Trong một lần về Việt Nam cách đây 13 năm, Khánh Ly có bước lên sân khấu ở một pḥng trà tại Sài G̣n hát vài ca khúc quen thuộc của Trịnh Công Sơn, theo lời yêu cầu của khách có mặt hôm đó.
Không qua mắt được công an nên chị đă được mời lên làm việc, hỏi chuyện có được giấy phép chưa mà hát.
Tháng Chín năm ngoái, báo chí trong nước đồng loạt đưa tin Khánh Ly đă có giấy phép để chính thức về Việt Nam biểu diễn. Nhưng chị không về.
Chuyện Khánh Ly có về nước hát hay không lại không thuần túy mang tính văn nghệ như với nhiều ca sĩ khác.
Hát cho quê hương
Khánh Ly về không phải là để được hát trên quê hương mà để “hát cho quê hương” đúng với tiếng hát đă gắn liền với nhạc Trịnh, không bằng t́nh ca, mà qua những “Ca khúc Da vàng” trong các băng nhạc “Hát cho quê hương Việt Nam” đă từng làm rung động ḷng người và được thế giới biết đến.
Khánh Ly và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trở thành đôi nghệ sĩ không thể tách rời nhau từ khi hai người bước vào sân cỏ quán Văn, tụ điểm của sinh hoạt văn nghệ sinh viên vào cuối thập niên 1960.
Ở đó những ca khúc da vàng về thân phận quê hương, nỗi đau chiến tranh và mong ước ḥa b́nh được cất tiếng hát lên lần đầu.
Neil L. Jamieson trong tác phẩm “Understanding Vietnam” khi nhắc đến nhạc Trịnh đă trích dẫn ba bài hát: “Ta phải thấy mặt trời”, “Chính chúng ta phải nói” và “Những ai c̣n là Việt Nam” với ca từ phản ánh cuộc nội chiến giữa hai miền:
Hăy mở mắt ra nh́n quanh đây
Những ai c̣n là Việt Nam triệu người đă chết
Hăy mở mắt ra lật xác quân thù
Nhiều bài hát của Trịnh Công Sơn vẫn bị cấm ở Việt Nam
Mặt người Việt Nam trên đó
Đi trên những xác người
Bao năm thắng những ai…
“Đất khổ” là một phim của đạo diễn Hà Thúc Cần, thực hiện trong những năm đầu thập niên 1970 và không được phép phổ biến tại miền Nam thời bấy giờ.
Tác phẩm điện ảnh này phản ánh con người Trịnh Công Sơn, v́ nhạc sĩ đóng vai chính trong bối cảnh của gia đ́nh, trên quê hương chiến tranh và với người thân mang những lư tưởng khác nhau.
Lồng trong phim cũng là những ca khúc da vàng.
“Em đi trong chiều” mang h́nh ảnh buồn của một thiếu nữ nhận tin chồng chết ngoài chiến trường:
Em đi qua cầu có gió bay theo
Thổi bùng khăn tang trắng giữa khung chiều
Em đi qua cầu có lá xôn xao
Một gịng sông sâu chở hồn thương đau.
Giữa cảnh tang tóc, đổ nát do chiến tranh kéo dài, qua phim này nhạc Trịnh đă như một lời nói thay cho thế hệ với những ước mơ hoà b́nh của “Tôi sẽ đi thăm” do chính nhạc sĩ hát hay những mong ước của tuổi trẻ trong việc xây dựng quê hương thể hiện qua ca từ “Dựng lại người dựng lại nhà”:
Ta cùng lên đường đi xây lại t́nh thương
Ḷng mẹ ta xưa kia bao la như Thái B́nh Dương
Những đứa con lạc ḍng mừng hôm nay xóa hết căm hờn
Mượn phù sa đắp trên điêu tàn ḷng nhân ái lên nụ hồng.
Hai miền cùng cấm
Năm 2002, đài truyền h́nh PBS ở Mỹ chiếu bộ phim “Vietnam Passage” với cuộc sống của sáu người Việt sau khi chiến tranh chấm dứt vào tháng 4-1975, trong đó có Trịnh.
Người dẫn chương tŕnh, phóng viên David Lamb của báo Los Angeles Times, kể lại chuyện nhạc Trịnh bị cả hai miền Nam, Bắc cấm; chuyện sau năm 1975 nhạc sĩ phải đi nông trường lao động.
Trong phim, Trịnh Công Sơn xuất hiện bên cạnh Hồng Nhung với bài hát “Huyền thoại Mẹ” và khi đó nhạc sĩ chỉ c̣n viết những ca khúc ca ngợi t́nh yêu.
Ca khúc da vàng của Trịnh Công Sơn đă là đề tài nghiên cứu ở Nhật, Pháp, Hoa Kỳ.
"Khánh Ly về Việt Nam mà chị không thể hát những lời ca đă một thời gắn liền chị với Trịnh Công Sơn, với thân phận quê hương, th́ đó không c̣n là Khánh Ly của Việt Nam"
Bùi Văn Phú
Giáo sư John C. Schafer của California State University, Humboldt trong tác phẩm “Trịnh Công Sơn Bob Dylan như trăng và nguyệt?” (Cao Thị Như Quỳnh dịch, Nxb Trẻ 2012) đă soi rọi và đối chiếu quan niệm phản chiến giữa hai nhạc sĩ sống cùng thời đại, bị ảnh hưởng bởi cùng một cuộc chiến.
