Covid-19: Vì sao phim Ranh giới của VTV gây tranh cãi?

[vuitoichat]

Nhiều người chia sẻ đã 'khóc rất nhiều', 'sốc', 'ám ảnh', 'cảm động' "khi chứng kiến những thước phim chân thực, đau đớn..." Ngay sau khi công chiếu, phim nhận được một làn sóng tung hô trên truyền thông Việt Nam, khiến phim tài liệu Ranh giới nói về các sản phụ nhiễm Covid-19 cận kề cửa tử chiếu trên VTV đang trở thành một hiện tượng truyền thông vì cách làm phóng sự sát thực về ngành y tế Việt Nam những ngày vất vả chống dịch.

(Ảnh chỉ có tính chất minh họa)

Trong suốt 50 phút, phim được cho là lấy nước mắt của người xem với những cảnh như bác sỹ thẫn thờ khi không cứu được sản phụ sau nỗ lực cấp cứu; người cha đau đớn nhận lại đồ đạc của con gái đang mang thai qua đời; cảnh bệnh nhân vật vã không thở được...

Phim cũng cho thấy các bác sỹ BV Hùng Vương đã làm việc vất vả trong điều kiện thiếu đủ thứ ra sao.

Ngay sau khi công chiếu, phim nhận được một làn sóng tung hô trên truyền thông Việt Nam. Nhiều người chia sẻ đã 'khóc rất nhiều', 'sốc', 'ám ảnh', 'cảm động' "khi chứng kiến những thước phim chân thực, đau đớn..."

(Ảnh min họa)

Một số người xem bình luận rằng phim giúp xã hội hiểu được sự nguy hiểm của dịch Covid-19, sự vất vả của các bác sỹ, từ đó có ý thức hơn trong phòng chống bệnh tật.

"Ranh giới đã được gửi đến quý vị khán giả và gây ra tiếng vang lớn. Bộ phim nói về hành trình giành giật lại mạng sống cho các sản phụ mắc COVID-19, những hình ảnh này khiến người xem không khỏi day dứt, xót xa." - Bài phỏng vấn với đạo diễn phim Tạ Quỳnh Tư trên kênh VTV24, viết.

Tuy thế, bộ phim gây tranh cãi trên mạng xã hội về quyền riêng tư và đạo đức hành nghề.

Ý kiến luật sư

(Ảnh minh họa)

Về khía cạnh luật pháp, LS Hà Huy Sơn nói với BBC News Tiếng Việt hôm 10/9 rằng đoàn làm phim Ranh giới đã vi phạm 'quyền của cá nhân đối với hình ảnh' trong Bộ Luật Dân sự 2015, đồng thời vi phạm 'quyền được tôn trọng bí mật riêng tư' và an toàn y tế trong Bộ Luật Khám bệnh, Chữa bệnh 2029.

Luật sư Hà Huy Sơn lý giải:

Theo Điều 32, Bộ Luật Dân sự 2015, Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý.

Việc sử dụng hình ảnh của người khác vì mục đích thương mại thì phải trả thù lao cho người có hình ảnh, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

Việc sử dụng hình ảnh trong trường hợp sau đây không cần có sự đồng ý: Hình ảnh được sử dụng vì lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng; Hình ảnh được sử dụng từ các hoạt động công cộng, bao gồm hội nghị, hội thảo… không làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người có hình ảnh.

Tuy đoàn làm phim cho hay đã được sự đồng ý của bệnh nhân trước khi quay. Xin phép này cần phải hiểu là một giao dịch dân sự, trong đó các đối tượng tham gia phải ở trạng thái tỉnh táo bình thường.

(Ảnh minh họa)

Nhưng họ quay trong lúc bệnh nhân bị cấp cứu, hôn mê, thì sự xin phép đó cũng là không hợp pháp do không thể nói quyết định 'đồng ý' này thể hiện ý chí chủ quan của bệnh nhân được.

Bằng chứng của việc xin phép thì cũng không ai biết được mà mới chỉ thấy đoàn làm phim nói như vậy.

