Đường Huyền Tông là một trong những hoàng đế được ghi nhớ sâu sắc nhất trong lịch sử Trung Hoa: vừa là một nhà lănh đạo lỗi lạc với những đóng góp quan trọng cho văn hoá và chính trị, đồng thời cũng là biểu tượng của bi kịch quyền lực và sự suy tàn mà nó có thể mang lại.
Đường Huyền Tông (chữ Hán: 唐玄宗), tên thật là Lư Long Cơ (李隆基), sinh ngày 8 tháng 9 năm 685 tại Trường An (nay là Tây An), là một trong những hoàng đế nổi tiếng nhất của nhà Đường, với thời gian trị v́ kéo dài từ năm 712 đến 756, tức 44 năm, dài nhất trong lịch sử triều đại này. Ông c̣n được biết đến với thụy hiệu Minh Hoàng và miếu hiệu Huyền Tông, là người tạo ra giai đoạn thịnh trị rực rỡ nhất của Đường trước khi bước vào chu kỳ suy thoái kéo dài trong những thập niên cuối cùng của thế kỷ thứ VIII.
Đường Huyền Tông sinh ra trong hoàng tộc Lư triều, là con trai của Đường Duệ Tông, người trị v́ trước đó. Thuở nhỏ, ông chứng kiến nhiều biến động quyền lực trong nội bộ hoàng gia, khi quyền lực thực tế bị chi phối bởi các thế lực phụ quyền như Vơ Tắc Thiên – khiến hoàng quyền nhà Đường trải qua nhiều tranh chấp về ngai vàng. Năm 710, với sự hỗ trợ của Trưởng công chúa Thái B́nh, Lư Long Cơ dẹp tan bè phái đối lập và được phong làm Hoàng thái tử. Đến năm 712, ông chính thức lên ngôi hoàng đế và bắt đầu một kỷ nguyên mới cho vương triều.
Đường Huyền Tông sủng ái Dương Quư Phi. Ảnh: Chat GPT.
Ngay sau khi đăng cơ, Đường Huyền Tông sớm bộc lộ năng lực lănh đạo vượt trội. Ông chú trọng cải tổ bộ máy hành chính, trọng dụng nhân tài và đẩy mạnh các biện pháp nhằm giảm bớt t́nh trạng tham nhũng, lăng phí trong triều đ́nh. Ông mời gọi các tể tướng có tài như Diêu Sùng, Tống Cảnh, Trương Thuyết và Trương Cửu Linh, những nhân vật có ảnh hưởng quan trọng giúp cải thiện hiệu quả quản lư quốc gia. Dưới sự lănh đạo của Đường Huyền Tông, các chính sách kinh tế, văn hoá và quân sự được củng cố, tạo nên thời kỳ Khai Nguyên thịnh thế kéo dài hơn ba thập kỷ, được coi là một trong những giai đoạn huy hoàng nhất trong lịch sử nhà Đường.
Trong giai đoạn này, nhà Đường không chỉ ổn định về chính trị mà c̣n thịnh vượng về kinh tế và phong phú về văn hoá. Ông khuyến khích phát triển nông nghiệp, cải cách tài chính và mở rộng giao lưu thương mại với các vùng lân cận và phương xa. Nhiều công tŕnh công cộng như kênh mương, đường sá được xây dựng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất và trao đổi hàng hoá. Thành phố Trường An, thủ đô của nhà Đường, trở thành một trong những đô thị lớn và sầm uất nhất thế giới lúc bấy giờ.
Không chỉ dừng lại ở lĩnh vực chính trị – kinh tế, Đường Huyền Tông c̣n là một vị hoàng đế đam mê nghệ thuật và văn hoá. Ông là người bảo trợ lớn cho âm nhạc, thi ca, hội hoạ và các hoạt động nghệ thuật khác. Ông cho thành lập các viện nhạc cung đ́nh, thúc đẩy phát triển âm nhạc dân tộc và tiếp thu các yếu tố nước ngoài, tạo nên một thời kỳ thịnh hành nghệ thuật chưa từng có trong lịch sử Trung Quốc. Sự phát triển của văn học, đặc biệt là thơ ca, dưới triều đại Đường Huyền Tông đă đặt nền tảng cho những thành tựu về sau, với sự xuất hiện của nhiều danh nhân thi ca lớn.
