Vì sao Putin lại muốn trừ khử Alexei Navalny bằng mọi giá?

[trungthuc]

Cái chết đầy mờ ám của nhân vật chính trị đối lập Nga ông Alexei Navalny tiếp tục gây sốc cho thế giới.

Trong nhiều năm qua, ông Alexei Navalny đã dũng cảm đương đầu trực tiếp với Vladimir Putin, chấp nhận lãnh hậu quả là bản án 19 năm tù. Rất khó có khả năng Alexei Navalny sẽ được thả ra chừng nào mà Putin còn nắm quyền, nhưng điều đó vẫn chưa đủ.

Theo cơ quan quản lý nhà tù Nga, ông Navalny đã "bất ngờ ngã gục khi đi dạo một quãng ngắn trong sân nhà tù, bất tỉnh và chết ngay sau đó". Trên thực tế, chẳng có ai biết được ông Alexei Navalny đã chết như thế nào.

Alexei Navalny mang lại điều gì cho nước Nga?
Quyết định giết ông Navalny của Putin không có gì đáng ngạc nhiên cả. Đối với Tổng thống Nga, việc khiến cho Alexei Navalny phải im lặng một lần và mãi mãi là điều cần phải làm càng sớm càng tốt. Putin không thể chịu nổi sự nổi tiếng của Alexei Navalny, một người rất thành công về mặt truyền thông xã hội, đánh bại Kremlin trong trò chơi truyền đạt thông tin, vạch trần hàng loạt hành vi sai trái khủng khiếp của chế độ bạo quyền và tham nhũng ở Moscow và "minh bạch hóa" tin tức cho hàng triệu người trên YouTube và các nền tảng xã hội khác, ngay cả khi Moscow liên tục thực hiện mọi biện pháp khả thi để hòng bịt miệng ông.

Không như bất cứ nhân vật đối lập nào ở Nga kể từ khi Putin lên nắm quyền gần một phần tư thế kỷ trước, ông Navalny đã kết hợp được một số lượng người ủng hộ vượt xa giới tinh hoa cầm quyền của Nga.

Ông đã tiếp cận mọi người dân Nga từ khắp nơi trên đất nước, từ người công nhân đến các kỹ sư kỹ thuật thông tin, từ người dân bình thường đến giới chuyên gia cap cấp. Alexei Navalny đặc biệt giỏi trong việc khích lệ giới trẻ Nga, hầu hết vốn dĩ đã quay lưng lại với các vấn đề chính trị ở đây.

Trong xã hội Nga hiện nay, với hầu hết người dân đang sống trong tâm trạng bối rối, chán nản và thường xuyên bị hù dọa bởi một chế độ độc tài đàn áp khốc liệt, ông Navalny thể hiện ra là nhân vật duy nhất có khả năng đoàn kết mọi tầng lớp xã hội.

Dù cho chính quyền Nga ra tay giam giữ kể từ lúc ông bị bắt lại khi trở về Nga vào năm 2021, ông Alexei Navalny vẫn tiếp tục giữ được tầm mức ảnh hưởng lớn cho đến thời điểm ông này qua đời. Cái chết của ông Navalny đánh dấu một bước ngoặt đen tối mới trong quá trình theo đuổi quyền lực một cách tàn nhẫn của Putin.

Trong một thập niên qua, Alexei Navalny và một nhóm người ủng hộ ngày càng đông đã tìm ra cách thức để vượt qua những trở ngại chính trị mà phe đối lập theo chủ nghĩa tự do ở Nga từ lâu từng cho rằng không thể vượt qua nổi.

Từ những năm thập niên 1990, những người theo chủ nghĩa tự do ở Nga dường như luôn tin rằng chỉ ở những thành phố lớn nhất của Nga, chẳng hạn Moscow và St. Petersburg, các nỗ lực nhằm thúc đẩy cải cách dân chủ mới thực sự được công chúng lắng nghe. Chỉ trong môi trường đô thị mới có những cộng đồng cư dân có tư tưởng tự do, quan tâm đến việc xây dựng các thể chế tự do cũng như tạo ra cơ chế kiểm soát và cân bằng nền dân chủ. Phần còn lại của đất nước thì chẳng có hiểu biết về nên dân chủ là cái gì.

