Ở cạnh đường vành đai thứ hai của Bắc Kinh có một ngôi nhà to màu xám, phồng ra bên ngoài như một pháo đài. Cảnh sát của Quân đội Giải phóng Nhân dân đứng gác ở phía ngoài, những người nữ hầu bàn trong bộ quần áo đỏ và đen phục vụ trà cho khách ở bên trong, chúng tôi đang ở trong Bộ Ngoại giao của nước Cộng hòa Nhân dân Trung hoa.
Trong phòng làm việc của họ, các nhà ngoại giao Trung Quốc tường thuật, tất cả đều giản dị: thiếu nhân sự. Trong Phòng Báo chí, chịu trách nhiệm cho nhà báo nước ngoài, không có nữ thư ký và cũng không có người đưa thư. Vì thế mà các cán bộ phải tự gửi fax và sao chụp và nhiều nhất là chỉ có thể những giao việc đấy về cho lớp cán bộ trẻ.
Sau thời gian học tập này, các nhà ngoại giao Trung Quốc không được gửi ra nước ngoài mà là về làng mạc và thành phố Trung Quốc. Ở đấy, như là phó chủ tịch hay phó bí thư, họ cần phải thu thập kinh nghiệm trong cuộc sống thường ngày của đất nước mà rồi sau này họ phải đại diện cho nó một cách đáng tin cậy ở bên ngoài.
Diêm Học Thông thuộc vào trong số các nhà khoa học và chuyên gia về chính sách ngoại giao nổi tiếng nhất. Ông là nơi đến cho nhân viên các đại sứ quán và nhà báo nước ngoài, những người để cho ông giải thích về chính sách của Bắc Kinh. Ông nói tiếng Anh tốt, ngồi trên một chiếc ghế màu tím trong một phòng tiếp khách của Đại học Thanh Hoa ở Đông-Bắc của Bắc Kinh và trình bày về tương lai của châu Á vào một ngày mùa đông lạnh lẽo.
Ông không muốn nói về một châu lục đang vươn lên trong ý nghĩa của một sức mạnh chung. Không, ông nói, nhiều nước châu Á tuy tăng trưởng về kinh tế nhưng người ta không thể nào nhìn châu lục này như một cái gì đó thuần nhất, cái dịch chuyển trọng lượng của thế giới. Đó là Trung Quốc thì nhiều hơn, nước kéo châu Á lên cùng với nó. Trong vòng 20 năm tới đây, ông ấy nói, thế giới sẽ trở nên đa cực, tức là sẽ không còn chỉ một quyền lực, USA, là quyết định sự việc xảy ra. Chỉ Trung Quốc là có một cơ hội đến gần được với siêu cường Mỹ – “nước Nga không, Ấn Độ không, Brazil không”.
Diêm Học Thông được xem như là tiếng nói của những người mà ngay từ bây giờ đã yêu cầu chính phủ hãy xuất hiện tích cực hơn nữa ra bên ngoài. Quyền lực kinh tế và sự hiện diện của đất nước trên thế giới phải hòa hợp với nhau, ông ấy nói. Hơn 30 năm nay, các nhà ngoại giao Trung Quốc đã tuân theo những câu châm ngôn cho chính sách ngoại giao Trung Quốc của trưởng lão ĐCS qua đời năm 1997 Đặng Tiểu Bình, “điềm tỉnh, điềm tỉnh, điềm tỉnh cúi đầu xuống và làm xong việc riêng của chúng ta.”
Có ba nguyên tắc dẫn dắt ngoại giao Trung Quốc, những nguyên tắc mà Wu Jianming, cựu đại sứ và bây giờ là giáo sư tại Đại học Ngoại giao, trường đại học riêng của bộ, mô tả như sau: “không bành trướng, không bá quyền và không liên minh”. Trung Quốc sẽ không bước theo dấu chân của các thế lực thực dân, không hướng đến sự thống trị, vì những thế lực như thế trong quá khứ đã thất bại và liên minh có thể khiến cho một cuộc Chiến tranh Lạnh mới xẩy ra.[1]
Hai năm sau đó, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Dương Khiết Trì đã quả quyết ở Hội nghị An ninh München năm 2010 trước những thính giả đang nghi ngại rằng “một Trung Quốc phát triển” không cần phải làm cho họ lo ngại, đó “không phải là một mối đe dọa, mà là một cơ hội”. Đối với các nước khác, Trung Quốc sẽ “tiếp tục đối xử bình đẳng. Trung Quốc sẽ không bao giờ ép buộc ý muốn riêng của mình lên các nước khác. Thời gian mà một hay hai nước quyết định cho cả thế giới đã qua từ lâu rồi. Chúng tôi luôn luôn ủng hộ cho việc tất cả các nước, dù lớn hay nhỏ, mạnh hay yếu, giàu hay nghèo, đều là thành viên bình đẳng của cộng đồng quốc tế.”[2]
Tám tháng sau đó trong hội nghị ASEAN ở Hà Nội, Dương không còn muốn biết gì về những lời nói nhẹ nhàng của mình nữa: trong một thảo luận về những vùng lãnh thổ đang bị tranh cãi trong Biển Đông, ông lưu ý các láng giềng: “Các anh hãy nhớ rằng sự thịnh vượng của các anh phụ thuộc vào chúng tôi cho đến đâu.” Và: “Trung Quốc là một nước lớn, và các nước khác là nước nhỏ, và đó là một sự thật.” Trong các thủ đô ở Đông Nam Á, lời nói bóng gió này đã được chú ý ghi nhận.[3]
“Phương Đông mới” thay đổi thế giới ra sao
Lời của Nhà xuất bản: Andreas Lorenz là thông tín viên của báo Spiegel từ 1982 đến 1986 ở Moscow. Năm 1988, ông đến Bắc Kinh lần đầu tiên và ngoài những việc khác đã trải qua lần chấm dứt đẫm máu của phong trào dân chủ vào ngày 4 tháng 6 năm 1989. Con đường thông tín viên nước ngoài dẫn ông đến Warsaw năm 1991, nơi ông dõi theo sự phát triển của Ba Lan và của các quốc gia vùng Baltic sau đổi mới.
Năm 1996 ông đến Đông Nam Á và chẳng bao lâu sau đấy đã chứng kiến chính quyền Suharto sụp đổ ở Indonesia và lực lượng Khmer Đỏ từ bỏ cuộc đấu tranh của họ ở Campuchia. Từ năm 1999 ông trở lại sống ở Bắc Kinh và viết cho tờ Spiegel về lần khởi dậy đầy thu hút của Trung Quốc và những mâu thuẫn của nó cho tới cuối 2010.
Trong quyển sách này, với kiến thức sâu sắc của mình, ông mô tả những phát triển hết sức nhanh chóng ở Viễn Đông và phác họa nhân vật có nhiều quyền lực nhất:
Trung Quốc. Nhưng ông cũng phân tích với tầm nhìn xa những yếu tố nào có thể cản trở sự vươn lên của châu Á: chế độ độc tài, xung đột lãnh thổ và ô nhiễm môi trường.
Lời của người dịch: Tại sao lại có bản dịch này? Đơn giản là mình tình cờ đọc được quyển sách này, thấy có nhiều điều thú vị nên muốn trích dịch vài chương chia sẻ với mọi người. Đơn giản thế thôi. Người dịch không hề nhận được sự giúp đỡ của bất cứ ai cả, và cũng không có một thế lực nào xúi giục đâu.
Tựa của những bài post là tựa của từng chương một trong quyển sách này.
Trung Quốc thay đổi chính sách ngoại giao
