Đêm 5 tháng 8, 1952, một đứa bé ra đời tại làng Peam Koh Snar thuộc tỉnh Kampong Cham, phía đông sông Mekong. Đứa bé được đặt tên là Hun Bunall. Tên của cậu được thay đổi nhiều lần và lần cuối được đổi thành Hun Sen khi cậu ta gia nhập du kích Cộng Sản Cambodia năm 1970.
Ngày 14 tháng 4, 1970, Hun Sen gia nhập Mặt Trận Đoàn Kết Dân Tộc Cambodia (National United Front of Cambodia) thường được viết tắt là FUNK để chống lại chính phủ Lon Nol thân Mỹ.
Năm 1974, Hun Sen chỉ huy một đơn vị với quân số khoảng hai ngàn. Trong thời gian này ông ta biết lãnh đạo thực sự của phong trào FUNK không phải là Sihanouk mà là Pol Pot. Chức vụ chính thức của Hun Sen là Tham Mưu Trưởng trung đoàn và năm 1977 được phong lên chức Trung đoàn phó. Theo lời Hun Sen ông ta đã sử dụng đơn vị này tấn công Lon Nol và sau đó tấn công Khờ Me Đỏ.
Lúc 2 giờ sáng ngày 20 tháng 6, 1977, Hun Sen và một số chỉ huy của trung đoàn đào thoát sang Việt Nam.
Sau khi Pol Pot bị lật đổ, Hun Sen, 26 tuổi và chưa xong bậc trung học, được CSVN chọn làm Bộ trưởng Ngoại giao trong chính phủ Heng Samrin.
Tại tuổi 33, Hun Sen là thủ tướng trẻ nhất không chỉ riêng Cambodia mà cả thế giới trong thời điểm đó.
Trong cuộc bầu cử 1993, Hun Sen thất cử trước đối thủ Norodom Ranariddh nhưng ông ta không chịu nhường quyền. Hun Sen và Hoàng thân Norodom Ranariddh chia sẻ quyền lực cho tới 1997.
Bằng một biến cố bạo động, Hun Sen lật đổ Norodom Ranariddh.
Sau thời gian lưu vong, Norodom Ranariddh về ứng cử lần nữa. Trong cuộc bầu cử 1998, Hun Sen thắng cử. Norodom Ranariddh giữ chức vụ Chủ tịch Quốc Hội nhưng Hun Sen nắm chặt quyền hành thủ tướng từ đó đến nay.
Mặc dù ít học, năm 1991, Hun Sen đã trình luận án tiến sĩ dày 172 trang “Các đặc điểm chính trị tại Cambodia” tại Học Viện Chính Trị Quốc Gia,Việt Nam.
Vợ của Hun Sen là bà Bun Rany, người Cambodia gốc Quảng Đông, Trung Hoa, sinh năm 1954. Sau khi Sihanouk bị lật đổ, bà bí mật tham gia FUNK và được Khờ Me Đỏ huấn luyện về y tế. Năm 1974, bà là giám đốc một bịnh viện Khờ Me Đỏ và tại đây bà gặp Hun Sen. Mối tình đẹp nảy nở trong bịnh viện. Họ cưới nhau đầu năm 1976 dù khi đó chàng thanh niên Hun Sen 24 tuổi đã bị mù một mắt.
Lý lịch của Hun Sen cũng giống như các lãnh đạo CS thay đổi tùy theo thời thế. Một số nghiên cứu cho rằng ông ta tham gia Khmer Đỏ khá sớm, khoảng 1967, nhưng Hun Sen phủ nhận và tự khai chỉ gia nhập vào năm 1970 đáp lời kêu gọi của Quốc vương Norodom Sihanouk. Giống như nhiều lãnh đạo Cambodia có quá khứ Khmer Đỏ khác, Hun Sen cố tình che giấu lý lịch CS của mình càng nhiều càng tốt.
Luật sư Brad Adams, Giám đốc Khu vực Á châu của Human Rights Watch, nhận xét Hun Sen là một kẻ có bản chất độc tài thô bạo không khác gì các nhà độc tài trong cùng “câu lạc bộ 10 ngàn”, ám chỉ một nhóm gồm những nhà độc tài thông qua bạo động, kiểm soát an ninh, dựa vào sự yểm trợ từ nước ngoài để kéo dài quyền lực cai trị trên 10 ngàn ngày.
