Sáng nào đi làm tôi cũng thấy một ông già chạy bộ quanh hồ Thống Nhất. Không biết tên, không quen, chỉ nh́n thấy qua loa rồi quên. Cho đến sáng hôm ấy.
Ông chạy nhanh bất thường. Mặt đỏ gay. Miệng há. Tôi thấy vậy dừng xe lại.
"Ông ơi, ông không sao chứ?"
Ông vẫy tay, cố nói: "Không... sao... đâu..."
Rồi ông ngồi phịch xuống ghế đá, thở hổn hển.
Tôi đưa chai nước. Ông uống. Im lặng một lúc lâu. Rồi ông nói:
"Hai năm trước tôi mổ ung thư đại tràng. Bác sĩ bảo phải tập thể dục. Tôi nghe lời, tập đều đặn. Nhưng tuần trước đi tái khám, bác sĩ bảo có nốt sần ở gan, chưa rơ là ǵ. Tôi sợ quá. Tôi nghĩ ḿnh tập chưa đủ mạnh."
"Ông thấy mệt không?"
"Mệt chứ. Nhưng trên mạng bảo phải chạy cho đến khi đổ mồ hôi mới đào thải được độc tố."
Tôi không biết nói ǵ. Ông già này tin vào thông tin trên mạng hơn là tin vào cơ thể ḿnh.
Và ông không phải người duy nhất.
Những thứ người ta tin
Làm phóng viên y tế được mấy năm, tôi gặp đủ kiểu người bệnh.
Có người tin rằng đổ mồ hôi là đổ độc tố. Có người tin rằng tim đập nhanh là tế bào ung thư đang bị tiêu diệt. Có người tin rằng nếu ngừng tập dù chỉ một ngày, bệnh sẽ tái phát ngay.
Tháng trước, một người quen nhắn tin hỏi tôi: "Chị ơi, mẹ em vừa mổ ung thư dạ dày được hai tuần. Bữa nay em thấy mẹ lén xuống công viên tập xà đơn. Em can mà mẹ không nghe. Mẹ bảo bác sĩ dặn phải tập thể dục."
"Bác sĩ có dặn tập xà đơn đâu?"
"Không. Nhưng mẹ em bảo tập thể dục là tốt mà."
Hai ngày sau, bà ấy nhập viện lại. Vết mổ rỉ dịch.
Hoặc một người phụ nữ khác. Vừa xong đợt hóa trị. Bạch cầu thấp. Bác sĩ dặn ở nhà nghỉ ngơi, tránh nơi đông người. Nhưng bà vẫn đi bơi ở hồ bơi công cộng.
"Bơi lội tốt cho sức khỏe mà, chị."
"Nhưng chị đang miễn dịch thấp."
"Th́ tập thể dục để tăng miễn dịch."
Một tuần sau, bà bị viêm phổi. Phải nằm viện dài.
Tôi không hiểu. Tại sao người ta lại tin vào những ǵ đọc trên mạng hơn là tin vào cơ thể ḿnh? Cơ thể đang kêu cứu, mệt, đau, khó thở, nhưng họ vẫn cố ép nó làm việc.
Như thể nghỉ ngơi là tội lỗi. Như thể yếu đuối là đầu hàng.
Bác sĩ nói ǵ
Tôi từng hỏi bác sĩ làm việc ở khoa phục hồi chức năng:
"Tại sao nhiều bệnh nhân nghĩ vận động là phải đến mức kiệt sức?"
Bác sĩ trả lời.
"V́ người ta nghĩ bệnh ung thư là kẻ thù. Phải đánh cho thật mạnh. Nhưng họ không hiểu, sau điều trị, cơ thể không c̣n như cũ. Hóa trị làm suy giảm miễn dịch. Xạ trị làm tổn thương mô. Phẫu thuật cần thời gian lành. Cơ thể cần năng lượng để hồi phục, không phải để thi đấu thể thao."
"Vậy vận động như thế nào là đúng?"
"Vừa phải. Nhưng 'vừa phải' là từ mơ hồ nhất trong y học."
Đúng vậy. Vừa phải với người này là quá sức với người kia. Vừa phải hôm nay có thể là quá sức ngày mai.
