Trung Quốc bất an khi Apple âm thầm rời đi

Việc Apple chuyển nhà máy sản xuất khỏi TQ không chỉ ảnh hưởng đến vị thế "công xưởng thế giới" của nước này mà còn tác động sâu rộng đến đời sống người dân.

Ngày 7/9, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Ấn Độ Prasa tuyên bố Apple đã chuyển tám xưởng đúc từ TQ sang Ấn Độ. Đây chỉ là một bước tiến nhỏ của quá trình chuyển giao công nghệ.

Xiao He, một công nhân làm trong dây truyền sản xuất của Apple tại Giang Tô chưa từng nghĩ những tin tức quốc tế như trên lại có mối liên hệ mật thiết đến cuộc sống của mình.

Những cuộc tháo chạy trong âm thầm

Hai tháng trước, Xiao xin vào làm việc tại xưởng đúc Wistron. Nơi này tuyển một lượng lớn lao động ngắn hạn vào mùa cao điểm để làm một số công việc tay chân không đòi hỏi kỹ thuật cao. Hợp đồng kéo dài từ một tuần đến ba tháng, tiền lương được thanh toán hàng ngày. Điều này giúp công ty tiết kiệm được số lớn chi phí về nhân công, và họ cũng không cần đóng bảo hiểm xã hội cho tất cả công nhân này.

Xiao He là một trong những công nhân loại như thế này. Anh đoán trước công việc sẽ rất nhàm chán nhưng luôn tự động viên bản thân rằng mọi thứ sẽ sớm qua đi. Một tuần sau, Xiao bắt đầu thấy chán hẳn, "Mọi thứ trở nên buồn tẻ và tình cảm con người bị nghiền nát bởi dây chuyền sản xuất máy móc", Xiao He ví von.

Từ tin các đồng nghiệp, Xiao biết Luxshare mới mua lại dây chuyền sản xuất Wistron. Điều đó đồng nghĩa với việc Xiao sẽ mất việc, tuy nhiên, anh vẫn chưa thật sự hiểu rõ chuyện gì đang xảy ra.

Sau khi Wistron bán lại nhà máy sản xuất iPhone ở TQ, họ đã quay lại nhận đơn đặt hàng mới của Apple tại Ấn Độ và bắt đầu tuyển dụng trên quy mô lớn. Vài ngày sau, Foxconn, một công ty OEM (đối tác sản xuất thiết bị gốc) cho Apple tiết lộ các thông tin dữ liệu. Năm ngoái, có khoảng 75% sản lượng của Apple được lắp ráp tại TQ, nhưng năm nay, con số giảm xuống còn 70% và tiếp tục sẽ giảm thêm.

Thông tin này đã dấy lên một cuộc thảo luận sôi nổi: "Có phải TQ đang mất vị thế là công xưởng thế giới" trên mạng xã hội TQ.

Mất mát nhiều hơn là một danh xưng

Foxconn, một nhà máy gia công lớn nhất thế giới ở Taiwan, cũng đang rút dần khỏi TQ. Li Junqi, Chủ tịch công ty, nói với báo giới nước này rằng chiến lược của họ vẫn "bám rễ" ở TQ. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu khách hàng toàn cầu, Foxconn cũng muốn phát triển các cơ sở sản xuất và trung tâm R&D (Research & Development) khắp 11 quốc gia. Chiến dịch đã được bắt đầu từ mười năm về trước.

Trước đây, hầu hết sản phẩm của Apple như iPhone, iPad được sản xuất và lắp ráp tại TQ, sau đó sẽ được xuất khẩu đi khắp thế giới. Trong tương lai, mọi thứ có thể sẽ khác đi rất nhiều. Theo một số nguồn tin thông thạo cho biết, Apple có thể sẽ tiếp tục rút thêm dây chuyền sản xuất khỏi các nhà máy ở TQ. Họ dự tính chỉ để lại 30% để phục vụ riêng cho thị trường nước này. Điều đáng nói hơn, Apple không phải tập đoàn lớn duy nhất lên kế hoạch rời bỏ TQ, mà còn có các tên tuổi lớn khác như Samsung, Toshiba, LG, Compal...

Danh xưng "công xưởng thế giới" có vẻ không còn liên quan gì nhiều đến cuộc sống thường ngày của nhiều người dân TQ. Nhưng trên thực tế, nó có tác động vô cùng lớn đến đời sống kinh tế, xã hội ở đây.

Ví dụ, sau khi Foxconn xây dựng nhà máy ở Trịnh Châu vào 10 năm trước, công ty đã tuyển dụng 130.000 lao động một năm, giúp Trịnh Châu giải quyết một lượng lớn lao động thất nghiệp. Một năm sau, giá trị xuất khẩu thương mại gia công và sản phẩm cơ điện của tỉnh này đã tăng 50%. Đến năm 2019, tổng xuất khẩu của Foxconn Trịnh Châu đạt đến 219,9 tỷ nhân dân tệ, tổng nhập khẩu là 113,8 tỷ nhân dân tệ, chiếm 81% tổng số xuất nhập khẩu của tỉnh này.

Sự xuất hiện của những nhà máy như Foxconn còn thu hút thêm nhiều nhà cung ứng của họ đến định cư, mang đến cho các tỉnh nghèo một hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh, giúp kích thích kinh tế, tạo ra công ăn việc làm và đóng góp không nhỏ cho doanh thu của nhà nước CSTQ.