Sau sự sụp đổ của hàng loạt các nhà độc tài tại Tunisia, Ai Cập, Libya và Yemen, Hun Sen là một trong số rất ít hội viên của “câu lạc bộ 10 ngàn” còn nắm được quyền hành.
Tên danh dự của Hun Sen là Samdech Akeak Moha Sena Padei Techo Hun Sen dài không thua gì tên danh dự của nhà độc tài khát máu nhất Congo là Mobutu Sese Seko Nkuku Ngbendu wa Za Banga.
Khi được hỏi liệu ông ta có lo ngại sẽ bị lật đổ như các nhà độc tài Tunisia, Egypt, Libya, máu Khmer Đỏ trong người sục sôi lên và Hun Sen trả lời: “Tôi chẳng những làm suy yếu đối phương mà còn tận diệt chúng… Nếu kẻ nào nghĩ mình đủ mạnh để biểu tình, tôi sẽ đánh gục bọn chó đó và nhốt chúng vào trong cũi”.
Hun Sen không chỉ đe dọa thôi nhưng trong quá khứ ông ta đã trấn áp đối lập một cách thô bạo nhiều lần.
Trong năm 1991, khi các đại diện Liên Hiệp Quốc vào Cambodia tổ chức tuyển cử, Hun Sen đã ra lịnh cho an ninh dưới quyền tàn sát trên 100 đảng viên của một đảng đối lập ngay trước mắt của phái đoàn Liên Hiệp Quốc.
Một lần khác, vào năm 1997, Hun Sen ra lịnh cho cận vệ tấn công bằng lựu đạn vào một buổi họp của lãnh tụ đối lập Sam Rainsy làm 16 người chết và hơn 150 người bị thương. Cũng trong năm 1997, lo ngại bị thất cử, Hun Sen tổ chức đảo chánh chống lại đảng Hoàng gia mà ông ta đã liên minh. Hàng trăm người bị bắt và bị giết. Các nhân viên Liên Hiệp Quốc khi đào xác lên đã khám phá phần lớn đã bị bắn vào đầu trong lúc đang bị còng tay và bị bịt mắt. Những hình ảnh đó gợi lại cảnh tượng kinh hoàng của thời Pol Pot.
Đối với các thành phần tàn dư Khờ Me Đỏ, Hun Sen khuyến khích các lãnh đạo cao cấp đầu hàng. Với quân số 50,000 thời Pol Pot, Khờ Me Đỏ chỉ còn lại khoảng 1,000 vào năm 1997. Khieu Samphan và Nuon Chea đầu hàng vào tháng 12, 1998. Hun Sen ân xá cho Ieng Sary.
Hun Sen và Trung Cộng
Nhiều người cho rằng Hun Sen ngã về phía TC mới đây. Điều đó không đúng. Khuynh hướng thân TC của Hun Sen bắt đầu sau cuộc đảo chánh đẫm máu 1997.
Cuộc đảo chánh đã làm ông ta mất uy tín trong các lãnh đạo các quốc gia dân chủ Tây phương. Nhiều quốc gia đã ngưng viện trợ cho chính phủ Hun Sen hay tiếp tục viện trợ nhưng đưa ra các điều kiện phải tôn trọng nhân quyền.
Giống như Pol Pot trước đây, Hun Sen không còn đường nào khác ngoài việc đi tìm sự ủng hộ từ phía TC.
Dĩ nhiên giới lãnh đạo TC nắm bắt cơ hội ngàn vàng này. Từ năm 1997 đến năm 2005, TC cung cấp cho chính quyền Hun Sen 600 triệu dollar qua đầu tư, viện trợ không hoàn lại, hủy bỏ nợ đến thời hạn trả. Từ năm 2000, hàng loạt lãnh đạo cao cấp TC lần lượt viếng thăm Cambodia.
Đáp lại, trong cùng thời gian, Hun Sen đã thăm viếng TC tất cả 6 lần. Hun Sen từng tuyên bố “Trung Quốc nói ít làm nhiều”. Viện trợ của TC không đặt ra các điều kiện nhân quyền trong khi nhân quyền lại là tiền đề thảo luận với các nước dân chủ.
