Chiêu trò 'thao túng' khách mua hàng trực tuyến không phải ai cũng biết. Có nhiều cách để hối thúc khách hàng trả tiền. Các trang web có giao diện khiến người xem bấm vào món hàng.
Những phương thức "thao túng" người dùng như trên gọi là "mô hình tối" (dark pattern). Đây là thuật ngữ chỉ việc các nhà phát triển web hay ứng dụng cố tình thiết kế giao diện, sử dụng thủ thuật và lợi dụng niềm tin để lừa người dùng cung cấp thông tin hay thực hiện giao dịch không mong muốn.
Một mô hình tối (dark pattern) giả đồng hồ đếm ngược và nói dối về số lượng hàng tồn kho. Ảnh: ZD Net.
Mô hình tối được các nhà bán lẻ sử dụng từ lâu, nhưng sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo điều kiện để chúng trở nên phổ biến. Nghiên cứu "Các mô hình tối", hợp tác giữa Đại học Chicago và Đại học Princeton, cho thấy, cứ mỗi 10 trang web mua sắm nổi tiếng lại có một trang đang sử dụng chiêu trò này.
Marshini Chetty, trợ lý giáo sư ngành Khoa học máy tính của Đại học Chicago, đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết: "Thông thường, mô hình tối sẽ thao túng người dùng đưa ra các quyết định trái chủ ý ban đầu. Trên Internet, chúng ảnh hưởng tới hàng nghìn đến hàng triệu người".
Để hoàn thành nghiên cứu, Arunesh Mathur, kỹ sư máy tính tốt nghiệp Đại học Princeton, đã xây dựng bộ công cụ thu thập dữ liệu web để phân tích hơn 50.000 trang sản phẩm từ 11.000 trang web mua sắm khác nhau. Bằng cách lấy mẫu mỗi ngày, nhóm nghiên cứu có thể phân biệt các mô hình tối cũ và mới, cũng như tần suất xuất hiện của chúng. "Tổng cộng, chúng tôi đã tìm thấy 1.800 trường hợp sử dụng mô hình tối trên 1.254 trang web. Con số ước tính này thấp hơn nhiều so với thực tế", Mathur cho biết.
"Mục tiêu của các mô hình tối là dụ người dùng mua sắm nhiều hơn", Marthur nói thêm. "Khi đã nhận ra sự hiện diện của chúng, bạn sẽ thấy chúng ở khắp nơi".
Nghiêm trọng hơn, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra 183 trang web lừa đảo khách hàng bằng mô hình tối. Các thủ thuật được sử dụng là thiết lập lại giờ trên đồng hồ đếm ngược, giả mạo phản hồi của khách hàng, thông báo gian dối về số lượng hàng tồn kho và nhắn tin gây áp lực để đội giá sản phẩm.
Bằng cách phân tích các dòng mã lập trình, nhóm cho biết mô hình tối thường được bên thứ ba cung cấp cho các nhà bán lẻ dưới dạng thành phần bổ trợ (plug-in) rất dễ tích hợp vào trang web.
Theo U Chicago News, nhóm đã cung cấp nghiên cứu về mô hình tối cho Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) để giúp các nhà chức trách xác định hành vi lừa đảo trong hoạt động bán lẻ. "Trong một số trường hợp, người dùng không nhận thức đầy đủ về việc họ đang bị lừa", Chetty nói. "Chúng tôi muốn chính phủ giúp đỡ để làm rõ mức độ nghiêm trọng của việc sử dụng mô hình tối. Sau đó, họ có thể thông qua bộ luật hạn chế các nhà bán lẻ sử dụng mô hình tối nhất định, đặc biệt loại nhắm vào trẻ em hoặc đánh cắp thông tin người dùng".