Tuần rồi lại có dịp ra Hạ Long chơi, ngồi trên tàu ra thăm vịnh, giữa trời mây, sông nước lại nhớ đến một chàng trai người Mỹ và câu chuyện 15 năm trước.
Vào một buổi sớm, tôi nhận được từ Văn pḥng Đại tướng Vơ Nguyên Giáp tin nhắn “Chiều nay, anh Văn hẹn đến sớm có việc”.
Kennedy con (ngoài cùng bên phải), Đại tướng Vơ Nguyên Giáp cùng phu nhân và con gái. Ảnh: D.T.Q
Hôm đó là chủ nhật - ngày 23.8.1998 , gặp tôi, Đại tướng bảo rằng, một tiếng nữa khách mới tới nên muốn trao đổi trước vài điều. Vị khách khá đặc biệt, là một người Mỹ, mới 38 tuổi, tức là thua chủ nhà đúng... nửa thế kỷ tuổi v́ chỉ hai ngày nữa (25.8), vị lăo tướng của chúng ta bước vào tuổi 88.
Điều được coi là đặc biệt v́ khách là con trai của cố Tổng thống Mỹ John Fitzgerald Kennedy (JFK) và cũng mang tên của bố, chỉ kèm theo chữ “Junior”, c̣n gọi tắt là “John-John”. Đến Việt Nam bằng con đường du lịch, nhưng anh ta lại được Ban Đối ngoại Trung ương cử người hướng dẫn đến thăm vị tướng danh tiếng của Việt Nam.
Thời điểm ấy, Việt Nam và Mỹ mới b́nh thường hoá được đôi ba năm nên sự đến thăm này hẳn cũng mang theo một ư nghĩa nào đó (?). Trong câu chuyện, Đại tướng có lúc thoáng nói đến một cơ hội đă qua, khi tướng Westmoreland đă từng có dự kiến mời ông qua thăm Mỹ như biểu hiện cho sự hoà giải sau chiến tranh. Một dự án rất chi tiết và chứa đựng sự trọng thị của một sự kiện lịch sử đă được thiết kế.
Từ Hồng Kong, một chiếc chuyên cơ sẽ đón vị khách đặc biệt tới Mỹ và một dạ tiệc trọng thể sẽ được tổ chức tại ngôi biệt thự hay trang trại ǵ đó có tên “Vườn Hồng” do chính viên tướng cựu Tư lệnh quân Mỹ và đồng minh trên chiến trường Việt Nam chủ tŕ, với rất nhiều quan khách cả dân sự lẫn quân sự có can dự vào cuộc chiến cùng những nghi thức tạo không khí thân thiện và hoà giải... Đương nhiên, hoàn cảnh đương thời chưa thích hợp khiến dự án này đă không trở thành hiện thực.
C̣n kể từ sau khi hai nước đă b́nh thường hoá quan hệ, Đại tướng đă có hai lần gặp mặt cựu Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ McNamara cùng các tướng lĩnh của ông ta tại Hà Nội để cùng nhau thảo luận cái chủ đề “Có những cơ hội nào đă bị bỏ lỡ hay không?” và trước đó c̣n gặp lại nhiều “đồng minh” cũ trong đội Con Nai của Cơ quan T́nh báo chiến lược của Mỹ (OSS) từng cộng tác với Việt Minh trong Đại đội Liên quân Việt-Mỹ trên chiến khu Việt Bắc để chống phátxít Nhật trước ngày Tổng khởi nghĩa tháng tám 1945 mà Đại tướng làm tư lệnh và thiếu tá A.Thomas làm cố vấn, c̣n ông Đàm Quang Trung làm đại đội trưởng. Những lần gặp ấy, tôi có may mắn đều được chứng kiến.
Rất chu đáo dù chỉ chuẩn bị cho một cuộc gặp xă giao của một khách du lịch, vị lăo tướng trao đổi với tôi nhiều chi tiết về lịch sử quan hệ hai nước để điểm lại những nội dung tích cực bên cạnh một hiện thực khốc liệt của cuộc chiến tranh mà chính ông là người cầm quân tham chiến. Không phải là những cựu đồng minh, cũng không phải là cựu đối thủ, mà lần này lại là một người Mỹ con nhà ḍng dơi ở độ tuổi chín muồi, có cơ hội góp phần tác động vào tương lai quan hệ giữa hai nước mới được b́nh thường hoá...
