Vũ khí mới của Nga khiến Ukraine phải dè chừng

[Romano]

Với khả năng phát hiện vị trí pháo binh của đối phương một cách chính xác, hệ thống BUH1a Sova (còn được gọi là “Tai Cú”) của Nga đang khiến quân đội Ukraine phải dè chừng.
Theo Bulgarian Military, tính đến cuối tháng 2/2025, hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a Sova đã trở thành công cụ quan trọng trong các hoạt động của Nga tại nhiều khu vực ở Ukraine, hỗ trợ lực lượng Moscow phát hiện chính xác vị trí pháo binh của của đối phương.

Theo thông tin mà Văn phòng thiết kế Tallamho có trụ sở tại Grozny cung cấp, hệ thống giá rẻ này đã trải qua một số nâng cấp và phiên bản thứ 5 hiện đang được sử dụng tích cực trên chiến trường.

Được thiết kế để chống lại các mối đe dọa từ pháo binh, BUH1a đã chứng tỏ hiệu quả trong việc xác định vị trí khai hỏa của đối phương, làm phức tạp thêm chiến thuật hoạt động của Ukraine ở những khu vực mà hệ thống mới này được triển khai.

Giải pháp chi phí thấp, hiệu quả cao
BUH1a Sova, do công ty kỹ thuật Tallamho có trụ sở tại Chechnya phát triển, là một hệ thống trinh sát âm thanh di động được thiết kế để xác định nguồn gốc của hỏa lực pháo binh và vụ nổ thông qua việc thu và phân tích sóng âm thanh.

Hệ thống này được đánh giá là một giải pháp thay thế giá rẻ cho hệ thống trinh sát pháo binh 1B75 Penicillin hiện đại hơn của Nga. Trong khi Penicillin tích hợp bộ phát hiện âm thanh và nhiệt để tăng cường độ chính xác, bao phủ phạm vi lên tới 50 km, BUH1a chỉ tập trung vào âm thanh, giảm độ phức tạp và chi phí.

Không giống như các hệ thống dựa trên radar phát ra tín hiệu có thể bị đối phương phát hiện, BUH1a hoạt động thụ động, dựa vào một loạt micro nhạy cảm và thuật toán xử lý tín hiệu tiên tiến để định vị vị trí của đối phương. Các thành phần cốt lõi của nó bao gồm một mạng lưới cảm biến âm thanh đặt trên mặt đất, thường được triển khai theo cụm trải dài vài km và một bộ xử lý trung tâm diễn giải dữ liệu theo thời gian thực.

Mỗi cảm biến thu nhận tín hiệu âm thanh từ tiếng súng, từ súng cối cỡ nhỏ đến pháo hạng nặng, với đáp ứng tần số được thiết kế riêng để phân biệt các loại vũ khí. Các cảm biến được gia cố phù hợp với điều kiện chiến trường. Phạm vi hoạt động của BUH1a thay đổi tùy theo mục tiêu, từ 1km với vũ khí hạng nhẹ đến 25 km với pháo binh lớn hơn, tùy thuộc vào địa hình, thời tiết và mức độ nhiễu âm thanh.

Các cảm biến của BUH1a được gắn trên giá 3 chân gọn nhẹ hoặc xe ô tô, cung cấp dữ liệu cho bộ xử lý có kích thước chỉ bằng chiếc máy tính xách tay chạy phần mềm độc quyền lọc tiếng ồn xung quanh như gió, máy móc hoặc chiến đấu ở xa… để phân lập tín hiệu âm thanh của pháo binh.

Tính linh hoạt của hệ thống cho phép triển khai từ các khu vực phía sau, tránh tiếp xúc với hỏa lực hoặc bị gây nhiễu điện tử, một thách thức thường gặp trong các khu vực giao tranh.

“Đó là một thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả - phát hiện thụ động giúp BUH1a tránh khỏi radar của đối phương”, Tiến sĩ Samuel Cranny-Evans, nhà phân tích công nghệ quốc phòng tại Viện RUSI có trụ sở ở Anh đánh giá.

Ưu thế chiến thuật của “Tai Cú”
Phản hồi từ các đơn vị Nga cho thấy phiên bản thứ 5 của BUH1a, được tinh chỉnh dựa trên các bản nâng cấp trước đó, đã cải thiện đáng kể độ tin cậy của hệ thống này.

“Chúng tôi đang cung cấp cho các pháo thủ của mình đôi tai ở nơi họ cần”, Tướng Sergei Ivanov, một sĩ quan tại Quân khu phía Nam của Nga, cho biết.

Khả năng hoạt động mà không phát ra sóng vô tuyến của BUH1a khiến nó gần như “tàng hình” đối với các khí tài tác chiến điện tử của Ukraine, một lợi thế quan trọng so với các hệ thống radar trinh sát chủ động như Zoopark-1, vốn phải đối mặt với tình trạng gây nhiễu và bị nhắm mục tiêu.

Khả năng “tàng hình” này được cho là đã buộc các lực lượng Ukraine phải áp dụng các chiến thuật thận trọng hơn ở các khu vực nằm trong tầm trinh sát của BUH1a, khiến nhịp độ hoạt động pháo binh của họ giảm đáng kể.

