Năm 1996 tôi đến Mỹ, việc trước tiên của tôi là tìm hiểu tại sao năm 1975 Việt Nam Cọng Hòa bị mất nước …? Và tôi đã có ngay câu trả lời là do người Mỹ đã phản bội nhân dân Miền Nam Việt Nam.
Mười năm sau thì tôi lại có thể kết luận rằng Nixon và Kissinger đã làm hết sức của họ rồi, và không ai làm hay hơn họ.
Và rồi đến năm 2010, khi hoàn tất quyển sách “Giải Mã Những Bí Ẩn Của Chiến Tranh Việt Nam”, thì tôi đành phải thừa nhận rằng nỗi đau của các nhà lãnh đạo ở Hà Nội càng đau hơn Nguyễn Văn Thiệu nhiều.
Năm 1972, ngày 14-1, Đại sứ Bunker đến gặp Tổng thống Thiệu và trình bày về bài diễn văn mà Tổng thống Nixon sắp đọc trước Quốc hội Mỹ trước khi ông đi Bắc Kinh.
Vì trong bài diễn văn có nói tới việc lâu nay Mỹ đã thương lượng mật với Hà Nội nhưng không kết quả, trong khi đó Mỹ và VNCH đã hạ mức tối đa những thỏa thuận có thể được như là : “Tổng thống Thiệu và phó Tổng thống Trần Văn Hương sẽ từ chức sau 5 tháng ký kết hiệp ước, tháng kế tiếp sẽ tổ chức bầu cử Tổng thống mới cho chính phủ Liên hiệp 3 thành phần…”
Tổng thống Thiệu ngạc nhiên và nói rằng trước đây ông đã có đồng ý với Tướng Haig, phụ tá của Kissinger, là ông sẽ từ chức sau 6 tháng ký hiệp ước hòa bình. Tuy nhiên ông cũng có dặn Haig rằng khi nào Nixon chuyển cho Hà Nội đề nghị đó thì báo ho ông biết. Nhưng nay bản nháp của bài diễn văn cho thấy Mỹ đã trao đề nghị đó cho Hà Nội mà không hề thông báo cho ông biết.
Thực ra Kissinger cũng tính là sẽ thông báo cho Thiệu sau khi gặp Lê Đức Thọ và chuyển đề nghị cho Thọ. Nhưng vì Thọ liên tục tránh mặt ( Bận đi Mạc Tư Khoa để xin quân viện đánh tràn vào Nam ) nên Tướng Walters, đại diện của Kissinger tại Paris, đành phải trao một bản đề nghị bằng giấy tờ cho Lê Đức Thọ để cho Thọ xem trước ( Mới chỉ là bản nháp ).
Và cho tới nay Lê Đức Thọ không trả lời trả vốn gì hết cho nên Kissinger vẫn coi như là Hà Nội chưa nhận được; vì vậy mà ông không thông báo cho Tổng thống Thiệu. Không ngờ trong khi Hà Nội chưa trả lời thì Tổng thống Nixon muốn trình bày với dân chúng Hoa Kỳ là Hà Nội đã nhận được rồi, nghĩa là đã có đưa rồi.( Về việc Tổng thống Thiệu sẽ từ chức sau 6 tháng ký kết hiệp ước ).
Biết được sự không hài lòng của Tổng thống Thiệu, Bunker cố gắng thuyết phục Thiệu thông cảm cho hoàn cảnh của Nixon. Mục đích chính của bài diễn văn là một tuyên bố hủy bỏ tất cả những chuyện mật đàm từ trước tới nay với Hà Nội cho nên chuyện Tổng thống Thiệu chấp nhận từ chức sẽ không còn giá trị.
Vả lại nêu nó ra trong bài diễn văn chỉ nhằm đề cao thiện chí hòa bình của Tổng thống Thiệu chứ không tổn hại gì đến uy danh của Tổng thống.
Tổng thống Thiệu nhận bản dự thảo bài diễn văn và nói rằng ông cần có thêm 1 đêm để suy nghĩ. Đêm hôm đó ông làm một việc bất thường là viết một bản liệt kê chi tiết những thủ đoạn lừa gạt tinh tế của chính quyền Nixon.
Hồi ký của Kissinger đã thú nhận :
“Cho đến hôm nay tôi kính trọng ông Thiệu như là một gương hào hùng của một kẻ dám chiến đấu cho nền tự do dân tộc của ông, một kẻ sau này đã chiến bại bởi những hoàn cảnh ngoài tầm tay cá nhân ông, đất nước ông và ngay cả ngoài vòng quyết định của chúng ta…” ( Henry Kissinger, Years of Upheaval, 1981, Bản dịch của Xuân Khuê ).
Trong khi đó cho tới nay vẫn không ai biết rằng câu nói trên cũng xứng đáng trao tặng cho Lê Duẫn và Lê Đức Thọ nữa. Họ đã thật sự…“chiến bại” bởi những hoàn cảnh ngoài tầm hiểu biết của họ.
BÙI ANH TRINH