Tiếng Việt, ngày xưa... ngày nay!

[trungthuc]

(Minh họa)

Từ gần nửa thế kỷ qua, đã có một "trận chiến không tuyên bố" xảy ra ở Việt Nam. Đó là cuộc chiến về "chữ Bắc-Nam" giữa những từ ngữ củ chế độ Cộng sản và Việt Nam Cộng Hòa, cuộc chiến đã làm xáo trộn đời sống tinh thần của dân chúng, đặc biệt là những người từng sống dưới vĩ tuyến 17.

Trận chiến này chỉ để kéo người Việt ra khỏi nạn "nói một đàng, viết một nẻo"! Một cuộc chiến không cân sức giữa một bên là dân chúng ở nửa nước và một bên là giới cầm quyền có đủ vũ khí và quyền lực tối thượng!

Từ mấy chục năm nay, ở Việt Nam đã thấy xuất hiện ra rất nhiều "chữ Việt mới" như vậy, những chữ này đều nghèo nàn cả "chữ lẫn nghĩa" Những chữ nghĩa do tiền nhân tạo ra trong quá trình di cư giờ đây đã bị xếp vào góc xó nào đó và thay vào đó là những dòng chữ "xáo rỗng", những từ ngữ vay mượn của nước ngoài rất xa lạ với đời sống!

Tiếng Việt trong sáng và phong phú!

Một chuyên gia nghiên cứu về ngôn ngữ học đã từng nói như vậy: "tiếng Việt trong sáng và phong phú!"

Do đặc điểm lịch sử của đất nước, tiếng Việt đã được hình thành ra theo từng vùng và càng về phương Nam sự phát triển lại càng thêm phong phú cả tiếng nói và chữ viết.

Ở đồng bằng Bắc bộ, trừ vài đô thị lớn như Hà Nội, Hải Phòng có sự giao tiếp với người ngoại quốc, thì sau 1,000 năm bị giặc Tàu đô hộ cùng với cách sống loanh quanh trong lũy tre làng, nên tiếng nói không có tiến triển phong phú được nhiều. Bên cạnh đó là chương trình giáo dục kéo dài 1,000 năm sau đó đều là từ Nho học, đều là tiếng Tàu nên phần lớn dân chúng đều nói tiếng Việt lai với tiếng Tàu.

Trong khi đó, miền Nam từ Quảng Trị trở vào, tiếng Việt phần lớn do người Việt-Mường ở vùng núi, nơi ít bị lai tiếng Tàu mang vào, pha trộn với những sắc dân địa phương như Chàm, Tàu Quảng Đông và Triều Châu, Khmer, Stieng… cùng với các những thương nhân ngoại quốc được Việt hóa nên rất phong phú.

Tiếng Việt, gồm tiếng nói lẫn chữ viết, trước đây được gọi là "chữ quốc ngữ", thứ chữ ghi âm tiếng nói của người Việt theo mẫu tự Latin, được sáng tạo ở miền Trung vào đầu thế kỷ 17 cách nay gần 500 năm. Khi đó, đã có nhiều người tin rằng, chữ quốc ngữ này không đủ khả năng để diễn tả hết những gì đang có và xảy ra trong cuộc sống hàng ngày.

Những sự nghi ngờ ấy cũng có bằng chứng hẳn hoi. Bằng chứng là cuốn tự điển Việt-Bồ-Latin của giáo sĩ Alexandre de Rhodes được cho in ấn vào năm 1651 chỉ có chứa đựng có hơn 2,000 chữ. Lúc ấy, đất Việt mới có giáp biên giới với hai tỉnh Phú Yên-Bình Định ngày nay.

Song hơn 100 năm sau, khi nước Việt được kéo dài đến tận mũi Cà Mau, cuốn tự điển của Giám Mục Bá Đa Lộc được in hồi năm 1773, đã có thêm gần 30,000 chữ. Mà những chữ ấy từ đâu có? Xin thưa, cũng của chính người Việt từ các miền Bắc, Trung đem vào miền đất mới này. Bởi tiếng nói không tự mọc ra như loài cây cỏ mà được chính người Việt tạo ra trong quá trình gầy dựng lên cuộc sống khi tiếp xúc với thiên nhiên, với các dân tộc khác.

