Có bữa ḿnh đang thay nước hồ cá, thằng cu em đứng cạnh dạy khôn: - Sao anh không thay hết luôn một thể, thay lắt nhắt chi cho mất công? Ḿnh lườm, bảo: - Ừ, mày sáng dạ nhỉ. Thay chăm phần chăm th́ nó sốc chết bố nó cá chứ c̣n à.
Cá cũng như sinh vật khác, trong đó có con biết... chửi, đó là con người, môi trường mà bị sốc là sẽ khó ở, sẽ sinh chuyện. Mà với con người th́ phức tạp hơn tí, bên cạnh môi trường sống c̣n có môi trường văn hóa, cả 2 môi trường này đều không nên... sốc.
Sốc là ǵ? Là sự thay đổi đột ngột, khiến người ta không kịp thích nghi, gây ra cảm giác khó chịu, khó chịu tới mức bị... sốc. Cùng là một nội dung, một hành động... nhưng tùy cách tiến hành, tùy thời điểm, tùy hoàn cảnh khác nhau mà nó sẽ cho ra kết quả là gây sốc hay êm ái. Chẳng hạn, theo thời gian, chiếc quần của các cô gái mặc cứ ngắn dần. Mỗi năm ngắn thêm một vài cm th́ b́nh thường, v́ mắt kịp thích nghi, ai nấy đều vui vẻ. Nhưng nếu như cách đây 50 năm, một cô gái mặc cái quần đùi jean sát bẹn như bây giờ ra đường, th́ nhiều người sẽ sốc nặng, vớ vẩn c̣n bị làng lôi ra cạo đầu bôi vôi chứ chả đùa.
Thực tế, môi trường văn hóa có rất nhiều đứa khôn vặt thích khuấy nên cho nó sốc. Khôn vặt là bởi họ thích nổi tiếng, mà muốn nổi th́ phải làm điều mà người thường không làm và không thể ngờ rằng có đứa dám làm. Đứa th́ cởi quần áo, đứa th́ nói quàng nói xiên, đứa th́ cải tạo h́nh thể... miễn sao khác người. Dân chúng càng đổ xô vào quan tâm th́ lại càng đúng ư đồ của chúng, và lần sau chúng lại tiếp tục nghĩ ra tṛ gây sốc.
Cái bọn bất tài thích nổi ấy th́ chả đáng bàn. Gần đây nổi lên một số người vai vế, có học thức, có uy tín... cũng thích gây sốc theo kiểu sô bít. Nhiều lắm, nhưng tui xin điểm 2 trường hợp gây sốc kinh điển về môi trường văn hóa .
Ấy là Dáo sư Vơ Ṭng ...Xuân với đề án Tết Hội Nhập, diễn nôm là bỏ Tết Ta, tập trung ăn Tết Tây. Thực ra nhiều người cũng nhận thấy Tết Ta đang bị nhạt dần đều, tất yếu đến một lúc nào đó, số đông sẽ chán tết, đến khi đó việc bỏ tết Nguyên đán cũng là chuyện rất b́nh thường. Tuy nhiên, thời điểm này, số đông vẫn c̣n đang háo hức, vẫn c̣n tâm niệm đó là truyền thống, là tín ngưỡng, là văn hóa đặc sắc... (số liệu minh chứng là giá vé tàu xe dịp tết luôn ngất ngưởng) th́ rơ ràng đề xuất bỏ Tết chỉ mang tính gây sốc. Xin khẳng định lại, thời điểm này, đề xuất bỏ Tết v́ lư do kinh tế, chỉ mang tính gây sốc, có muốn nâng khống giá trị lắm th́ cũng chỉ được coi là chiện đem ra bàn cho vui mồm.
Và tất nhiên nữa là Dáo Sư Bùi Hiền với dự ớn “kải kák Tiếq Việt” đang làm mưa làm gió, làm băo làm lụt. Thay đổi chữ viết là chuyện không có ǵ là bất thường, nhiều quốc gia đă làm. Hệ thống chữ Quốc ngữ của ta cũng c̣n khá nhiều điểm cần cải tiến, và trong lịch sử chữ viết Tiếng Việt cũng đă có nhiều thay đổi, đặt biệt trong thời đại kỹ thuật số này lại càng đặt ra những yêu cầu thay đổi... Trong bối cảnh ấy, một người chuyên ngành ngôn ngữ như GS Bùi có đề xuất thay đổi Tiếq Việt lẽ ra là điều rất đáng hoan nghênh. Tuy nhiên, cái bất thường ở chỗ, Dáo Sư Bùi đă nhanh nhẩu tung ra cái dự án dang dở, với tham vọng quá sức, đó là muốn thay đổi toàn diện, thay đổi cả những cái không cần thay đổi, khiến xă hội quay cuồng. Nực cười hơn, mục đích thay đổi (như tác giả phân trần) chỉ là để tiết kiệm 8% chi phí in ấn, trong khi không thèm đếm xỉa ǵ đến các hệ lụy, không thèm biết bao nhiêu phần trăm thiệt hại nếu đem bộ chữ áp dụng. Như vậy, rơ ràng đây là tṛ gây sốc, chứ không phải là một đề tài nghiên cứu nghiêm túc (mà nếu chả may có nghiêm túc thật th́ chắc phải mong mọi người thông cảm cho cái độ minh mẫn của... tuổi già).
Ngọc Trinh có thể tự do gây sốc. Nàng phát ngôn ngây ngô – chả chết ai. Nàng chụp h́nh nudge– thiên hạ càng bổ mắt. Nàng cặp bồ với ông già tỷ phú – chả ai cháy nhà. Nhưng một khi đă được gắn mác Dáo Sư, có ảnh hưởng nhất định đến suy nghĩ và nhận thức của nhiều người, th́ xin các ngài đừng cố t́nh gây sốc như bọn sô- bít, xă hội vốn đă nhiễu nhương lắm zồi.
MAI QUANG HIỂN