Trong bang giao quốc tế, chế độ Hun Sen nhiệt tình ủng hộ các chính sách của TC qua việc ngăn cấm các viên chức trong chính quyền Cambodia thăm viếng Đài Loan. Ông ta còn họa theo TC khi lên tiếng kết án Mỹ trong vụ máy bay Mỹ ném bom lầm xuống tòa đại sứ TC tại Belgrade năm 1999.
Trong lãnh vực quân sự, TC lần nữa đóng vai trò yểm trợ tích cực như đã từng làm đối với chế độ Pol Pot.
Từ sau cuộc đảo chánh của Hun Sen năm 1997, TC đã gởi các trang bị quân sự cho cánh Hun Sen, xây dựng các doanh trại quân đội, sửa chữa phi trường Kampong Chhnang. Hàng năm đưa 40 sĩ quan trong quân đội Cambodia sang TC huấn luyện. Năm 2011, TC cho Cambodia vay 195 triệu Dollar để mua một số lượng máy bay trực thăng không được tiết lộ của TC. Tháng Tám 2012, TC viện trợ quân sự cho Cambodia thêm 19 triệu dollar và sẽ giúp xây dựng các bệnh viện quân đội, trung tâm huấn luyện cho đạo quân 140 ngàn của Hun Sen.
Đầu năm 2023, Hun Sen thăm TC. Trong dịp này, Tập Cận Bình cam kết “ủng hộ Cambodia bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia, kiên quyết ủng hộ Cambodia trong việc thúc đẩy đều đặn các chương trình nghị sự chính trị lớn trong nước và phát triển kinh tế xã hội, đồng thời kiên quyết phản đối các thế lực bên ngoài can thiệp vào công việc nội bộ của Cambodia.”
Về phía Hun Sen, ông ta khẳng định sự ủng hộ chính sách “Một Trung Quốc” của TC.
Năm 2022, trong cương vị Chủ tịch ASEAN, Hun Sen lại một lần nữa chống lại việc ASEAN ra một thông báo chung phê bình chủ trương quân sự hóa Biển Đông của TC.
Đối với nội bộ Cambodia, càng đóng vai trò độc lập với CSVN bao nhiêu, Hun Sen, người vẫn còn bị phe đối lập tại Cambodia tố cáo là bù nhìn Việt Nam, càng được sự ủng hộ của nhân dân Cambodia bấy nhiêu.
Thế hệ Cambodia được CSVN cứu sống năm 1979 đã già và nhiều trong số họ đã chết. Thế hệ trẻ lớn lên chỉ biết đến Việt Nam là kẻ thù truyền kiếp của dân tộc Khmer.
Lời tuyên bố của Hun Sen về cuộc tranh chấp Biển Đông giống như trích nguyên văn từ bản tuyên bố của TC : “Cuối cùng đó không phải là vấn đề đối với toàn bộ ASEAN. Nó là vấn đề song phương giữa các nước liên quan mà họ cần phải nói chuyện với nhau.”
“Thảo luận song phương” là chủ trương của TC từ khi cuộc tranh chấp mới bắt đầu nhiều năm trước.
Nhiều bình luận từ phía Việt Nam có phần trách Hun Sen đang tâm phản bội những kẻ đã từng cứu vớt, bảo bọc và đưa y lên tột đỉnh danh vọng và quyền lực như hôm nay. Chính Hun Sen cũng thừa nhận, không có CSVN, không những con mắt trái mà cả mạng sống của ông ta chưa chắc đã còn.
Nhưng ngọn gió quyền lực và danh lợi đang thổi về hướng Bắc. Đối với Hun Sen việc chọn lựa đi theo TC không chỉ vì quyền lợi quốc gia mà còn giữ được cả tài sản kếch xù ăn cắp từ máu xương của đồng bào ông ta suốt 38 năm qua.
Không có chỗ cho các yếu tố đạo đức, ơn nghĩa trong bàn cờ chính trị.
Hơn ai hết Hun Sen biết chính bản thân y trước đây khi được đặt vào chức Bộ trưởng Ngoại giao ở tuổi 26 cũng chỉ là con cờ chính trị của CSVN mà thôi. Thời thế đã đổi thay và con người chính trị của ông ta thay đổi theo thời thế.