Có một công thức: nhịp tim tối đa bằng 220 trừ đi tuổi, rồi nhân với 50-70%. Nghe khô khan. Nhưng dịch ra th́ đơn giản: nếu 60 tuổi, khi tập luyện nhịp tim nên khoảng 80-112 lần/phút. Tức là bạn vẫn nói chuyện được, hơi đổ mồ hôi, nhưng không thở hổn hển.
Nếu bạn không thể nói một câu hoàn chỉnh khi đang tập, bạn đang tập quá sức.
Nhưng có mấy người đo nhịp tim khi tập?
Bác sĩ kể: "Có bệnh nhân đến khám, nói rằng tập đều đặn mà sao vẫn mệt mỏi, ăn không ngon, ngủ không được. Tôi hỏi chi tiết mới biết, người ta đi bộ 10.000 bước mỗi ngày – đi một mạch luôn, không nghỉ. Tôi bảo giảm xuống, đi có nghỉ, người ta không nghe. Người ta bảo: trên mạng khuyên 10.000 bước một ngày."
"Thế bác sĩ nói ǵ?"
"Tôi nói: thôi được, cứ 10.000 bước. Nhưng chia ra: 5 phút đi chậm khởi động, 20-30 phút đi vừa, rồi 5 phút đi chậm lại. Bệnh nhân về làm theo. Tuần sau khám lại, nói ngủ ngon hơn hẳn."
Nghe đơn giản. Nhưng ít người biết.
Khi nào th́ đừng tập
Có những lúc, tập thể dục là việc tồi tệ nhất bạn làm với cơ thể.
Ngay sau mổ. Khi đang sốt. Khi bạch cầu thấp. Khi có nhiễm trùng. Khi đang gầy sụt.
Nhưng người ta không nghe. Họ sợ nếu nghỉ, cơ thể sẽ yếu đi.
Có một bệnh nhân gọi là anh T. 45 tuổi, ung thư phổi, vừa xạ trị xong. Anh vẫn chạy bộ mỗi sáng. Anh nói: "Tôi sợ nếu nghỉ, phổi sẽ yếu đi."
Bác sĩ giải thích: sau xạ trị vùng ngực, niêm mạc phế quản đang tổn thương. Chạy bộ trong không khí lạnh buổi sáng sẽ làm tổn thương thêm. Nên chuyển sang đi bộ trong nhà, hoặc tập thở.
Anh T. gật đầu. Nhưng vẫn chạy.
Kết quả? Viêm phổi tái phát ba lần trong hai tháng.
Lần thứ ba, bác sĩ nói thẳng: "Anh nghỉ chạy đi. Phổi anh cần thời gian để lành. Không phải cần anh chạy."
Anh T. im lặng. Rồi hỏi: "Thế nghỉ bao lâu?"
"Đến khi phổi lành. Có thể một tháng, có thể hai tháng."
Anh T. về. Lần sau khám lại, anh nói đă nghỉ chạy. Nhưng giọng anh có vẻ không vui.
"Anh cảm thấy ḿnh yếu hơn à?" bác sĩ hỏi.
Anh T. gật đầu.
"Nhưng phổi anh không viêm nữa đúng không?"
Anh T. gật đầu.
"Vậy là cơ thể anh đang khỏe lên, chứ không phải yếu đi."
Câu nói đó khiến anh T. suy nghĩ lại. Khỏe mạnh không phải là chạy được bao nhiêu km. Khỏe mạnh là cơ thể hoạt động tốt, không bị bệnh.
Công viên không phải lúc nào cũng an toàn
Một chi tiết ít người để ư: khi bạch cầu thấp, công viên là nơi nguy hiểm.
Tôi mới biết điều này khi phỏng vấn một bác sĩ hồi phục. Bà nói:
"Bệnh nhân sau hóa trị, bạch cầu thường chỉ c̣n 2.000-3.000, trong khi người b́nh thường là 4.000-10.000. Lúc đó miễn dịch rất yếu. Một người b́nh thường bị cúm có thể tự khỏi. Nhưng người bệnh ung thư có thể chuyển thành viêm phổi nặng."
"Vậy không nên đi công viên à?"
"Tùy. Nếu bạch cầu thấp, nên tránh nơi đông người. Nếu muốn tập, tập ở sân nhà, ban công, nơi vắng người."
"C̣n khi nào th́ được đi công viên?"
"Khi công thức máu ổn định. Khoảng 2-3 tuần sau hóa trị."