Cùng chia sẻ quan điểm này, LS Trần Thu Nam viết trên Facebook cá nhân:

"Một người đang cận kề cái chết thì đương nhiên bị hạn chế về thể chất và tinh thần. Bệnh nhân chuẩn bị lên bàn mổ, Bác sĩ yêu cầu người nhà ký cam kết chứ ko đưa bệnh nhân ký. Vì vậy, mọi thoả thuận với bệnh nhân ko có giá trị pháp lý. VTV đã sai rồi."

Cũng theo LS Hà Huy Sơn, đoàn làm phim Ranh giới còn vi phạm Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2009.

Theo Điều 8 của luật này, bệnh nhân có quyền được tôn trọng bí mật riêng tư. Theo đó, bệnh viện phải giữ bí mật tình trạng bệnh của người bệnh, những thông tin mà người bệnh đã cung cấp và hồ sơ bệnh án. Trừ trường hợp cung cấp theo quy định của pháp luật cho cơ quan điều tra hoặc luật sư.

Việc công bố rộng rãi hình ảnh tình trạng sức khỏe của bệnh nhân là một dạng vi phạm quyền này.

"Đoàn làm phim và VTV đã vi phạm cả về luật pháp và cả về đạo đức, nhất là trong văn hóa Á đông," LS Hà Huy Sơn nói.

Việc ghi hình và phát hình về bệnh nhân, bệnh viện được quy định khá rõ theo các luật truyền thông Anh, Mỹ, châu Âu

Những người chịu tác động là bệnh nhân, người nhà bệnh nhân, nếu kiện do bị tác động đến sức khỏe, tinh thần, tâm lý do bộ phim này thì có thể khởi kiện và đoàn làm phim phải bồi thường theo quy định, căn cứ vào kết luận của tòa án.

Ông Sơn cũng cho rằng không chỉ đoàn làm phim phải chịu trách nhiệm mà VTV phải chịu trách nhiệm khi cho phát phim Ranh giới.

Ở góc độ là một khán giả, LS Sơn cho hay ông bất bình khi đoàn làm phim "dùng hình ảnh của những bệnh nhân đã bị bệnh và thể xác và tinh thần rồi nay lại còn bị tác động xấu thêm lên cá nhân họ và gia đình người thân của họ."

"Tôi thấy trong xã hội người ta cũng bị tác động bởi những hình ảnh này, dẫn đến việc ủng hộ cách chống dịch một cách quá tả!"

"Tôi cho rằng phim Ranh giới gây ra bất ổn trong xã hội. Trong khi lãnh đạo nhà nước vẫn tuyên truyền là chống dịch phải bình tĩnh thì VTV phát phim này khiến nhiều người dân hoang mang."

(Ảnh minh họa)

Quy tắc truyền thông quốc tế ra sao?

Việc ghi hình và phát hình về bệnh nhân, việc điều trị hoặc các cảnh bên trong bệnh viện, cơ sở y tế đã được quy định khá rõ theo các luật truyền thông Anh, Mỹ, châu Âu.

Tại Anh Quốc, luật quy định chung cho các cơ quan báo chí ở trang OFCOM nói khi quay phim hoặc ghi âm ở những nơi nhạy cảm như xe cứu thương, bệnh viện, trường học, nhà tù hoặc đồn cảnh sát, thông thường cần phải có sự đồng ý trước khi quay phim và kể cả đã ghi hình vẫn cần xin phép trước khi phát sóng từ những người có mặt trong tình huống nhạy cảm.

Bên cạnh luật chung, BBC News của Anh Quốc trong Editorial Guidelines cũng có quy định cụ thể cho phóng viên liên quan đến việc quay phim, ghi hình trong bệnh viện.

Theo đó, quyền riêng tư và quyền bảo mật của bệnh nhân được đánh giá là 'tối thượng'. Cần phân biệt sự đồng ý (bằng lời) về việc cho ghi hình với sự đồng ý cho phát sóng (thường dưới dạng văn bản). BBC thông thường không phát sóng nếu không có sự đồng ý rõ ràng bằng văn bản từ bệnh nhân và cán bộ y tế phụ trách - người cũng lên hình.