Ông c̣n hỏi tôi những chi tiết nào lớp trẻ quan tâm, v́ vị khách thua ông đúng 50 tuổi. Ông c̣n hỏi “Ḿnh nên xưng hô thế nào nhỉ?” để rồi tự trả lời rằng tiếng Mỹ cũng tựa tiếng Pháp có cái hay là “tutoyer” (cách xưng hộ trung tính với nguời đối thoại thân mật, nhưng lại không phức tạp trong các quan hệ xă hội như tiếng ta)...
Tôi chỉ nhắc ông phải khai thác cái h́nh ảnh mà cả thế giới đều chú ư khi cậu bé con trai của JFK vừa tṛn 3 tuổi (25.11.1963), đứng cạnh mẹ giơ tay chào khi linh cữu của vị nguyên thủ quốc gia - cũng là bố của cậu - đi ngang. Hành động ấy khiến dư luận hâm mộ và tiên đoán tới một ''ngôi sao'' của ḍng họ Kennedy trên chính trường tương lai...
Vị khách đến với một phóng viên nhiếp ảnh người Mỹ và một cô gái người Việt - là cán bộ của Ban Đối ngoại Trung ương. Tiếp khách chỉ có Đại tướng và phu nhân cùng một vài thành viên trong gia đ́nh. Tôi được phép ngồi đối diện cùng nhà nhiếp ảnh, cán bộ trợ lư của văn pḥng và người phiên dịch.
Với dáng vóc cao lớn (đến 2m) và nét mặt đẹp trai như một tài tử xinê, John Junior bước vào pḥng khách của gia đ́nh Đại tướng với một bó hoa lớn trong tay. Anh cúi xuống trang trọng trao bó hoa với lời xin lỗi v́ không lưu lại thêm 2 ngày nữa để có dịp chúc mừng ngày sinh nhật chủ nhà.
Vị lăo tướng của chúng ta cảm ơn cùng với bàn tay vỗ nhẹ vào vai chàng trai, với câu b́nh luận: “Thật không h́nh dung được đây chính là cậu bé nghiêm trang chào linh cữu người cha của ḿnh năm xưa”. Câu giáo đầu ấy thực sự làm vị khách cảm động, khi đáp lại rằng rất nhiều chính khách đều có chung cảm nhận và nhắc tới h́nh ảnh ấy mỗi khi gặp anh.
Câu chuyện bắt đầu bằng lời kể của khách về cảm nghĩ về chuyến thăm Việt Nam. Sau đó, lúc ở ngoài sân, tôi được biết rằng đây là lần thứ hai anh đến Việt Nam nhưng là lần đầu ra Hà Nội v́ lần trước du lịch lên Đà Lạt. Trong lần này, anh chỉ thăm hai địa điểm là vịnh Hạ Long - thời điểm đó mới được UNESCO công nhận là Di sản thế giới (1994) - và tiếp đó là... Pác Bó, trước khi về Hà Nội.
Khen Hạ Long đẹp, nhưng anh dành nhiều thời gian hơn để nói về Pác Bó. Chọn điểm đến Cao Bằng, John hẳn không chỉ chú ư tới cảnh đẹp một vùng núi đá vôi với ḍng Bằng Giang và cây cối xanh tươi. Anh và người đồng hành c̣n đem theo chiếc thuyền dă chiến bằng caosu để thăm viếng cảnh quan dọc sông và lưu lại một đêm tại cái di tích mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đă lựa chọn làm bản doanh cho cuộc cách mạng giải phóng của ḿnh.
Năm ấy, John-Junior đă 38 tuổi. Ra đời lúc cha đă đắc cử tổng thống (1960), chưa hết nhiệm kỳ JFK đă bị ám sát trên đường đi vận động tái cử (22.11.1963). Cậu bé lên ba ấy đă trải qua những năm tháng trưởng thành trong hào quang của một gia tộc ḍng dơi cùng nỗi ám ảnh về những tai hoạ như định mệnh luôn ŕnh rập bởi những cái chết bất đắc kỳ tử, mà cha của cậu bé không phải là duy nhất...
