Covid-19 khiến người dân các nước lo ngại v́ nó chưa từng xuất hiện trước đây. Có nhiều điều về căn bệnh, khoa học chưa thể lư giải. Khi có tin tức mâu thuẫn về rủi ro mà virus gây ra, nhiều người có xu hướng phản ứng cực đoan ồ ạt tích trữ giấy vệ sinh và nhu yếu phẩm xuất phát từ tâm lư đám đông, sự mâu thuẫn về thông tin và thiếu cam kết của chính phủ.
Khẩu trang và nước rửa tay là 2 mặt hàng được "vét sạch" đầu tiên khi trong vùng xuất hiện ca Covid-19, tiếp theo đó là giấy vệ sinh.
Các nhà bán lẻ ở Mỹ và Canada phải giới hạn số lượng mua giấy vệ sinh cho mỗi khách. Một số siêu thị ở Anh hết hàng. Các cửa hàng tạp hóa ở Australia thuê nhân viên bảo vệ để giám sát việc mua bán. Một tờ báo tại Australia thậm chí đă in thêm 8 trang để làm "giấy vệ sinh khẩn cấp" cho người đọc.
Các nhà khoa học t́m cách giải thích câu hỏi "tích trữ giấy vệ sinh để làm ǵ?".
Một siêu thị tại Mỹ treo bảng "Chúng tôi đă hết nước, giấy vệ sinh và giấy ăn", ngày 2/3. Ảnh: SCNG
Steven Taylor, một nhà tâm lư học lâm sàng tại Đại học British Columbia, tác giả cuốn Tâm lư học đại dịch đưa ra góc nh́n lịch sử về cách mọi người phản ứng và đối phó với dịch bệnh. So sánh với các đại dịch trong quá khứ, ông chỉ ra rằng phản ứng toàn cầu đối với Covid-19 là "cơn hoảng loạn lan rộng".
"Một mặt, phản ứng này là dễ hiểu, nhưng mặt khác nó quá cực đoan. Chúng ta có thể chuẩn bị mà không cần phải hoảng loạn", ông nói.
Covid-19 khiến người dân các nước lo ngại v́ nó chưa từng xuất hiện trước đây. Có nhiều điều về căn bệnh, khoa học chưa thể lư giải. Khi có tin tức mâu thuẫn về rủi ro mà virus gây ra, nhiều người có xu hướng phản ứng cực đoan.
Taylor chia sẻ: "Mọi người được thông báo điều ǵ đó nguy hiểm đang đến, nhưng tất cả những ǵ bạn cần làm là rửa tay, một hành động dường như không tương xứng với mối đe dọa. Họ nghĩ một mối nguy hiểm đặc biệt phải cần một biện pháp pḥng ngừa đặc biệt".
Lư do khác là thiếu thông tin từ chính phủ. Một số quốc gia đă áp dụng biện pháp cách ly diện rộng. Giáo sư Baruch Fischhoff, nhà tâm lư học tại Khoa Kỹ thuật và Chính sách công, Viện Chính trị và Chiến lược tại Đại học Carnegie Mellon cho biết những người mua giấy vệ sinh và đồ dùng gia đ́nh có thể v́ họ đang chuẩn bị pḥng khi bị cách ly.
"Trừ khi người dân thấy tận mắt một cam kết chính thức rằng tất cả sẽ được chăm lo đầy đủ, họ thường phỏng đoán xác suất cho nhu cầu cần thêm giấy vệ sinh, sớm c̣n hơn muộn. Thực tế, việc không đưa ra cam kết sẽ làm gia tăng khả năng phỏng đoán này", Giáo sư Baruch Fischhoff nói.
Steven Taylor cũng cho biết mua sắm cực đoan c̣n xuất phát từ tâm lư đám đông. H́nh ảnh các kệ trống và giỏ mua hàng chất đống nhu yếu phẩm tràn ngập tin tức và mạng xă hội. Người dùng khác nh́n thấy cũng hoảng loạn và bắt đầu đi tích trữ hàng hóa.
"Con người là những sinh vật xă hội, chúng ta nh́n vào những người xung quanh để nhận biết tín hiệu cho điều ǵ an toàn và điều ǵ nguy hiểm. Nh́n thấy ai đó mua sắm trong hoảng loạn có thể gây ra hiệu ứng dây chuyền", ông nói.
Phương tiện truyền thông xă hội đóng một vai tṛ rất quan trọng trong việc lan tỏa nỗi sợ thời đại dịch. Thông tin sai lệch và các diễn đàn mở khuếch đại sự hoảng loạn.
Trên thực tế, tâm lư muốn chuẩn bị quá mức cần thiết là hoàn toàn tự nhiên.
Frank Farley, giáo sư tại Đại học Temple kiêm cựu chủ tịch Hiệp hội Tâm lư học Mỹ nói rằng việc tích trữ cũng có một số ư nghĩa thực tiễn. Trung tâm Kiểm soát và Pḥng ngừa Dịch bệnh (CDC) và các cơ quan y tế quốc tế khác hiện đang khuyến cáo người dân nên ở nhà và tránh tiếp xúc đám đông. Việc chuẩn bị là điều dễ hiểu.
Bộ An ninh Nội địa Mỹ khuyến nghị người dân nên tích trữ thực phẩm, đồ dùng vệ sinh và vật tư y tế ít nhất cho hai tuần. Song ông Taylor cho biết hầu hết mọi người không làm vậy. Nhận được khuyến cáo, họ đẩy nó đến mức cực đoan.
Fischhoff cho rằng việc tích trữ c̣n đem lại cho con người cảm giác kiểm soát đối với một t́nh huống có vẻ như bất lực.
"Tùy thuộc vào cách mọi người ước tính khả năng cần giấy vệ sinh, họ sẽ không ngại khó khăn để mua chúng. Nếu điều này mang lại cảm giác rằng họ đă làm mọi thứ trong khả năng, giúp giải phóng tâm trí, để họ nghĩ về những thứ khác ngoài dịch bệnh", ông nói.
Taylor cho biết, những người mua gom nhu yếu phẩm đang nghĩ về bản thân và gia đ́nh họ thay v́ các nhân viên y tế hoặc người bệnh.
Ông nói: "Tất cả do tâm lư lo xa. Mọi người trở nên sợ hăi trước khi bị lây nhiễm. Họ không nghĩ về bức tranh lớn hơn, giống như hậu quả của việc dự trữ giấy vệ sinh là ǵ."