[trungthuc]

Từ vụ trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian bị gặp nạn, người ta chú ý nhiều hơn đến những khó khăn mà ngành hàng không Iran phải trải qua khi phải hứng chịu hàng loạt đòn trừng phạt từ Mỹ và nhiều nước phương Tây khác, theo trang Simple Flying.

Không có khả năng để mua sắm các máy bay mới
Trong nhiều năm vừa qua, Iran đã không thể mua máy bay mới nào từ các hảng chế tạo máy bay lớn như Boeing, Airbus. Cụ thể hơn, các lệnh trừng phạt đã ngăn không cho các hãng hàng không Iran mua bất cứ máy bay nào được sản xuất với ít nhất có có 10% phụ tùng từ Mỹ.

Do đó mà ngành hàng không nước này phải tập hợp tái sử dụng những máy bay cũ, một số hãng hàng không vẫn còn vận hành Airbus A300 và McDonnell Douglas MD-80 đã ra mắt trong những năm 1970, 1980.

Theo trang chuyên về kiến thức hàng không ch-aviation, hãng hàng không quốc gia Iran là Iran Air có đội máy bay gồm 38 chiếc với độ tuổi trung bình là 28,1 năm. Chiếc máy bay hoạt động lâu đời nhất là chiếc Airbus A300 với 40 năm hoạt động.

(Ảnh: WIKI COMMONS)

Hồi năm ngoái, người đứng đầu Cơ quan Hàng không Dân dụng Iran, ông Mohammed Mohammadi-Baksh, có nói rằng nước này sẽ cần hơn 370 máy bay mới trong vài năm sắp tới để giúp ổn định ngành hàng không. Tuy nhiên, trang Simple Flying đã đánh giá, đây là một điều gần như không thể thực hiện được.

Ông Mohammadi-Baksh nói thêm rằng, trong số khoảng 330 máy bay đã đăng ký của Iran, chỉ có khoảng 180 chiếc đang hoạt động, nghĩa là gần một nửa đội bay của nước này đang được "đắp chiếu".

Cách đây vài năm, các hãng hàng không Iran đã có cơ hội mua được máy bay mới khi thông qua Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA), một thỏa thuận về hạt nhân giữa Iran và nhóm cường quốc G7, trong đó có Mỹ, vào năm 2015. Điều này có nghĩa là Mỹ sẽ không còn hạn chế phía Iran mua máy bay mới trực tiếp từ các hãng chế tạo.

Ngay sau đó, Iran Air đã ký một thỏa thuận trị giá 25 tỷ USD với Airbus để mua 118 máy bay thương mại và một thỏa thuận khác với Boeing để mua 80 máy bay mới trị giá khoảng 17 tỷ USD.

Hãng hàng không Aseman Airlines có trụ sở tại Tehran cũng đã ký thỏa thuận mua 30 máy bay Boeing mới trị giá khoảng 3 tỷ USD. Cạnh đó, Iran còn có thỏa thuận mua máy bay với hãng chế tạo máy bay Ý-Pháp ATR.

Tuy nhiên, thỏa thuận về hạt nhân nói trên JCPOA, đã bị hủy vào năm 2018 và tất cả các thương vụ mua máy bay này cũng đều bị hủy bỏ. Tính cho đến thời điểm đó, chỉ có 13 chiếc ATR và 3 chiếc Airbus được giao cho Iran.

Không có phụ tùng thay thế, lo ngại an toàn bay
Một thách thức nữa của Iran là lệnh trừng phạt khiến cho nước này không có nguồn phụ tùng thay thế. Các hãng hàng không Iran không thể mua phụ tùng trực tiếp từ thị trường ở phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Thay vào đó, Iran buộc phải tìm nguồn hàng thông qua bên thứ ba, theo trang Simple Flying.

Các hãng hàng không Iran phải mua các bộ phận của máy bay do Mỹ sản xuất từ ​​các công ty cung cấp ở châu Á, châu Âu và Nam Mỹ thông qua nhiều trung gian khác nhau. Dù có mua các bộ phận hoặc thiết bị thông qua các hãng hàng không hoặc công ty khác đã giải quyết khó khăn cho hàng không Iran nhưng cũng khiến cho các bên thứ ba này có nguy cơ bị dính sự trừng phạt gắt gao này.

Thêm nữa, nếu không được tiếp cận phụ tùng thay thế và hỗ trợ về kỹ thuật từ các hãng chế tạo, độ an toàn của các hãng hàng không Iran cũng là một vấn đề đáng lo ngại.

Năm 2022, tờ Asia Times đưa tin Mạng lưới An toàn Hàng không đã ghi nhận 1.959 người thương vong do thảm họa hàng không ở Iran kể từ năm 1929. Đáng chú ý, trong đó chỉ có khoảng 10% xảy ra trước năm 1979, là khi nước này lần đầu tiên bị Mỹ trừng phạt.

Ngoài ra, các hãng hàng không Iran cũng phải đối mặt với những hạn chế trong công việc tiếp tế nhiên liệu ở nhiều quốc gia khác. Điều này khiến cho các máy bay phải bay với số lượng nhiên liệu dư làm cho trọng lượng máy bay tăng cao và gây ra nhiều rủi ro khi vận hành.

Bị cô lập trong mạng lưới hàng không quốc tế
Lệnh trừng phạt của Mỹ cũng đặt ra những hạn chế về nơi các hãng hàng không Iran có thể bay đến.

Năm 2010, Ủy ban châu Âu đã cấm các máy bay Airbus A320, Boeing 727 và Boeing 747 của Iran Air bay vào Liên minh châu Âu (EU) do lo ngại về mức độ an toàn. Điều này đã hạn chế đáng kể những chuyến bay của hãng hàng không quốc gia Iran đến châu Âu. Tuy nhiên, hãng này vẫn duy trì một số điểm đến ở châu Âu như Paris, Frankfurt và London.

Trong khi Iran Air vẫn bay đến châu Âu, Mahan Air, hãng hàng không lớn nhất Iran, cũng có mạng lưới quốc tế khá hạn chế.

Vào năm 2011, hãng hàng không này bị trừng phạt vì có dính líu khắn khít với Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran-Qods (IRGC-QF), tổ chức quân sự bị phương Tây dán nhãn là Tổ chức khủng bố nước ngoài. Sau đó, hãng Mahan Air tiếp tục bay đến châu Âu nhưng vào năm 2019 đã bị Đức, Pháp và Ý cấm không cho bay qua không phận vì có liên quan đến Syria và mối lo ngại về an ninh. Vào tháng 4/2020, hãng hàng này tiếp tục bị cấm ở Tây Ban Nha, đánh dấu sự kết thúc của các chuyến bay Mahan Air đến lục địa châu Âu.