Cần phải tham vấn y bác sỹ trước khi quyết định có ghi hình bệnh nhân hay không.

Có thể cần xin phép phát sóng sau khi bệnh nhân đã hoàn thành quá trình điều trị. Cần duy trì liên lạc với gia đình bệnh nhân để hai bên thảo luận và đồng ý với nhau về cách thức và thời điểm phát sóng.

Ở Mỹ, Bộ luật về y đức của Hiệp hôi Y học Mỹ (AMA) nêu rõ việc quay phim bệnh nhân phải có sự chấp thuận của bệnh nhân bằng văn bản; bệnh nhân có quyền yêu cầu dừng ghi hình bất cứ lúc nào; bệnh nhân có quyền xem lại đoạn phim được ghi.

Các khuyến cáo này loại trừ việc quay phim ở phòng cấp cứu trong những tình huống khẩn cấp (chấn thương, hồi sức ngưng tim phổi), quay phim trẻ em và các đối tượng dễ bị tổn thương.

AMA cũng nêu rõ rằng "Mục tiêu giáo dục và thông tin cho công chúng và bảo vệ quyền riêng tư của bệnh nhân chỉ có thể đạt được nếu cân nhắc quyền lợi của bẹnh nhân, nhất là những người dễ bị tổn thương."

Đạo diễn phim Ranh Giới nói gì?

(Ảnh minh họa)

Trả lời Tiền Phong hôm 10/9, đạo diễn phim Ranh giới, ông Tạ Quỳnh Tư, cho hay trông khâu hậu kỳ ông đã cân nhắc kỹ có nên làm mờ mặt bệnh nhân không. "Nhưng một tác phẩm với mục đích tuyên truyền chống dịch cần tạo hiệu ứng, lan tỏa mạnh mẽ nhất nên tôi quyết định để khán giả xem những hình ảnh chân thực nhất," ông Tư nói.

"Chuyện che mặt, làm mờ mặt nhân vật là chuyện trong tầm tay, chỉ là vấn đề kỹ thuật. Nhưng tôi nghĩ, mọi người cần nhìn thấy thực tế khắc nghiệt đó để biết sợ, có ý thức hơn trong cuộc chiến trường kỳ vượt đại dịch...," ông Tư được trích lời trên Tiền Phong.

Mạng xã hội nói gì?

Có hai luồng ý kiến chính, trái chiều, trên mạng xã hội Việt Nam, xoay quanh phim Ranh giới.

Trần Đăng Tuấn: "Bạn nhất định phải xem! Đau! Khốc liệt! Kìm nén! Chan chứa! Dằn vặt! Ngổn ngang! Định tâm! Thương!"

Trương Huy San: Nếu bạn không sợ mất ngủ, hãy xem phim này. Nếu bạn chưa có khái niệm gì về Covid, hãy xem phim này. Nếu bạn chưa biết các y bác sĩ và nhân viên y tế đang phải "chiến đấu" ra sao, hãy xem phim này. Tôi xin lỗi là đã chưa từng nghĩ, VTV lại có một tác phẩm rất báo chí như thế này. Tôi khâm phục và rất biết ơn nhà báo Quỳnh Tư cũng như rất khâm phục và biết ơn các y, bác sĩ và nhân viên y tế, những người đang cứu Sài Gòn, quê hương thứ 2 của tôi.

Nguyễn Phan Huy Khôi: "... phóng sự hay thật, xúc động thật, đáng mặt VTV. Ai chưa xem thì nên Google mà xem một lần, đảm bảo xứng đáng để xem."

Ca sỹ Đông Nhi: "Nhất định phải xem đoạn phóng sự này nhé mọi người! 50 phút chân thật và rõ ràng nhất của các bệnh nhân và đội ngũ Y-Bác sĩ ở tuyến đầu chống dịch, những thước phim đi vào lịch sử!"