Tiếng Việt ngày càng được bổ sung thêm càng nhiều hơn sau 100 năm nữa, và được ghi nhận thông qua cuốn tự điển Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của, gồm hai cuốn in trong hai năm 1895 và 1896, với gần 60 ngàn chữ.

Điều đó cho thấy, tiền nhân của chúng ta đã dày công bồi bổ cho tiếng Việt ngày càng nhiều, và phong phú hơn. Rất nhiều chữ trong cuộc sống trước đó không có, nay được sáng tạo ra bằng cách cho "Việt hóa" những tiếng nói của nhiều dân tộc khác, tỷ như "ba má" là tiếng nói đầu đời của chúng ta, được Việt hóa từ nguyên âm tiếng người Quảng Đông "a pa, a má". Hay chữ "xe" được Việt hóa từ chữ "xa" qua nguyên âm tiếng Quảng Đông là "xế".

Tiếng Việt nghèo do "thói kiêu ngạo"

Thế nhưng, sự phong phú ấy bỗng nhiên bị nghèo đi sau khi đất nước được "nối liền một dãy" từ sau ngày 30/4/1975.

Sau khi chiếm được cả miền Nam, người Cộng sản đã bộc lộ ra hết thói kiêu ngạo mà giới chuyên gia nghiên cứu lịch sử gọi là "thói kiêu ngạo CS". Họ tự cho là "đỉnh cao trí tuệ", là "bách chiến bách thắng" vì đã "đánh thắng cả hai đế quốc Pháp và Mỹ". Họ cũng tự cho mình "làm được tất cả" kể cả "biến sỏi đá thành cơm", "thay trời làm mưa",… Song, xưa nay giữa việc "nói được và làm được" chưa bao giờ đồng hành cùng nhau và khoảng cách giữa hai chữ nầy to lớn vô cùng.

Thói kiêu ngạo đã khiến cho họ kiêu căng và lầm tưởng rằng, họ sẽ làm được tất cả, và tất cả những gì mà họ làm đều luôn luôn đúng, kể cả việc cho thay đổi tiếng nói của cả dân tộc Việt! Trước đây, bọn thực dân cũng đã làm điều tương tự là buộc người dân thuộc địa "phải nói và viết tiếng của họ" chớ không được "nói, viết tiếng bản địa".

Nay thì người Cộng sản đã buộc dân chúng cả nước nói tiếng của vùng đồng bằng Bắc Việt thông qua bức bình phong "thống nhất đất nước" mà không cần phải thông qua bất cứ sự thỏa thuận nào giữa các miền!

Việc đầu tiên họ làm là cho xóa bỏ văn hóa ở miền Nam, bằng cách dựng lên một phong trào "đốt sách", một phong trào cho đến nay đã qua 50 năm, mà không ai dám đứng ra nhận là người tổ chức hay khởi xướng ra! Họ cũng từ từ cho loại bỏ dần những chữ quen thuộc ở phương Nam do các tiền nhân từng sáng tạo ra. Và chữ đầu tiên bị loại bỏ là chữ "nhứt" thành "nhất" như trong tên phi trường Tân Sơn Nhứt để biến thành "sân bay Tân Sơn Nhất".

Tôi chắc rằng họ cũng hiểu lịch sử đã từng viết ra rằng, Tân Sơn Nhứt vốn là tên một làng ở Sài Gòn do tiền nhân đặt ra từ thời mở mở mang bờ cỏi xuống phía Nam. Vì có nhứt thì có nhì. Kế bên làng Tân Sơn Nhứt lại có làng Tân Sơn Nhì. Còn nếu là Tân Sơn Nhất thì làng Tân Sơn Nhị nằm ở đâu? Chữ nhứt cũng bị gạt bỏ ra khỏi đời sống của tiếng Việt ở nhiều nơi như làng Tân Thới Nhứt cũng bị biến thành Tân Thới Nhất, hạng nhứt biến thành hạng nhất…