Nghe hợp lư. Nhưng có mấy bệnh nhân biết?
Họ chỉ nghe: "Tập thể dục tốt cho sức khỏe." Họ không nghe phần c̣n lại: "... nhưng phải đúng thời điểm, đúng cách."
Hồ bơi cũng vậy
Có một bệnh nhân gọi là anh H, sau khi điều trị xong ung thư ṿm họng, quyết định đi bơi. Anh đi hồ bơi công cộng, bơi mỗi ngày một giờ.
Hai tuần sau, da anh đỏ, ngứa, nổi mẩn.
Bác sĩ da liễu nói: viêm da do clo.
Vùng da từng bị xạ trị rất nhạy cảm. Nước hồ bơi có nhiều clo. Với da b́nh thường th́ không sao, nhưng với da đă tổn thương, clo là chất kích ứng mạnh.
Anh H. phải ngưng bơi. Bôi thuốc ba tuần mới khỏi.
"Sao bác sĩ không nói trước?" anh hỏi.
Bác sĩ điều trị ung thư nói: "Tôi có dặn là tránh nắng, tránh chất kích ứng. Nhưng tôi không nghĩ anh đi bơi."
"Tôi tưởng bơi lội tốt."
"Tốt. Nhưng không phải lúc nào cũng tốt cho tất cả mọi người."
Câu nói nghe đơn giản nhưng ít người hiểu.
Cơ thể thông minh hơn bạn nghĩ
Có một điều tôi học được từ những câu chuyện này: cơ thể biết khi nào nó cần nghỉ.
Nó gửi tín hiệu. Mệt. Chóng mặt. Đau nhức. Khó thở.
Vấn đề là chúng ta không nghe. Chúng ta nghĩ: "Phải cố gắng. Phải vượt qua. Không được yếu đuối."
Nhưng nghỉ ngơi không phải yếu đuối.
Một bệnh nhân từng nói với tôi: "Tôi sợ nếu nghỉ, người ta nghĩ tôi đầu hàng bệnh."
Tôi hỏi: "Người ta là ai?"
Chị ấy im lặng. Rồi nói: "Gia đ́nh. Bạn bè."
"Họ có bị ung thư không?"
"Không."
"Vậy họ hiểu ǵ về cơ thể chị?"
Chị ấy không trả lời.
Đó là vấn đề. Chúng ta sống theo kỳ vọng của người khác, không phải theo nhu cầu của cơ thể ḿnh.
Ba tháng sau
Tôi lại gặp ông già ấy ở công viên.
Lần này ông đi bộ chậm. Tay cầm chai nước. Mặt tươi.
"Ông không chạy nữa à?"
"Không. Giờ tôi đi bộ thôi. 30 phút mỗi sáng."
"Sao lại đổi?"
"Lần trước ông nói tôi nghĩ lại. Tôi về hỏi bác sĩ. Bác sĩ nói: chạy không phải là không tốt, nhưng với tuổi tôi, với t́nh trạng sau mổ, đi bộ an toàn hơn. Tôi nghe lời."
"Nốt sần ở gan thế nào rồi?"
"À, không phải ung thư. Chỉ là u lành. Bác sĩ nói không sao."
Ông cười: "Nhưng tôi cũng thấy từ ngày đi bộ nhẹ nhàng, tôi không đau đầu gối nữa. Ăn ngon hơn. Ngủ ngon hơn."
"Vậy là tốt rồi."
"Ừ. Tôi mới hiểu: chạy để sống, chứ không phải sống để chạy."
Tôi gật đầu.
Ông già đi. Tôi đứng nh́n theo.
Có những điều đơn giản mà người ta mất nhiều năm mới hiểu.
Vận động không phải để chứng minh ǵ. Không phải để thi đua. Không phải để đạt con số nào đó.
Vận động để sống tốt hơn. Để ngủ ngon. Để ăn ngon. Để tinh thần thoải mái.
Và đôi khi, sống tốt hơn nghĩa là biết lúc nào nên dừng lại.
30 phút đi bộ mỗi ngày, không cần nhanh, không cần xa, chỉ cần đều đặn, đó không phải thành tích ǵ to tát.
Nhưng nó có thể là món quà lớn nhất bạn tặng cho cơ thể đang cần được chăm sóc.
VietBF@sưu tập