John-Junior vào thời điểm đó đă là chủ nhiệm một tờ báo ở thủ đô Hoa Kỳ (Washington Chronicle) và lúc Việt Nam có dư luận cho rằng anh đang chuẩn bị bước vào chính trường (tranh cử thống đốc bang hoặc thượng viện Mỹ) vào đầu thiên niên kỷ mới (2000). Rất có thể cuộc viếng thăm Việt Nam cũng nằm trong lộ tŕnh đó (?).
Trong câu chuyện, vị khách Mỹ đưa ra những nhận xét rất tinh tế khi đặt câu hỏi với chủ nhà: Cảnh quan Pác Bó rất đẹp, nhưng dân cư ở đó c̣n quá nghèo. Tại sao Chủ tịch Hồ Chí Minh lại chọn nơi đó là đại bản doanh cho cuộc cách mạng của ḿnh?”.
Tiếp khách, Đại tướng vẫn mặc quân phục, nhưng nghe ông trả lời th́ lại mang phong cách của một ông giáo dạy sử khi từ tốn giảng giải cho vị khách trẻ tuổi của nước Mỹ một bài lịch sử về chiến tranh và cách mạng Việt Nam, về một căn cứ địa và chiến tranh nhân dân...
Rồi Đại tướng chỉ tay về phía bức ảnh ông chụp với Bác Hồ vào thời điểm Hà Nội mới giành được chính quyền và nói với khách rằng bức ảnh này do một người bạn Mỹ trong “nhóm Con Nai” (tức những sĩ quan OSS) chụp khi gặp nhau ở thủ đô sau ngày phátxít Nhật đầu hàng.
Ông giáo dạy sử nhắc vị khách rằng với các bạn trẻ th́ chỉ biết đến quan hệ Việt-Mỹ là một cuộc chiến tranh khốc liệt, nhưng cần phải nhớ rằng trước đó đă từng có mối quan hệ “Đồng minh”, rằng Tuyên ngôn Độc lập Mỹ đă được trích trong Tuyên ngôn Độc lập Việt Nam và từ những thế kỷ trước, chính người soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ (Thomas Jefferson) đă từng say mê với giống lúa của xứ Đàng Trong (Cochinchine)... Hơn thế, giới trẻ hai nước cần t́m thấy những bài học lịch sử từ trong chiến tranh để viết tiếp những trang sử tương lai phải là hoà b́nh và hữu nghị...
Khách ngồi im lặng ghi chép trong khi người trợ lư nhiếp ảnh “nổ” liên tục để ghi lại h́nh ảnh cuộc gặp gỡ. Đại tướng vừa dứt một bài lịch sử khá dài th́ John Junior đặt ra một câu hỏi mà chắc anh ta đă dự kiến từ lâu: “Tướng quân nghĩ ǵ về cha tôi, Tổng thống John Kennedy?”. Đại tướng trả lời - điều mà chắc ông cũng dự liệu trước (đại ư): Tổng thống Kennedy là người đă có những bước thúc đẩy Mỹ can thiệp trực tiếp vào cuộc chiến tranh ở miền Nam Việt Nam. Nhưng chính vào lúc ông nhận ra những sai lầm và dự định có những bước điều chỉnh th́ ông bị ám sát.
Johh Junior tỏ ra cảm động về quan điểm của Đại tướng và nói rằng anh sẽ tiếp tục suy nghĩ về Việt Nam và cảm ơn những ǵ Đại tướng và gia đ́nh đă dành cho anh trong buổi tiếp kiến đáng nhớ này. Trước lúc ra về, trong khi chờ Đại tướng và gia đ́nh ra ngoài sân chụp ảnh lưu niệm, tôi có cơ hội hỏi anh, mới được biết việc anh đă từng đến Việt Nam lần đầu ở Đà Lạt. Thời điểm này anh đă có vợ (cưới năm 1996) và mẹ anh đă qua đời từ năm 1994 mà lần này đến Việt Nam không đi cùng vợ, như thế có nghĩa là chuyến đi Việt Nam lần này không chỉ là du lịch thuần tuư.
John Junior thổ lộ, đă đến lúc anh có ư định tham chính trường và nói rằng Việt Nam là trải nghiệm gần nhất và sâu sắc nhất đối với nền chính trị của nước Mỹ, nên cuộc khảo sát Việt Nam lần này sẽ rất bổ ích. Anh c̣n nhắc đến một nhận xét rất trực quan và không kém phân sắc sảo rằng: Trên đường từ Cao Bằng về Hà Nội, anh quan sát thấy một hiện tượng mà một người Mỹ như anh chưa giải thích được: Rất nhiều đàn ông ngồi trong quán nước, c̣n rất nhiều phụ nữ th́ đang tham gia vào việc tu sửa đường - một công việc rất nặng nhọc.