Putin, như hầu hết đám chóp bu chuyên quyền ở Moscow trước ông, từ các Sa hoàng đến Stalin, luôn công khai tạo ra sự chia rẽ dân tộc như vậy. Đối với một số người Nga bình thường, chủ nghĩa tự do đồng nghĩa với vô chính phủ. Hậu quả là, những người đấu tranh dân chủ từ từ mất đi sự kết nối với chính những người luôn ủng hộ họ. Với thực tế cho thấy rằng, tiếng nói của các nhân vật cải cách dân chủ ít được ủng hộ, nhiều người lại tin rằng. người dân Nga chưa sẵn sàng cho thể chế tự do dân chủ. Từ đó bắt đầu chiến lược "dân chủ được kiễm soát" của Putin với lập luận cho rằng, chỉ có kẻ mạnh đứng đầu hiểu đất nước mới có khả năng tiến hành các biện pháp cải cách thật sự.

Lãnh tụ đối lập Nga Alexei Navalny ra dấu với người vợ sau khi bị tòa ở Moscow tuyên án 19 băm tù. (Hình: Moscow City Court via AP)

Ở một mức độ nào đó, kinh nghiệm thực tế của nước Nga từ cuối những năm mà đảng Cộng sản nắm quyền lực cho đến những năm 2010 đã cho thấy chính sách của Kremlin là "đúng" với thực tế trong xã hội Nga. Trong giai đoạn perestroika vào những năm 1980, phong trào dân chủ chủ yếu chỉ tập trung ở các thành phố lớn.

Khi Liên Xô bị sụp đổ và giải thể, chỉ có đảng dân chủ Yabloko đã thành công trong việc xây dựng một mạng lưới rộng lớn trên đất nước Nga. Tuy nhiên, dù có mạnh, nhưng Yabloko cũng không thể thu hút được hơn 20% số phiếu bầu vào thời kỳ đỉnh cao những năm 1990. Sau khi Putin lên nắm quyền, hoạt động của phe dân chủ nhanh chóng bị suy giảm, giúp tái xác nhận rằng những người theo đuổi thể chế dân chủ ở Nga, đã bị cô lập ở các thành phố lớn, bị tách rời khỏi nhu cầu và lợi ích của phần còn lại đất nước này.

Ông Navalny là nhân vật đối lập đầu tiên tìm cách phá vỡ lối suy nghĩ như vậy. Kết hợp với kỹ năng sử dụng mạng xã hội và sở trường của một luật sư trong việc tìm ra các bằng chứng truy tố nạn tham nhủng ở giới chức cao cấp, cùng với năng khiếu giao tiếp và cảm nhận nhạy bén về những vấn đề mà người Nga bình thường đang quan tâm, ông Navalny bắt đầu lên tiếng chỉ trích mạnh mẻ chế độ của Putin theo những cách thức mà nhiều người khác luôn né tránh vì sợ nhận hậu quả thảm khốc về sau.

Bộ phim tài liệu được phát trên YouTube hồi năm 2017 của ông Navalny, với tên "Đừng gọi ông ấy là Dimon", đã phơi bày ra nhiều chi tiết về tình trạng tham nhũng nghiêm trọng của Thủ tướng Dmitry Medvedev, vốn là cộng sự thân tín của Putin. Sự lan tỏa của bộ phim này đã giúp cho ông Navalny tổ chức các cuộc biểu tình ở khoảng 100 thành phố và thị trấn trên khắp nước Nga vào năm đó. Tính cho đến năm 2023, bộ phim đã thu hút hơn 45 triệu lượt xem trên YouTube.