Sự kiện quân đội TC đồn trú tại căn cứ hải quân Ream Naval Base thuộc lãnh thổ Cambodia trên Vịnh Thái Lan (Gulf of Siam) là một mối đe dọa trực tiếp cho sự ổn định trong khu vực Thái Miên Việt cũng như cả Biển Đông.
TC với một giọng điệu cố hữu là bác bỏ nhưng các không ảnh cho thấy các cơ sở được xây dựng trước đây do hợp tác với Mỹ từ năm 2010 đã bị phá hủy và các cơ sở mới đang được xây.
Theo nhiều nguồn tin, năm 2017 một hiệp ước bí mật giữa Hun Sen và Tập đã được ký kết, qua đó, TC có quyền sử dụng căn cứ Ream Naval Base ba chục năm. Hun Sen từ chối yêu cầu của Mỹ được vào xem tận mắt căn cứ.
Tại Hội Nghị về Tương Lai Á Châu Hun Sen phát biểu: “Thành thật mà nói, nếu không phải Trung Quốc tôi có thể dựa vào ai khác? Hãy nói thật.”
Khi đứng về phía TC, Hun Sen được nhiều mối lợi:
1. Giảm được áp lực trong thành phần Cambodia quá khích đang khai thác xung đột lịch sử giữa Việt Nam và Cambodia từ thời nhà Nguyễn, và kết án y chỉ là bù nhìn của CSVN.
2. TC sẽ gia tăng viện trợ kinh tế và tiếp tục là nước có quan hệ kinh tế thương mại lớn nhất với Cambodia.
3. Bảo vệ được chiếc ghế thủ tướng, quyền lợi, tài sản mà luật sư Brad Adams thuộc tổ chức Human Rights Watch và Global Witness đã ước tính lên đến 500 triệu đô la.
4. TC bao vây Việt Nam từ hướng đông và dùng tiền để mua chuộc Cambodia bao vây Việt Nam từ hướng tây. Trong một xung đột võ trang, Việt Nam phải đương đầu với hai kẻ thù có tinh thần dân tộc quá khích vô cùng nguy hiểm.
Nhưng Hun Sen cũng biết khôn ngoan trước thời cuộc quốc tế và sợ mất lòng Mỹ. Hun Sen chọn bỏ phiếu ủng hộ Ukraine “đòi Nga rút ngay lập tức, hoàn toàn và vô điều kiện tất cả các lực lượng quân sự của mình khỏi lãnh thổ Ukraine trong các biên giới được quốc tế công nhận” trong nghị quyết quan trọng của Đại Hội Đồng LHQ ngày 2 tháng 3, 2022 nhưng chọn bỏ phiếu trắng trong nghị quyết ít quan trọng hơn loại Nga ra khỏi Hội Đồng Nhân Quyền LHQ ngày 7 tháng 4, 2022.
Với chọn lựa này, Hun Sen muốn nói lớn cho Mỹ nghe rằng (1) Cambodia không tham khảo Tập Cận Bình trước khi bỏ phiếu; (2) Cambodia chưa quên vai trò chính yếu của Mỹ trong công cuộc phục hồi Cambodia sau thời kỳ Pol Pot diệt chủng; (3) Cambodia nhận thấy vai trò mới của Mỹ trong bàn cờ chính trị thế giới, nhất là Á Châu và muốn có một sự cân đối trong mặt trận ngoại giao trong thời gian tới.
Sau cuộc bầu phiếu tại Liên Hiệp Quốc, tòa đại sứ Mỹ tại Cambodia ghi nhận lãnh đạo Cambodia đã có lập trường cứng rắn chống lại hành động xâm lược Ukraine của Nga.
Tháng 12, 2022, Hun Sen viếng thăm tòa đại sứ Mỹ tại Nam Vang lần đầu tiên. Không có thù vặt trong chính trị. Quan hệ giữa hai quốc gia không chỉ đặt cơ sở trên quyền lợi chung mà còn trên quan điểm của mỗi quốc gia trước một vấn đề chung.
Mặc dù ghi nhận sự đóng góp của Hun Sen, cho tới nay các chính phủ Mỹ vẫn xem Hun Sen như là một lãnh đạo độc tài có mối quan hệ mật thiết với TC.
