|
11/25
Kỳ họp thứ Hai Quốc hội khóa 15 bắt đầu đợt họp thứ hai từ ngày 8/11 vừa kết thúc tại Hà Nội. Dịch COVID-19 khiến Quốc hội phải thay đổi hình thức họp kết hợp online và tập trung trong hai đợt. Nhưng cử tri không chỉ quan tâm về hình thức họp và những vấn đề trước mắt được nói nhiều mang tính tuyên truyền như chống dịch hay cứu trợ, mà chú ý theo dõi xem có gì thay đổi trong công tác lập pháp trong bối cảnh hầu hết các nhân sự chủ chốt của Quốc hội đã thay đổi bởi việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về nhân sự và kiểm soát ý thức hệ.
Nếu ví công tác lập pháp như “một người lo bằng kho người làm” thì vai trò của Quốc hội rất lớn. Tuy nhiên, theo Hiến định, Quốc hội chỉ là cơ quan phân quyền, chỉ bàn thảo để hợp pháp hoá ý đồ của Đảng. Đảng CS lãnh đạo Quốc hội bằng chủ trương, đường lối thông qua các văn kiện hay nghị quyết, sau đó được cụ thể bởi các kế hoạch hay chương trình hành động. Tuy nhiên, kiểu lãnh đạo này đã không còn phù hợp trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường và cơ chế kế hoạch hoá tập trung bị huỷ bỏ. Năm 2005, Đảng đã ban hành Nghị quyết số 48-NQ/TW về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Giai đoạn 15 năm này là thời gian nguy cơ cao đối với sự sụp đổ chế độ toàn trị khi khủng hoảng kinh tế trầm trọng đồng thời với bất ổn thể chế chính trị, kể cả Quốc hội với nhiều lãnh đạo “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”, “suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống”.
Đại hội 13 năm 2021 được Đảng coi là khởi đầu thời kỳ mới sau khi đã tập trung quyền lực cao độ để đối phó, vượt qua khủng khoảng. Bài học lớn nhất được rút ra là công tác cán bộ, thông qua đó Đảng kiểm soát quyền lực các đảng viên, đặc biệt các vị trí lãnh đạo chủ chốt, trong đó có lãnh đạo Quốc hội, theo quỹ đạo mà Đảng muốn. Mới đây, ngày 14/10/2021, Bộ Chính trị vừa ban hành Kết luận số 19- KL/TW về định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV (2021-2026), trong đó nhấn mạnh đây là một chủ trương quan trọng, là cơ sở để Quốc hội thực hiện tốt chức năng lập pháp trong nhiệm kỳ này trong bối cảnh Đảng đang nỗ lực tập trung quyền lực đảng, siết chặt toàn trị hoá theo cơ chế “đảng lãnh đạo nhà nước quản lý”.
Trong Kết luận này, mặc dù Đảng đã nêu nhiều hạn chế của hệ thống và công tác lập pháp chưa đáp ứng được “thực tiễn phát triển của đất nước”, nhiều luật lệ “tính ổn định chưa cao; chưa đồng bộ, thống nhất, khả thi, thậm chí còn có nội dung chồng chéo, mâu thuẫn, tình trạng nợ đọng văn bản quy định chi tiết còn nghiêm trọng”… nhưng đã không chỉ ra nguyên nhân chủ yếu đích thực là gì. Phải chăng đó là sự những tương phản giữa ý thức hệ chủ nghĩa xã hội – nền tảng tư tưởng của Đảng cộng sản độc quyền và những gì đang thay đổi trong thực tế chuyển đổi sang kinh tế thị trường với các giá trị thường mâu thuẫn với ý thức hệ chính thống. Đây cũng chính là khó khăn thách thức mà Quốc hội khoá 15 này phải đối diện.
Khi xem xét hàng chục bộ luật và luật đã được ban hành, sửa đổi và thực thi, người ta không khó để nhận thấy rằng có những luật như Hình sự, Dân sự, Công đoàn… mang nặng tính pháp trị, bị chi phối bởi quan niệm về chủ nghĩa tập thể, vai trò của nhà nước tập quyền… Các luật Đất đai, Doanh nghiệp, Đầu tư, Lao động … mặc dù đã mang ‘hơi thở’ của kinh tế thị trường, nhưng chịu tác động bởi các yếu tố như định hướng xã hội chủ nghĩa, sở hữu toàn dân, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, quyền tài sản … Một số luật như Luật biểu tình, lập hội, biểu đạt… được cho là ‘nhạy cảm’ với chế độ, có liên đến các quyền con người, quyền tự do cá nhân mặc dù đã quy định trong Hiến pháp, nhưng luôn bị trì hoãn. Ngoài ra, tính chuyên nghiệp, tính đại diện, tính độc lập của Quốc hội nói chung và các nghị sĩ cũng ‘cải thiện’ một cách chậm chạp.