Tác giả phân tích ca từ trong “Ngày dài trên quê hương”, “Huế Sài G̣n Hà Nội”, “Một buổi sáng mùa xuân”, “Dựng lại người dựng lại nhà”, “Gia tài của Mẹ”.
Khi nhắc đến ca khúc da vàng của Trịnh th́ không thể tách rời Khánh Ly v́ tiếng hát của chị đă chuyên chở những nỗi đau và ước mơ đến với người nghe.
V́ thế, Khánh Ly về Việt Nam mà chị không thể hát những lời ca đă một thời gắn liền chị với Trịnh Công Sơn, với thân phận quê hương, th́ đó không c̣n là Khánh Ly của Việt Nam đă được người Việt và thế giới biết đến.
Nhạc Trịnh có hai bản đồng ca một thời vang vang khắp miền Nam, từ sân trường đại học, quán cà phê cho đến thôn làng xa xôi.
Ngày chiến tranh chấm dứt, Trịnh Công Sơn để lại dấu ấn qua ca khúc “Nối ṿng tay lớn” trên đài phát thanh Sài G̣n trưa ngày 30-4-1975 bằng chính giọng hát của ḿnh:
Rừng núi giang tay nối lại biển xa
Ta đi ṿng tay lớn măi để nối sơn hà
Mặt đất bao la anh em ta về
Gặp nhau mừng như băo cát
Quay cuồng trời rộng
Bàn tay ta nắm nối liền một ṿng Việt Nam.
Ca từ đó nay vẫn vang vang trong ḷng người Việt. Nhưng nhiều ca khúc da vàng khác nay vẫn c̣n bị cấm, trong đó có “Gia tài của Mẹ”. Đây cũng là bài đồng dao đă được rất nhiều người miền Nam biết đến.
Một ngàn năm nô lệ giặc tàu
Một trăm năm đô hộ giặc tây
Hai mươi năm nội chiến từng ngày
Gia tài của mẹ để lại cho con
Gia tài của mẹ là nước Việt buồn
Dạy cho con tiếng nói thật thà
Mẹ mong con chớ quên mầu da
Con chớ quên mầu da nước Việt xưa
Mẹ mong con mau bước về nhà
Mẹ mong con lũ con đường xa
Nhiều người nghĩ anh Sơn là ‘một nhà tiên tri’ hoặc có những ‘dự cảm thiên tài'
Ôi lũ con cùng cha quên hận thù.
Ca sĩ Trịnh Vĩnh Trinh trong lúc chuẩn bị cho đêm nhạc năm thứ 12 ngày mất Trịnh Công Sơn, dự kiến sẽ diễn ra chiều 31/3 tại Hồ Bán nguyệt trong khu Phú Mỹ Hưng, đă chia sẻ thông tin cho bạn bè về một số ca khúc da vàng mới được nhà nước cho phép phổ biến cùng với cảm nhận riêng của chị về ḍng nhạc của anh ḿnh:
“Bây giờ ở Việt Nam, nhiều người nh́n lại những ‘Ca khúc Da vàng’ và đặt trong bối cảnh tranh chấp với Trung Quốc ở Biển Đông cùng những việc khác… Nhiều người nghĩ anh Sơn là ‘một nhà tiên tri’ hoặc nói theo Giáo sư Tương Lai đó là những ‘dự cảm thiên tài’.”
Sau bao năm mơ ước, đất nước đă hoà b́nh. Nhưng tại sao nhà nước nay vẫn cấm nhiều bài trong số khoảng 100 ca khúc da vàng của Trịnh Công Sơn?
Giáo sư Cao Huy Thuần trong đêm nhạc tưởng nhớ 10 năm Trịnh Công Sơn ở Paris có nhận xét:
“Ḥa b́nh là t́nh trạng ai ai cũng có thể nói lên được điều ḿnh mơ ước… Ấy vậy mà hát Trịnh Công Sơn chỗ này chống, chỗ kia đối, chỗ nọ x́ xào, da vàng da đỏ. Ḥa b́nh chỗ nào?
Chiến tranh chấm dứt rồi. Điều đó không có nghĩa rằng ḥa b́nh không c̣n là giấc mơ.”
Trong hiện t́nh quê nhà, Khánh Ly trở về mà không hát ca khúc da vàng, không cất tiếng với “Gia tài của mẹ” th́ đó không phải là Khánh Ly được người Việt và thế giới biết đến.
V́ chị đă là tiếng hát tâm thức của Việt Nam.
Khi đó nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở cơi vô thường không biết có mỉm cười được không?
Tác giả dạy đại học cộng đồng và là một nhà báo tự do hiện sống tại vùng Vịnh San Francisco, Hoa Kỳ.
Bui Van Phu BBC
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
Khánh Ly: tiếng hát cho quê hương