TC dùng Hun Sen để bao vây Việt Nam
Trong phần này, người viết tạm gác qua bên những vấn đề thuộc phạm vi tư tưởng, ý thức hệ để tập trung vào lãnh vực địa chính trị (geopolitics).
Bao vây, cô lập để kiểm soát Việt Nam, một vùng độn sinh tử ở phía Nam, là một phần quan trọng trong chiến lược Á Châu Thái Bình Dương trường kỳ của TC.
Chiến lược này không chỉ ra đời trong thời kỳ Tập Cận Bình mà có từ thời Mao qua Đặng và nhiều thời kỳ lãnh đạo đảng CSTQ khác.
Học bài học chiến tranh Triều Tiên, Mao không muốn lôi kéo Mỹ vào một cuộc đối đầu trực diện lần nữa. Tuy nhiên, Mao đã chuẩn bị việc đưa quân TC ồ ạt vào miền Bắc Việt Nam để đánh Mỹ nếu cần.
Theo sử gia Qiang Zhai, tác giả của tác phẩm sử học China and the Vietnam Wars, 1950-1975, Mao ra lịnh “chuẩn bị đề phòng chiến tranh với Hoa Kỳ. Ông ta đã chuyển các ngành công nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu ở vùng ven biển phía đông Trung Quốc đến vùng núi phía tây nam Trung Quốc. Mao ra lịnh cho dân chúng xây dựng các hầm trú ẩn phòng không trên khắp Trung Quốc.” (Qiang Zhai, China Contributed Substantially to Vietnam War Victory, Wilson Center, January 1, 2001)
Lê Duẩn cũng nghĩ tới việc ít nhất nửa triệu quân TC sẽ có mặt tại miền Bắc nếu Mỹ phát động chiến tranh toàn diện. Lê Duẩn nói với Đặng Tiểu Bình tại Bắc Kinh ngày 13 tháng 4, 1966.: “Hiện nay có hơn 100,000 quân Trung Quốc tại Việt Nam, nhưng chúng tôi nghĩ bất cứ khi nào có một biến cố trầm trọng xảy ra, có thể cần tới 500,000. Sự giúp đỡ này là từ một nước hữu nghị. Chúng tôi nghĩ rằng với tư cách một nước xã hội chủ nghĩa anh em, Trung Quốc có thể làm điều đó.” Phiên họp này có sự hiện diện của Nguyễn Duy Trinh, Bộ trưởng Bộ Ngoại Giao VNDCCH. Phía TC, ngoài họ Đặng, còn có Thủ tướng Chu Ân Lai và Phó Chủ tịch đảng CSTQ Khang Sinh. ( Digital History, Document 12. Zhou Enlai, Deng Xiaoping, Kang Sheng, Le Duan, Nguyen Duy Trinh, Beijing, 13 April 1966)
Chứng minh và giải thích hơi chi tiết để thấy giữ chặt sân sau Việt Nam trong gọng kìm là ưu tiên số một của TC, những khẩu hiệu “tinh thần quốc tế vô sản”, “xã hội chủ nghĩa anh em” hay hiện nay như “16 chữ vàng”, “cùng chung vận mệnh” chỉ là những khẩu hiệu tuyên truyền.
Sau cuộc Chiến Tranh Biên Giới với Việt Nam 1979 Đặng Tiểu Bình tiếp tục thúc đẩy bốn hiện đại hóa nông nghiệp, công nghiệp, quốc phòng và khoa học công nghệ. Để phù hợp với dòng phát triển của nhân loại trong quan hệ quốc tế, TC buộc phải tham gia các thỏa hiệp trong tinh thần của chủ nghĩa đa phương (multilateralism), ngoại trừ đối với Việt Nam. Riêng với Việt Nam, TC tiếp tục bao vây, cô lập qua nhiều hình thức.