Thực ra, những chuyện họ làm không có gì là mới cả. Từ hơn 2000 năm trước, khi chiếm được toàn bộ sáu nước lân cận, Tần Thủy Hoàng cũng đã ra lệnh đốt sách, thống nhứt chữ viết, giết học trò… để thể hiện "cái uy quyền tối thượng" của ông ta. Song, bạo chúa Tần Thủy Hoàng cũng có lý khi cho thực hiện điều đó, vì nước Tàu của ông ta vốn do nhiều nước hợp lại, tiếng nói, chữ viết khác nhau, nếu không cho "thống nhất" lại thì khó để cai trị nỗi. Còn người Cộng sản thì do sự kiêu ngạo muốn cho dân chúng miền Nam và những người trí thức, phần lớn đang bị họ giam cầm, biết như thế nào là "đỉnh cao trí tuệ"! Do đó, họ ra sức cho tiêu hủy tất cả văn hóa phẩm, loại bỏ toàn bộ giới trí thức của miền Nam, thay đổi chương trình giáo dục và thay đổi luôn chữ nghĩa.

Tiếng Việt nghèo do "vay mượn"!

Để thay thế những chữ Việt đã có sẳn của tiền nhân, họ mượn hình thức bình phong "thống nhất đất nước" để bắt buộc người Việt phải nói và viết theo "tiếng của đồng bằng Bắc Việt" và đi vay mượn rất nhiều chữ "rặc" Tàu!

Trước đây, đã từng có phát động một "phong trào Việt hóa" ở miền Bắc. Thay vì kêu một "nữ chiến binh", "nữ bộ đội" người ta đã dùng chữ "bộ đội gái"! Thế nhưng, thói quen bao đời do sống lâu năm với người Tàu, người ta đã quen xài tiếng Tàu rồi. Thậm chí, người ta phát hiện ra có rất nhiều cán bộ cấp thấp và cấp trung trong bộ máy cầm quyền đã được đưa đi tập huấn, đào tạo ở Trung Quốc!

Từ khoảng từ năm 1995 cho đến nay, trên báo chí, sách vở xuất hiện nhiều chữ lạ như ô tô, biển số, triều cường, hộ khẩu… thay cho xe, bảng số, nước lớn, sổ gia đình.

Trong tiếng Việt từ lâu đã có chữ "xe" được tiền nhân cho Việt hóa từ chữ "xa" của người Tàu qua phiên âm tiếng nói của người Quảng Đông là "xế" để trở thành là "xe". "Xe" cũng để khẳng định đó là những phương tiện "chạy được trên mặt đất" nhằm phân biệt với những phương tiện chạy dưới nước là "tàu". Vậy mà ngày nay, người ta đã cho chữ "xe" vào sọt rác của sự kiêu ngạo, của sự vay mượn để chỉ còn là chữ "ô tô"

Người ta thấy khó hiểu vì sao không nói là "chích ngừa" mà gọi là "tiêm chủng", không gọi là "xe lửa" mà kêu là "tàu hỏa", "nước dâng lên" gọi là "triều cường", còn "gia đình" thì gọi là "hộ", "đụng" lại nói là "va chạm"…

Tiếng Việt nghèo vì… sợ!

Dù không nói ra, nhưng ai cũng thấy được rằng có một nỗi sợ âm thầm đang diễn ra trong cách dùng chữ "Việt mới" ngày nay. Với sự kiêu ngạo "ta làm là đúng" và phải "thống nhất" nên trong chữ nghĩa họ cũng cho thể hiện ra sự tự tôn ấy. Tuy làm thì làm nhưng vẫn còn sợ! Dân gian có câu hơi tục "Vừa đ… vừa run" có thể sử dụng câu nói sống sượng nầy để làm ví dụ cho nỗi lo sợ hiện hành!

Nhưng, sợ cái gì đây?

Xin thưa, sợ những chữ Việt đã được chế độ Việt Nam Cộng Hòa đã từng xài qua, sợ lập lại tiếng Việt từ vĩ tuyến 17 trở vào! Hầu như toàn bộ những tiếng mà thể chế Việt Nam Cộng Hòa cho dùng đều bị loại bỏ một cách không chút thương tiếc, cho dù những chữ, tiếng nói đó rất phù hợp với hoàn cảnh đời sống hàng ngày. Tất cả các con "rạch" tự nhiên ở miền Nam đều bị biến thành "kênh". Ai có chút ít học thức cũng biết rằng kênh/kinh và rạch là hai đường nước khác nhau hoàn toàn. Rạch là đường nước, sông nhỏ tự nhiên hình thành ra, còn kênh/kinh là do con người đào, là nhân tạo.

