Lượng carbon đen trong không khí tại khu vực Biển Bắc đang ở mức cao hơn đáng kể so với những ước tính trước đây, gióng lên hồi chuông cảnh báo về một dạng ô nhiễm nguy hiểm nhưng lâu nay chưa được quan tâm đúng mức.
Các tàu sử dụng nhiên liệu dầu nặng thải ra khí thải bẩn chứa carbon đen. Ảnh: dialogue.earth
Đây là kết luận đáng chú ư từ báo cáo tổng kết nhiều năm quan trắc của phi đội máy bay giám sát thuộc Lực lượng Cảnh sát biển Bỉ, dựa trên 886 cuộc kiểm tra được tiến hành trong giai đoạn 2021–2024.
Theo phóng viên TTXVN tại Brussels, hoạt động từ năm 2015, phi đội này ban đầu tập trung theo dơi phát thải lưu huỳnh oxit (SOx), sau đó mở rộng sang nitơ oxit (NOx) từ năm 2020 và carbon đen từ năm 2021. Việc bổ sung carbon đen vào danh mục quan trắc đă hé lộ một bức tranh đáng lo ngại về ô nhiễm không khí trên các tuyến hàng hải nhộn nhịp bậc nhất châu Âu.
Carbon đen là các hạt bụi mịn có kích thước nhỏ hơn 2,5 micromet (PM2.5), h́nh thành khi nhiên liệu chứa carbon như dầu diesel, than đá, sinh khối hay nhiên liệu sinh học không được đốt cháy hết. Khi xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, chúng gây tổn hại nghiêm trọng cho sức khỏe con người, làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và hô hấp. Không chỉ dừng lại ở đó, carbon đen c̣n là một tác nhân góp phần thúc đẩy biến đổi khí hậu. Khi lắng đọng trên băng tuyết, các hạt này làm bề mặt tối đi, tăng khả năng hấp thụ bức xạ mặt trời và đẩy nhanh quá tŕnh tan băng, làm Trái đất ấm lên nhanh hơn.
Việc quan trắc được triển khai trên các vùng biển của Bỉ, Hà Lan, Pháp và Vương quốc Anh. Dữ liệu công bố trên tạp chí khoa học "Atmosphere" cho thấy phát thải carbon đen từ tàu biển trong thực tế có thể đă bị đánh giá thấp trong suốt nhiều năm. Đáng chú ư, trong khi các loại khí thải như SOx, NOx và hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) đă được kiểm soát chặt chẽ theo Công ước Marpol - Công ước quốc tế về ngăn ngừa ô nhiễm từ tàu biển - th́ carbon đen hiện vẫn chưa nằm trong danh mục các chất ô nhiễm bắt buộc phải kiểm soát ở cấp độ toàn cầu.
Trước đây, giới chuyên gia từng kỳ vọng rằng việc siết chặt các quy định về hàm lượng lưu huỳnh trong nhiên liệu hàng hải sẽ kéo theo sự suy giảm của bụi mịn PM2.5 và carbon đen. Tuy nhiên, kết quả quan trắc lại cho thấy một thực tế trái ngược. Dù nhiên liệu ít lưu huỳnh có giúp giảm một phần phát thải, nồng độ carbon đen trung b́nh vẫn ở mức cao, gần tương đương giai đoạn tàu thuyền c̣n sử dụng nhiên liệu bẩn.
Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc nhiều hăng tàu không chuyển sang dùng nhiên liệu chưng cất như dự đoán. Bên cạnh đó, khi hoạt động trên Biển Bắc - nơi mật độ giao thông dày đặc, động cơ tàu thường chạy ở tải trọng thấp hơn so với khi di chuyển ngoài khơi xa. Điều này khiến quá tŕnh đốt cháy nhiên liệu không hoàn toàn, làm gia tăng lượng chất ô nhiễm phát thải ra môi trường.
Một vấn đề khác cũng gây nhiều tranh căi là việc một số tàu lựa chọn lắp đặt hệ thống lọc khí thải, thường gọi là scrubbers, thay v́ sử dụng nhiên liệu sạch. Dữ liệu đo lường cho thấy những con tàu áp dụng giải pháp này phát thải carbon đen cao hơn trung b́nh từ 25% đến 30% so với các tàu sử dụng nhiên liệu sạch thực sự.
Trước thực trạng đáng báo động đó, các nhà khoa học và chuyên gia môi trường đang kêu gọi cộng đồng quốc tế sớm đưa carbon đen vào danh mục các chất ô nhiễm bắt buộc phải kiểm soát. Với tư cách là thành viên vừa được bầu vào Hội đồng Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) ngày 26/11/2025, Bỉ đă cam kết sẽ đóng vai tṛ tích cực, thúc đẩy mạnh mẽ lộ tŕnh này, nhằm bảo vệ sức khỏe con người và giảm thiểu những tác động tiêu cực đối với khí hậu toàn cầu.