Trong tranh chấp chủ quyền Biển Đông, ngày 4 tháng 11 năm 2002 TC cùng các nước ASEAN ký kết Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Nam Trung Hoa (Declaration on Conduct of the Parties in the South China Sea, viết tắt là DOC). Tuy nhiên đó chỉ là những thỏa thuận tổng quát, chung chung để “khẳng định cam kết đối với mục tiêu và các nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc, Công ước Luật Biển năm 1982 của Liên hợp quốc, Hiệp ước thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á, năm nguyên tắc tồn tại hòa bình và các nguyên tắc phổ cập khác của pháp luật quốc tế.” (Declaration On The Conduct Of Parties In The South China Sea, ASEAN, May 14, 2012 )
Những cam kết đó của TC chỉ là đầu môi chót lưỡi. Trong thực tế, TC tránh né các hội nghị quốc tế nhằm giải quyết các xung đột, thay vào đó, họ áp dụng chính sách “chia để trị” đối với từng thành viên ASEAN tùy thuộc vào nhiều yếu tố và họ đã chứng tỏ khá thành công. Ba lý do chính cho việc từ chối tham gia các diễn đàn quốc tế về Biển Đông (1) TC không có đủ bằng chứng cụ thể, khoa học và tính thuyết phục để thắng bằng công pháp quốc tế, (2) ASEAN là một tổ chức hợp tác vì quyền lợi riêng của mỗi quốc gia thành viên hơn là vì quyền lợi chung lâu dài mà cả khối cùng hướng tới, (3) trong số 11 quốc gia thuộc ASEAN chỉ có 5 nước gồm Brunei, Nam Dương, Mã Lai, Philippines và Việt Nam trực tiếp liên quan đến tranh chấp chủ quyền Biển Đông và sáu nước còn lại không liên quan trực tiếp.
Mặc dù vẫn có nhiều bất đồng giữa hai nước về chủ quyền trên Biển Đông, hiện nay chỉ còn Việt Nam và Philippines là gần gũi nhau trong việc đối đầu với TC. Chín quốc gia hội viên còn lại vì quan hệ kinh tế thương mại với TC nên chọn ủng hộ TC như trường hợp Campuchia, Lào. Số còn lại hoặc có thái độ đứng ngoài cuộc tranh chấp hoặc tránh phê bình trực tiếp TC.
Hun Sen tham nhũng
Vi trùng tham nhũng sinh sản rất nhanh trong các chế độ độc tài, nơi quyền lực tập trung trong tay một nhóm nhỏ người nắm quyền cai trị. Tham nhũng là một trong những căn bịnh đang đè nặng lên xã hội Cambodia và gia đình bị tố cáo tham nhũng nhiều nhất là Hun Sen. Mặc dù chỉ làm việc cho chính phủ, gia đình Hun Sen có một đời sống sung túc hơn bất cứ người dân Cambodia nào.
Sở thích của Hun Sen là sưu tập đồng hồ. Những đồng hồ ông ta đeo nhìn thấy được qua ảnh trị giá vào khoảng 13 triệu dollar. Chẳng hạn, một Patek Philippe Grandmaster Chime 5175 trị giá khoảng 2,700,000.00 dollar trong lúc vợ ông đeo chiếc đồng hồ Richard Mille RM037 trị giá 270,000.00. Hun Sen không che giấu sở thích đeo đồng hồ quý hiếm. Điều đó không sao nhưng tiền đâu để mua khi lương thủ tướng của Hun Sen là 1,150 dollar một tháng nếu không phải tiền do tham nhũng tích tụ được sau 38 năm cầm quyền.
Theo lời của luật sư Brad Adams thuộc tổ chức Human Rights Watch, mười năm trước, một viên chức Bộ ngoại giao Mỹ đã tiết lộ cho ông biết tài sản của Hun Sen được ước lượng vào khoảng 500 triệu Dollar. Không ai biết chính xác giá trị bất động sản và dự trữ dollar, vàng bạc của Hun Sen và gia đình tại các ngân hàng ngoại quốc hiện nay.
Không có CSVN, Hun Sen không chỉ mù một mắt mà đã mồ hoang mả lạnh từ lâu rồi, nhưng với bản chất bạo động, háo danh, tham vọng quyền lực sẵn có của người cựu Khmer Đỏ, Hun Sen rất dễ dàng bị TC khích động và mua chuộc.
Tất cả những oan nghiệt đó, dùng chữ của Hun Sen trong luận án tiến sĩ chính trị của ông ta, chỉ vì cùng “từ một bào thai” CS.
Trần Trung Đạo