Hơn thế, sự tương phản giữa hai hệ thống giá trị chủ nghĩa xã hội, đảng tập quyền toàn trị và thể chế với quyền phân lập và dân chủ trong quá trình xây dựng luật là nguyên nhân chủ yếu của thực trạng “luật ống, luật khung” với tuổi thọ ngắn và tính khả thi thấp, khiến người dân khiếu kiện và tố cáo căng thẳng, kéo dài. Mồi lửa âm ỉ của sự bất bình, bất tuân âm thầm không thể bị dập tắt hoàn toàn bởi việc gieo rắc sự sợ hãi hay tuyên truyền quy kết, chia rẽ xã hội theo các chuẩn mơ hồ như yêu nước hay phản động, quy kết chủ nghĩa cá nhân với bản tính vị kỷ… Và, nó có thể bùng phát khi có điều kiện hay ‘chất xúc tác’ nào đó, như trường hợp đối với Dự luật Đặc khu hành chính – kinh tế, trình ra Quốc hội khoá XIV năm 2018 nhưng đã không thể thông qua trước áp lực biểu tình lan rộng liên quan đến yếu tố ‘bài Trung’. Việc tiếp tục đưa Dự luật này vào nghị trình Quốc hội 15, sửa Luật Đất đai 2013 với sở hữu toàn dân sao cho vừa ngăn chặn tham nhũng lại vừa đáp ứng cải cách thị trường… là những thách thức không nhỏ.
Chuyển đổi kinh tế sang thị trường là xu hướng không thể đảo ngược, nhưng đồng thời quá trình thể chế hoá các chủ trương chính sách của Đảng cộng sản không chỉ là yêu cầu cấp thiết của cải cách thể chế mà còn là phương thức để duy trì sự cai trị bởi chế độ đảng toàn trị. Chủ tịch Quốc hội nhiệm kỳ 2021-2026 Vương Đình Huệ được Đảng lựa chọn để đối diện với những thách thức lập pháp nêu trên. Và hơn thế, ông Huệ có quá trình liên tục ‘được quy hoạch’ vào Bộ Chính trị với vai trò quyết định của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Năm 2012 ông được bổ nhiệm làm Trưởng ban Kinh tế trung ương sau tái lập và được đề nghị bổ sung vào Bộ Chính trị khoá 11 tại Hội nghị TW 7 năm 2013, nhưng không nhận được sự đồng thuận của Ban Chấp hành trung ương. Khi ông là Uỷ viên Bộ Chính trị khoá 12 đã được luân chuyển giữ chức Bí thư Thành uỷ Hà Nội để chuẩn bị tiêu chuẩn cho sự thăng tiến cao hơn.
Thực tế chỉ ra rằng, quá trình lập pháp không thể không phản ánh sự thay đổi trong suốt hơn một phần ba thế kỷ chuyển nền kinh tế sang thị trường ở Việt Nam, một mặt đối với tăng trưởng kinh tế và, mặt khác thúc đẩy sự phân quyền và phát triển các giá trị thị trường trong đời sống kinh tế xã hội. Sự thay đổi này là khách quan và đã tác động ngày càng rõ đến suy nghĩ và thái độ của nhiều Đại biểu Quốc hội trong việc phản ánh ‘hơi thở’ cuộc sống thực tế vào nghị trường. Và, mặc dù việc thể chế hoá sẽ còn gặp thách thức, nhưng có lẽ việc dung hoà mâu thuẫn giữa hai hệ thống giá trị ý thức hệ tương phản giữa thị trường và định hướng chủ nghĩa xã hội vẫn sẽ là quá trình cải cách lâu dài. Hiện tại, Đảng coi trọng công tác tổ chức nhân sự lãnh đạo, ưu tiên sự ổn định chính trị nội bộ, chuẩn mực là sự phục tùng và trung thành, vai trò quyền lực tuyệt đối và ý chí người đứng đầu Đảng về người kế nhiệm thay vì sự thăng tiến dựa vào ‘thành tích’ và cạnh tranh công khai. Bởi vậy, ông Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ sẽ có thể là một trong những ứng viên tiềm năng kế nhiệm “vương miện Đảng”.
Đó có thể là phần thưởng cho sự tin cậy chính trị. Tuy nhiên, bất ngờ luôn có thể trong thực tế cải cách đang vận hành phức tạp theo thời gian của nhiệm kỳ Đại hội Đảng.
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đất Việt.
|
|
