi nỗi bực bội chạy theo sau như một cái bóng. Bởi với nhiều người, điều khó chịu nhất là cảm giác bị dắt qua nhiều lớp cửa: checkout một lần, rồi “checkout” thêm lần nữa chỉ để được cầm món đồ mình đã trả tiền.
Người Việt hải ngoại lo thêm một nỗi: gửi tiền, gửi quà… đều nhạy cảm hơn
Trong câu chuyện này, người Việt ở Mỹ chạm vào đúng một chỗ mềm: cộng đồng mình vừa hay mua hàng xuyên biên giới, vừa hay nhận quà quê nhà, vừa hay gửi tiền về cho gia đình. Chỉ cần một thay đổi nhỏ trong chính sách, tác động liền lan ra những việc rất đời: Tết nhất sắp tới mua vài món từ ngoài Mỹ có còn “đáng” không; người thân gửi thùng quà có còn vui như trước không; và tâm lý “thôi khỏi mua/khỏi gửi cho chắc” bắt đầu xuất hiện. Đến khi thói quen đổi, thị trường cũng đổi theo, mà người chịu mệt trước tiên vẫn là người tiêu dùng bình thường—những người chỉ muốn một mùa lễ nhẹ gánh, chứ không muốn thêm một bài toán mới trong ví tiền.
Mùa mua sắm mới: bấm “đặt hàng” chậm lại một nhịp, đọc kỹ thêm một dòng
Có lẽ bài học mùa lễ năm nay không nằm ở chuyện “đừng mua hàng ngoại,” mà nằm ở chuyện: mua gì cũng cần biết đường đi của nó. Một món hàng băng qua biên giới không chỉ đi qua kho bãi, mà đi qua cả luật lệ. Và luật lệ thì có lúc đổi nhanh hơn thói quen của chúng ta. Khi mọi thứ đang bị “tính lại” từ gốc, người mua chỉ còn cách tự giữ mình bằng sự tỉnh táo: nhìn kỹ điều khoản về thuế/phí nhập cảng, để ý xem giá hiển thị đã gồm phí hay chưa, và chuẩn bị tâm lý rằng đôi khi món “hời” không nằm ở giá niêm yết—mà nằm ở tổng tiền cuối cùng, sau khi những cánh cửa vô hình đã mở ra hết.