Thấy gì qua lệnh trừng phạt mới chống Nga?

[Romano]

27 đại sứ của Liên minh châu Âu đã họp vào ngày 21/2 tại Brussels, bật đèn xanh cho việc thông qua một loạt lệnh trừng phạt mới đối với Nga. Đây sẽ là gói trừng phạt thứ 13. Kể từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, phương Tây đã đáp trả bằng một loạt lệnh trừng phạt liên tiếp và cũng không ít lần người ta đặt vấn đề về hiệu quả của chúng.

Gói trừng phạt thứ 13

Trong lần này, các đại sứ của Liên minh châu Âu đã đồng thuận về một gói trừng phạt nhắm vào 3 công ty Trung Quốc nói riêng. Mục tiêu là tăng cường nỗ lực nhằm ngăn chặn việc Nga tìm cách lách luật, né tránh các biện pháp hiện có. Những biện pháp mới này phải được quốc hội 27 nước phê chuẩn, nhằm vào 3 công ty Trung Quốc cung cấp vật tư cho quân đội Nga. CHDCND Triều Tiên cũng bị đưa vào danh sách đen vì đã gửi tên lửa và đạn pháo tới Moscow. Các công ty từ Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Serbia cũng bị nhắm mục tiêu vì đóng góp cho nỗ lực chiến tranh của Nga.

Theo Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, danh sách đen của EU bao gồm hơn 2.000 người hoặc tổ chức và EU vẫn đang duy trì “áp lực lên Điện Kremlin”. Bộ biện pháp trừng phạt thứ 13 này đã được thông qua một cách nhanh chóng dù đề xuất đầu tiên có vào ngày 8/2. Hungary trước đó đã tìm cách ngăn chặn việc thông qua gói trừng phạt mới này, nhưng cuối cùng quyết định không phủ quyết. “Tôi nghĩ Liên minh châu Âu đang đưa ra quyết định sai lầm”, Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto cho biết trong tuần này. Ông nói thêm: “Thực tế đã chứng minh rằng các gói trừng phạt này ảnh hưởng đến châu Âu nhiều hơn là nền kinh tế Nga”.

Bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây, Moscow đã thành công trong 2 năm qua trong việc tổ chức một nền kinh tế chiến tranh thực sự. Khi bắt đầu cuộc xung đột, nhiều nhà quan sát đã dự đoán sự sụp đổ của Nga. Thế nhưng, ngược lại, nước này còn thể hiện khả năng phục hồi đáng kinh ngạc. Tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội đạt gần 3% vào năm 2023 và nợ công vẫn ở mức thấp, khoảng 16% GDP.

“Hạm đội bóng đêm” xuất khẩu dầu Nga

Điều này một phần được giải thích bởi việc lách các biện pháp trừng phạt của phương Tây. Trong số các lĩnh vực tiếp tục hoạt động bất chấp lệnh cấm vận, dầu mỏ là một trong những lĩnh vực tiêu biểu nhất. Liên minh châu Âu và các nước G7 đã cấm nhập khẩu dầu thô của Nga và áp đặt mức giá trần đối với các quốc gia không phải là thành viên tổ chức của họ. Cụ thể, nếu Nga sử dụng tàu đăng ký ở các nước G7 để vận chuyển “vàng đen” từ Moscow thì họ phải trả dưới 60 USD/thùng.

Nhưng, chưa kể đến “hạm đội bóng đêm” của ông Vladimir Putin, một đội tàu chưa được đăng ký bảo hiểm ở các nước G7 hoặc EU và tiếp tục vận chuyển vàng đen của Nga, điều này cho phép Moscow thoát khỏi giới hạn giá. Phương pháp này được nhiều người biết đến vì nó đã được Iran và Venezuela thực hiện, cả hai đều đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ. Theo Trường Kinh tế Kiev, tháng 10 năm ngoái, “hạm đội” này đã cho phép Moscow xuất khẩu 2,3 triệu thùng dầu thô mỗi ngày.

Ấn Độ cũng là một kênh quan trọng để bán dầu của Nga. New Delhi nhập khẩu dầu thô từ Moscow, tôn trọng giới hạn giá, sau đó tinh chế lượng “vàng đen” này trước khi bán lại theo giá thị trường. Vào tháng 12/2023, Alexander Novak, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Năng lượng Nga, tuyên bố rằng trước đây “gần như không có nguồn cung nào cho Ấn Độ, nhưng giờ đây nước này chiếm 40% lượng xuất khẩu của Nga”. Trong nhóm lệnh trừng phạt thứ 12 được đưa ra vào tháng 12/2023, EU tuyên bố “đưa ra các biện pháp mới nhằm giám sát chặt chẽ việc bán các sản phẩm dầu mỏ cho các nước thứ ba, cũng như các yêu cầu chứng nhận chi tiết hơn”.

Linh kiện phương Tây trong vũ khí Nga

Một ví dụ khác về hành động lách lệnh trừng phạt: lĩnh vực kim cương. Mặc dù mang tính biểu tượng nhưng chỉ chiếm một phần nhỏ trong nền kinh tế Nga nên việc buôn bán loại đá quý này vẫn được tiếp tục. Vào tháng 12/2023, việc nhập khẩu kim cương Nga đã bị các nước G7 cấm. Nhưng, về mặt pháp lý, khi chúng được cắt ở nước ngoài (ví dụ ở Ấn Độ hoặc Dubai), chúng sẽ được thay đổi nguồn gốc và do đó có thể được bán trên thị trường mà không gặp trở ngại. Đây cũng là một thông lệ mà các nước G7 muốn chấm dứt từ ngày 1/3/2024.

Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, người phương Tây đã bị cấm bán thiết bị quân sự cho quân đội Nga, nhưng Moscow dường như đã tìm ra giải pháp thay thế. Theo Trường Kinh tế Kiev, trong 10 tháng đầu năm 2023, Nga đã nhập khẩu 22 tỷ USD thiết bị quan trọng cho ngành công nghiệp quân sự của mình. Khi kiểm tra khoảng 2.800 thiết bị quân sự bị phá hủy, các nhà điều tra đã tìm thấy phần lớn trong số đó là các linh kiện của phương Tây - ví dụ như linh kiện điện tử của các công ty Analog Devices và Texas Instruments. Chúng thường được các công ty Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Hong Kong nhập khẩu từ các nhà sản xuất Mỹ với lý do thương mại trước khi bán lại cho Nga.

Và, khi Nga không sử dụng viện trợ bên ngoài để lách lệnh trừng phạt, nước này có thể dựa vào tiềm lực bên trong. Ví dụ nổi bật nhất là khu vực ngân hàng Nga. Các ngân hàng Nga đã tạo ra lợi nhuận 37 tỷ USD vào năm 2023. Con số này cao hơn 16% so với năm trước. Điều này một phần được giải thích là do các cá nhân và doanh nghiệp đổ xô tìm kiếm tín dụng được nhà nước trợ cấp, một phần do nhu cầu mua lại các công ty phương Tây đã rời khỏi đất nước.

Một số quốc gia nhanh chóng bắt tay vào việc lấp đầy khoảng trống mà phương Tây để lại ở Nga. Những nước tiếp tục xuất khẩu sang Nga thậm chí còn nhận thấy thương mại của họ tăng lên đáng kể. Đây là trường hợp của Trung Quốc, lĩnh vực ô tô đã phần nào bù đắp cho sự ra đi của các nhà sản xuất Đức, tăng từ 8% lên 55% thị phần trong nước. Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã xuất khẩu 11 tỷ USD sang Nga vào năm 2023, tăng 83% trong 2 năm.