Bác sỹ Lê Phương: "Có nhiều chi tiết đắt giá, mặc dù nó chỉ phản ánh 1/10 sự căng thẳng, khốc liệt ở khu Hồi sức. Điểm tích cực là bộ phim đã hé lộ cho công chúng thấy một phần nhỏ sự thật về cường độ làm việc, mức độ căng thẳng và sự thiếu thốn con người- trang thiết bị trong đại dịch này)...

... Nếu không có sự chấp thuận bằng văn bản của chính bệnh nhân, bộ phim này đã vi phạm nghiêm trọng quyền riêng tư và phẩm giá của bệnh nhân vì đã không che mặt, làm méo tiếng... để không thể nhận dạng được."

Hoàng Hải Vân: "... Cho phép phóng viên vào bệnh viện để quay cảnh bệnh nhân đang điều trị, lại lột hết nỗi đau của người khác để đưa lên truyền hình lấy nước mắt công chúng, vừa vi phạm luật pháp vừa vi phạm các quy tắc đạo đức. Tôi nghĩ không bệnh viện nào dám cẩu thả cho phép việc này nếu không có sự chỉ đạo từ trên.

"Ranh giới" nào cho đạo đức ? Ranh giới nào cho luật pháp và ranh giới nào cho tuyên truyền ?"

Lê Minh Đạt: Ranh Giới đã vượt ranh giới về phẩm giá và nhân quyền của bệnh nhân và thân nhân của họ.

Ranh Giới đã xâm phạm nghiêm trọng và thô bạo đến quyền riêng tư thiêng liêng (được pháp luật bảo hộ) của bệnh nhân và thân nhân của họ.

Nhà văn Đỗ Hồng Diệu: "Tôi không rùng mình không sợ hãi không rớt nước mắt khi xem phim tài liệu "Ranh giới" của VTV. Bởi bản thân từng trải qua và chứng kiến ranh giới đó khi sinh con đầu lòng...

Điều tôi "rút ra" được từ bộ phim đặc biệt này là Bệnh viện Hùng Vương chỉ chuyên điều trị bệnh nhân Covid mang thai mà đã thiếu đủ thứ như vậy, các bệnh viện khác đang "vỡ trận" thế nào? Thiếu người thiếu máy thiếu thuốc thiếu kiên nhẫn thiếu cả khoảng lặng cho khóc cười. Người ta đang dùng Quỹ phòng chống Covid vào việc gì? Việc truy vết, bắt nhốt, rào đường, chốt chặn hay in giấy đi đường?

Quỹ có nhiều tiền. Tiền nhiều để làm gì, ban này ngành nọ để làm gì khi mà bữa cơm của nhân viên y tế đạm bạc tới mức khó tin..."

Nguyễn Trường Uy: "Những người làm phim Ranh giới đã tận tụy và có tâm để nói lên sự hy sinh của đội ngũ thầy thuốc và sự thảm khốc mà đại dịch đang gây ra với chúng ta, nhưng vì say mê trong quá trình làm phim mà không tỉnh táo với điều quan trọng này: họ đã bước qua khỏi ranh giới về vai trò, vị trí và cả đạo đức nghề nghiệp của người làm phim - người làm báo..."

"Anh không thể vào phòng mổ hay ICU rồi đưa lên sóng tất cả những hình ảnh kiểu truyền hình thực tế ở đó. Anh cũng không thể nói rằng tôi đã được sự đồng ý (trước đó) của nhân vật trong đó khi phát sóng cho toàn dân thấy những chi tiết sợ hãi của con người lúc thở không nổi, lúc tuyệt vọng nghe tin xấu, lúc quyết định bỏ thai nhi, trong thời khắc sinh tử…

Phim đó cần phải che mặt (hay làm mờ) cũng như thay tên của các nhân vật chính. Nếu không, đó là những khoảnh khắc sẽ ám ảnh mãi trong cuộc đời của họ, còn mãi trên Google, trong khi ai cũng muốn để lại phía sau để đi tới."