Nhưng không chỉ một mình Bắc Kinh nhận ra điều này. Các quốc gia khác cũng sớm nhận thấy tiềm năng từ các nhà máy, xưởng gia công. Trước đây TQ dựa vào nguồn lao động giá rẻ và chính sách ưu đãi thuế để thu hút các thương hiệu,các tập đoàn sản xuất nước ngoài đến xây dựng nhà máy, dần dần hình thành lên các khu công nghiệp hoàn chỉnh. Từ đó vị thế "công xưởng thế giới" của TQ ngày càng được củng cố. Giá trị sản lượng công nghiệp của TQ chiếm 9e61n 30% so với thế giới, trong đó xuất khẩu phụ tùng ôtô, thiết bị gia dụng và robot dịch vụ chiếm hơn 30%, ngành công nghiệp quang điện đạt 70%.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của Covid-19 và căng thẳng trong cuộc chiến thương mại Mỹ- TQ đã phá vỡ sự cân bằng này. Mỹ bắt đầu áp đặt thuế cao hơn đối với các mặt hàng được xuất khẩu từ TQ. Trong hai năm qua, Tim Cook luôn đau đầu về việc iPhone lắp ráp tại TQ thường phải chịu thuế cao hơn khi đem về Mỹ. Điều này cũng xảy ra với nhiều tập đoàn kinh doanh lớn khác của Mỹ.

Các tập đòan sản xuất không còn lựa chọn nào khác là tìm cách chuyển đến các nước lân cận. Cisco là một trong những công ty đầu tiên chuyển nhà máy từ Quảng Tây, TQ sang Việt Nam. Luxshare đã bắt đầu xây dựng nhà máy ở Ấn Độ, Việt Nam từ vài năm trước. Wang Laichun, Chủ tịch của Luxshare, cho biết họ sẽ tiếp tục chuyển các dây chuyền sản xuất về Việt Nam và các nước khác để giải quyết vấn đề thuế suất tại TQ. Theo kế hoạch của Luxshare, Việt Nam sẽ đảm nhiệm 1/3 công xuất của tập đoàn này trong tương lai.

Các nước đang phát triển khác cũng nhanh chóng nắm bắt cơ hội này. Ấn Độ mới đây đã công bố chiến lược thu hút đầu tư mới. Chính phủ nước này hứa hẹn sẽ trợ cấp khoảng 6 tỷ USD ưu đãi và diện tích lớn đất giá rẻ để thu hút các công ty điện tử đến lập nhà máy ở đây.

Tháng 6 vừa rồi, Việt Nam và EU đã ký hiệp định EVFTA, cam kết huỷ bỏ 99% thuế nhập khẩu từ châu Âu. Trên thực tế, Samsung đã liên tục đóng cửa những nhà máy cuối cùng ở TQ và chuyển một phần sang Việt Nam.

Một điểm đến khác là Mexico. Tháng 7, Mexico và Mỹ đã ký kết một hiệp định thương mại với mức thuế 0% đối với hàng hoá xuất khẩu sang Mỹ. Nơi đây cũng có nguồn lao động dồi dào, giá rẻ. Foxconn hiện có năm nhà máy ở đây từ trước.

Giám đốc điều hành một cơ quan bất động sản địa phương cho biết, công ty của ông đã giúp hai công ty TQ di dời đến một cụm công nghiệp ở Mexico. "Các công ty sản xuất TQ nếu muốn duy trì thị phần ở Bắc Mỹ thì sẽ không còn lựa chọn nào tốt hơn là đến Mexico", người này nói.

Những biện pháp tạm thời

45 năm trước, người sáng lập Foxconn, Guo Taiming đã gây dựng đế chế của mình từ một xưởng thuê nhỏ bắt nguồn từ TQ đại lục sau đó vươn mình rộng lớn khắp thế giới. Từ những năm 1990, sự trỗi dậy của ngành sản xuất ở TQ là biểu tượng rõ ràng nhất cho quá trình toàn cầu hóa. Nhưng Bắc Kinh không thể giữ mãi vị thế này.

Việc Mỹ cắt đứt chuỗi cung ứng của Huawei hoặc đặt lệnh cấm vận lên TikTok, WeChat ở nước ngoài đang đặt ngành công nghệ của TQ vào tình thế hiểm nguy chưa từng thấy.

So với nhiều thập kỷ trước, vị thế và ảnh hưởng quốc tế của Bắc Kinh đã thay đổi. Mỗi quốc gia đều đang cố gắng xây dựng cho mình những nền tảng công nghệ, kinh tế riêng và TQ nếu muốn tiếp tục con đường "toàn cầu hoá" (hay làm "trùm thiên hạ") thì phải tìm cách len lỏi và cạnh tranh để nắm bắt được cơ hội, loại bỏ sự hoài nghi của các quốc gia đối tác.

Ấn độ đúng là nơi có thể thay thế TC. Điều đáng nói nhất là Ấn Độ không có dã tâm như TC. Là một nước đông dân nhất nhì TG, cho nên có thể nói hơn ai hết, họ cần rất nhiều việc làm cho dân của họ.

China rồi đây sẽ trở thành những cái nhà kho trống rỗng. Dân của họ sẽ lại phải quay về thời kỳ thống khổ của những năm trước đây. Hy vọng lớn nhất của TC là đảng DC Mỹ sẽ trở lại Nhà Trắng. Và chỉ có như vậy thì cả đôi bên sẽ giữ lại được chén cơm vàng.