Vì sợ nên họ nỗ lực cho sáng tạo ra những chữ "Việt mới", song lại rất nghèo nàn về nghĩa hoặc hoàn toàn vô nghĩa để thay thế những chữ quen dùng lâu nay. Trong hệ thống giao thông họ dùng những chữ "ùn ứ", "ùn tắc" thay cho "kẹt xe", "vòng xoay" thay cho "bùng binh", "nút giao thông" thay cho "giao lộ", "bảng số" thay bằng "biển số"… Trong y tế thay vì nói bịnh "tiểu đường" thì lại nói "đái tháo đường", "đuối nước" thay cho "chết đuối",…

Rất nhiều tiếng nói trong đời sống bình thường cũng thay đổi như "lượng" thành "lạng", "ký lô" thành "cân", "khoai mì" thành "sắn", "bắp" thành "ngô", "đậu phộng" thành "lạc", "khổ qua" thành "mướp đắng", "nước lèo" thành "nước dùng",… Tỷ như "nhà ổ chuột" mô tả một căn nhà nhỏ có rất nhiều người ở, thiếu chỗ ngồi, nằm lẫn thoáng khí thì bị đổi thành "nhà lụp xụp". Rất nhiều chung cư ở Sài Gòn trước đây, phòng nhỏ xíu với ba bốn chục thước vuông, có sáu đến tám người ở, đồ đạc chật cứng đến mức không thở nỗi, mà căn nhà ấy nào có lụp xụp gì đâu? Những chữ quen thuộc của tuổi học trò như "niên khóa",” "thời khóa biểu", "tam cá nguyệt", "lục cá nguyệt","đệ nhứt","đệ nhị"… nay đã bị xếp vào dĩ vãng!

Không chỉ vậy, họ còn đánh tráo khái niệm nhiều từ ngữ để mị dân. Chẳng hạn chữ "giải phóng" có nghĩa là "sự tự do" trên thực tế bị biến thành "mất tự do". Chữ "bị tước đoạt" bị đánh tráo nghĩa thành "của nhân dân do nhà nước làm chủ" hay cụm chữ "quy hoạch treo" rất khó hiểu…. Thậm chí, đá vô mặt người ta thì lại nói "mặt va vào chân", làm giàu nhờ tham nhũng thì nói trớ là "nhờ buôn chổi đót". Hoặc nói rằng "bán vé số, trà đá" lợi nhuận rất cao nhưng người ta chưa từng thấy đại gia nào làm giàu nhờ bán lẻ mấy thứ đó! Những từ ngữ trong các văn bản chánh thức như "hành vi vi phạm", "cơ bản", "cục bộ", "toàn cục", "đuối nước", "thi thoảng", "sự cố",… rất khó hiểu vô cùng vẫn được đem trích dẫn rộng rãi trên báo chí, sách giáo khoa.

Ông bà xưa có nói: tiếng nói là "sinh ngữ", có nghĩa là những chữ mới hay hơn, nhiều ý nghĩa hơn được tạo ra ở một thời điểm nào đó phù hợp với thời đại, thay thế những chữ trước đó chưa có, được đa số dân chúng quen dùng. Chế độ mới nào cũng muốn làm như vậy. Song, thay vì những chữ mới "hay hơn, nhiều nghĩa hơn" để thay cho chữ cũ, thì họ lại có những chữ "mới" thật nghèo nàn về nghĩa và rất khó hiểu với đa số người dân trong nước.

Tiếng Việt "nghèo bền vững", một dạng chữ mới đang được cho phổ biến, nhưng trong bao lâu nữa?
Chưa biết! Điều này cần hỏi các giáo sư tiến sĩ ngôn ngữ ở trong nước.
E rằng, họ lại đề nghị đổi tiếng Việt thành tiếng Tàu mất!
Ôi! Tiếng Việt, bao giờ cho về lại… ngày xưa?