Tuy vậy, thành công lớn thời khai nguyên không thể che lấp hoàn toàn những mầm mống rối ren mà Đường Huyền Tông đặt nền trong triều. Khi tuổi già tăng cao và quyền lực ngày càng vững vàng, ông bắt đầu dần rút khỏi những công việc trọng đại của chính sự, thay vào đó là cuộc sống xa xỉ, lăng phí và say đắm hưởng lạc. Một trong những điểm gây tranh căi lớn nhất trong đời ông chính là mối t́nh nổi tiếng với Dương Quư phi (Yang Guifei), được coi là một trong tứ đại mỹ nhân Trung Quốc. Sự ưu ái dành cho Dương Quư phi đă khiến Đường Huyền Tông trao quyền lực quá mức cho gia tộc Dương. Người em họ của Dương Quư phi, Dương Quốc Trung, nhanh chóng leo lên vị trí quyền lực và bị cho là một trong những nguyên nhân khiến triều chính suy yếu, v́ ông này bị cáo buộc quản lư yếu kém và gây bất măn trong quan lại.
Ngoài ra, triều đ́nh dưới thời Đường Huyền Tông cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi các nhân vật như Lư Lâm Phủ – một trong những đại thần quyền lực nhất giai đoạn sau khai nguyên. Sự thống trị của Lư Lâm Phủ đă làm suy yếu quyền lực hoàng đế và làm mất cân bằng nội bộ, khiến các mâu thuẫn và tham nhũng lan rộng. Chính sự thiếu kiểm soát và ưu tiên quá mức vào các mối quan hệ cá nhân đă khiến quyền lực thực tế bị phân tán và mất kiểm soát, mở đường cho những biến cố đe doạ toàn bộ vương triều.
Điểm nổi bật nhưng cũng đầy bi kịch nhất của triều đại Đường Huyền Tông chính là Loạn An Sử, được phát động bởi tướng An Lộc Sơn vào năm 755. An Lộc Sơn ban đầu được tin tưởng và trao quyền lực lớn, nhưng sau đó nổi dậy với quân đội hùng mạnh, tiến đánh kinh đô Trường An, buộc Đường Huyền Tông phải rời bỏ ngai vàng và chạy trốn. Biến cố này được xem như cú sốc lớn nhất của triều Đường và là khởi đầu cho thời kỳ suy tàn kéo dài. Dù Đường Huyền Tông đă thoái vị và được con trai phong làm Thái thượng hoàng, uy quyền của ông không c̣n và ảnh hưởng chính trị bị hạn chế nghiêm trọng.
Sau sự kiện này, Đường Huyền Tông sống phần đời c̣n lại trong u uất và bị nhiều thế lực thúc ép, cho đến khi qua đời năm 762 tại Trường An, hưởng thọ 76 tuổi. Ông được chôn cất tại Thái Lăng, một lăng mộ hoàng gia trang trọng.
Đánh giá về Đường Huyền Tông trong lịch sử là điều phức tạp và đầy tranh luận. Không thể phủ nhận ông là nhân vật trung tâm đưa nhà Đường lên đỉnh cao huy hoàng về văn hoá, nghệ thuật và quản lư quốc gia, mở ra giai đoạn “Khai Nguyên thịnh thế” được coi là một trong những thời kỳ rực rỡ nhất của lịch sử Trung Quốc. Nhưng mặt khác, sai lầm trong quyết sách chính trị, sự sa đà vào cảnh hưởng cá nhân và tin tưởng thái quá vào các quan lại không trung thực đă góp phần khiến cho vương triều rơi vào khủng hoảng lớn nhất kể từ khi thành lập. Không ít sử gia xem ông là ví dụ điển h́nh của một vị hoàng đế tài năng nhưng cũng dễ sa ngă trước sự xa hoa và t́nh cảm cá nhân, dẫn đến những hệ luỵ sâu rộng.
Vietbf @ Sưu tầm