Anh c̣n kể rằng lúc đầu thấy các phụ nữ dùng những tấm khăn che kín mặt chỉ để hở hai đôi mắt, anh ngỡ tưởng ở đất nước này cũng phổ biến đạo Hồi. Khi nghe giải thích rằng đó chẳng qua chỉ là cách để chống nắng và bụi nhằm giữ... sắc đẹp th́ anh cười rất hồn hậu và nói rằng c̣n quá nhiều vấn đề để khám phá Việt Nam. Điều này trùng khớp với một ư kiến của Đại tướng thường nói với các khách Mỹ rằng sở dĩ quốc gia hùng mạnh này đă không thắng (một cách nói khéo, tránh dùng từ “thua”) trong chiến tranh Việt Nam v́ đă không hiểu Việt Nam...
Đă 15 năm trôi qua, tôi luôn nhớ đến sự kiện này, không chỉ v́ ḿnh là người quan sát hiếm hoi được tham dự để thuật lại với mọi người, nhưng điều để lại ấn tượng sâu sắc chính là h́nh ảnh vị Đại tướng trong cuộc gặp này đă hoá thân thành một ông thầy dạy sử để thuyết phục và cảm hoá một chính khách nhiều triển vọng của nước Mỹ như John-Junior.
Thật đáng buồn, như định mệnh, chưa đầy một năm sau, khi những ư tưởng dấn thân vào chính trường chưa diễn ra, JFK Junior đă chết bất đắc kỳ tử trong một chuyến bay cùng vợ và một số thành viên trong gia đ́nh, trên một chiếc máy bay do chính anh cầm lái vào chập tối ngày 16.7.1999. Cho dù, trước khi ĺa trần, mẹ của John đă căn dặn đứa con nối dơi của cố Tổng thống JFK phải tránh xa nỗi đam mê lái máy bay, v́ dường như bà đă cảm nhận trước những tai họa định mệnh của ḍng họ Kennedy.
Cái kết cục đáng buồn ấy khiến tên tuổi của chàng trai John Junior chỉ c̣n tô đậm thêm bằng chứng về nỗi bất hạnh của ḍng họ đă làm thiếu vắng trên chính trường của nước Mỹ gương mặt một chính khách đă chuẩn bị trong hành trang của ḿnh những bài học về Việt Nam.
Sở dĩ ở đầu bài viết này tôi nhắc đến khung cảnh của vịnh Hạ Long v́ chính trong chuyến đến Việt Nam cách đây 15 năm, một trong những mối quan tâm của anh là vấn đề bảo vệ môi trường của một đất nước đă từng bị tàn phá bởi cuộc chiến tranh của nước Mỹ lại sở hữu những di sản tuyệt vời như vịnh nước vừa được UNESCO công nhận là di sản này. John Junior khen di sản bao nhiêu th́ chê dự án xây dựng cảng Cái Lân lúc đó đang rầm rộ triển khai bấy nhiêu. John có nói với tôi rằng sau chuyến thăm Việt Nam, khi về Mỹ sẽ mở một chiến dịch bảo vệ vịnh Hạ Long...
Nay th́ John Junior không c̣n nữa. Ngồi trên thuyền văn cảnh Hạ Long, quan sát thấy cảng Cái Lân sau bao nhiêu năm vẫn ảm đạm, vịnh Hạ Long không ngừng thu hút bạn bè mang lại nguồn lực cho đất nước nhưng cũng luôn đối mặt những thách đố giữa bảo tồn và phát triển, lại nhớ đến tấm ḷng một người Mỹ nhiều khát vọng thay đổi hướng tới sự tốt đẹp, nay đă khuất. Nhắc lại cuộc gặp 15 năm trước cũng để hướng tới dịp chúc mừng Đại tướng sắp có thêm một tuổi.
(Lao động)
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
Cuộc gặp giữa Đại tướng Vơ Nguyên Giáp và con trai cố Tổng thống Mỹ John Kennedy