Dù quân đội Nga được thừa hưởng di sản trinh sát âm thanh từ các thiết kế của Liên Xô, nhưng BUH1a đại diện cho một sự thích nghi hiện đại phù hợp với nhu cầu chiến thuật và ngân sách hiện tại.

Không giống như Penicillin, vốn loại đòi hỏi khung gầm bánh xích chuyên dụng và kíp vận hành gồm 5 người, BUH1a có thể được vận hành bởi một nhóm nhỏ với thời gian thiết lập chưa đến 30 phút.

Phạm vi phát hiện mục tiêu của BUH1a mặc dù ngắn hơn so với Penicillin nhưng nó phù hợp với khoảng cách giao tranh điển hình của các cuộc đấu pháo ở mặt trận phía Đông và phía Nam Ukraine, nơi các loại pháo như 2S19 Msta-S được sử dụng phổ biến.

Phần mềm của BUH1a ở bản nâng cấp thứ 5 kết hợp học máy để tăng độ chính xác, có thể phân biệt giữa các loạt đạn chồng chéo và tiếng ồn mồi nhử - một thách thức thường gặp trong môi trường chiến đấu dày đặc.

Thách thức đối với Ukraine
Việc triển khai BUH1a phản ánh chiến lược rộng lớn hơn của Nga là tận dụng các giải pháp hiệu quả về chi phí trong bối cảnh hạn chế về nguồn lực. Với chi phí sản xuất ước tính dưới 100.000 USD mỗi hệ thống - so với hàng triệu USD cho Penicillin – BUH1a có thể được phân phối rộng rãi cho các đơn vị của Nga ở tiền tuyến.

Theo các báo cáo, hiện có hàng chục hệ thống BUH1a đang hoạt động trong khu vực xung đột, mặc dù số lượng chính xác vẫn chưa được tiết lộ.

Lực lượng Ukraine, được trang bị các hệ thống do phương Tây cung cấp như radar AN/TPQ-36 Firefinder, đã gặp khó khăn trong việc đối phó với tính thụ động của BUH1a. Khác với radar, có thể bị nhiễu hoặc bị tấn công bằng tên lửa chống bức xạ, để vô hiệu hóa các hệ thống âm thanh, cần phải phá hủy trực tiếp các cảm biến, một nhiệm vụ khó khăn do vị trí phân tán của chúng và không có tín hiệu phát ra.

“Đối phương không biết chúng ta đang nghe từ đâu và đó là lợi thế”, người phát ngôn của Tallamho giải thích với TASS, nêu bật tính hữu ích chiến thuật của hệ thống.

Các nguồn tin quân đội Ukraine đã thừa nhận thách thức này. Một sĩ quan giấu tên của Bộ Tổng tham mưu Ukraine ngày 1/3 cho hay, “các công cụ âm thanh của Nga đang làm phức tạp các nhiệm vụ bắn phá của chúng tôi ở những nơi chúng được triển khai”.

Những hạn chế và tiềm năng phát triển trong tương lai
Hiệu quả của BUH1a phụ thuộc vào các yếu tố môi trường - một hạn chế cố hữu của công nghệ âm thanh. Gió mạnh, mưa lớn hoặc tiếng ồn đô thị có thể làm giảm độ chính xác của nó, giảm phạm vi phát hiện mục tiêu xuống chỉ còn 5 km trong điều kiện bất lợi. Ngược lại, đồng bằng rộng mở và thời tiết lặng gió sẽ làm tăng phạm vi hoạt động, khiến nó trở nên lý tưởng cho các vùng thảo nguyên của Ukraine.

Việc dựa vào âm thanh cũng hạn chế khả năng phát hiện các mối đe dọa im lặng như máy bay không người lái hoặc tên lửa, vốn đòi hỏi phải phải tích hợp với các khí tài trinh sát khác.

Nga đã tăng tốc sản xuất BUH1a kể từ giữa năm 2024 và các kỹ sư Tallamho đang làm việc trên phiên bản thứ 6 để mở rộng phạm vi và cải tiến khả năng lọc tiếng ồn của hệ thống này.

Bộ Quốc phòng Nga đã bày tỏ quan tâm đến BUH1a vào tháng 1/2024 và ưu tiên việc tích hợp hệ thống này vào các lữ đoàn pháo binh. Điều này cho thấy Moscow tin tưởng vào hiệu quả chiến trường của BUH1a.

Việc Nga triển khai BUH1a đã thu hút sự chú ý của các nhà phân tích quân sự trên thế giới.

“Đây không phải là một bước đột phá, nhưng lại rất thông minh và phù hợp với nhu cầu của họ” một quan chức giấu tên của Lầu Năm Góc nhận định về hệ thống trinh sát âm thanh mới của Nga.

“Hệ thống mới của Nga có thể khơi dậy sự quan tâm của các nước khác về công nghệ âm thanh”, Tiến sĩ Jeffrey Lewis, một chuyên gia công nghệ quân sự tại Viện Middlebury cho hay.

Theo ông Lewis, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, các cường quốc khu vực có các ngành công nghiệp quốc phòng riêng, có thể sẽ quan tâm tới việc phát triển các giải pháp chi phí thấp tương tự.