Di sản của ông Alexei Navalny
Hồi năm 2015, sau khi Nga sáp nhập trái phép bán đảo Crimea của Ukraine, ngày càng có nhiều ý kiến đồng thuận cho rằng, bộ máy tuyên truyền của Putin đã thành công trong việc tạo ra ảnh hưởng đối với phần lớn giới trẻ, những người còn quá trẻ để nhớ lại về những biện pháp cải cách dân chủ hỗn loạn và thoáng qua vào những năm 1990 và họ chưa bao giờ thực sự được nếm trải mùi vị không khí dân chủ. Qua nhiều năm tuyên truyền và cai trị độc đoán chuyên quyền của Putin, người ta tin rằng Kremlin đã loại bỏ hoàn toàn thế hệ trẻ ra khỏi hoạt động chính trị ở đây. Kremlin muốn nói và luôn nhắc nhở: "Các bạn trẻ, hãy tận hưởng lợi ích của nền kinh tế ổn định nhờ giá dầu cao, hãy sống xa hoa khi có thể, hãy chơi bời xả láng, chuyện chính trị đã có chúng tôi lo".

Tuy nhiên, Tổ chức Chống Tham nhũng của Navalny (FBK–Фонд борьбы с коррупцией) đã chứng minh điều đó là không hề đúng. Giới trẻ Nga rất thèm khát thể chế tự do dân chủ. Đám đông thanh thiếu niên luôn có mặt để tham gia trong những cuộc biểu tình của ông Navalny đã trở thành một trong những lực lượng chính của phong trào này.

Năm 2017, bức ảnh một cảnh sát Nga lôi hai cậu bé xuống từ cột đèn ở Quảng trường Pushkin tại trung tâm Moscow đã trở thành biểu tượng cho những người ủng hộ ông Navalny trên khắp đất nước. Không chỉ xây dựng thành công một tổ chức chính trị đối lập đầu tiên trong lịch sử hậu Xô Viết, với sự hiện diện rộng rãi nhiều thành phần và thu hút nhiều tầng lớp trong xã hội, ông Alexei Navalny cũng thu hút giới trẻ Nga theo những cách mà điện Kremlin không thể làm được.

Tù nhân chính trị Alexei Navalny trên màn hình từ nhà tù trước vu xử án ngày 26 tháng Tư, 2023 (Hình: KIRILL KUDRYAVTSEV/AFP/Getty Images)

Yếu tố quan trọng nhất trong sự hiện diện của Navalny là mạng xã hội, thứ mà tổ chức của ông đã tận dụng khai thác, ngay cả sau khi ông bị bắt hồi năm 2021. Nhóm của Navalny liên tục vượt qua những thách thức kỹ thuật thông tin đối với hoạt động chính trị ở nước Nga của Putin.

Sự hiện diện không thể ngăn cản trên mạng xã hội của Navalny trở nên đặc biệt quan trọng sau cuộc xâm lược vào Ukraine năm 2022, khi Kremlin thực hiện chiến dịch bịt miệng và trục xuất tất cả lực lượng đối lập. Khi chiến tranh bắt đầu, các nhân vật hoạt động đối lập sống lưu vong đã phát hiện và áp dụng nhiều chiến lược của tổ chức Navalny để tránh né cuộc đàn áp chính trị này.

Ngay cả sau khi đã bị bắt, tên tuổi của ông Navalny tiếp tục là tâm điểm trong chương trình nghị sự của phe đối lập, không chỉ vì ông là nhân vật đối lập dễ nhận biết nhất mà còn vì ông là biểu tượng đứng đầu trong việc xây dựng được sự ủng hộ thống nhất, bên trong lẫn ở ngoài nước.

Cái chết của ông Navalny một lần nữa đã đánh dấu chính sách đàn áp tàn bạo của chính phủ Nga trong việc loại bỏ mọi nguồn gốc chống đối. Trong hơn hai thập niên qua, Putin đã biến việc ám sát chính trị trở thành một phần chủ lực trong bộ công cụ nhằm tiêu diệt những kẻ "gây rối", như nữ phóng viên báo chí Anna Politkovskaya hoặc người đứng ra tố giác Alexander Litvinenko. Putin luôn sử dụng biện pháp này để bịt miệng các đối thủ chính trị như Boris Nemtsov (bị bắn gục năm 2015), và Vladimir Kara-Murza (bị đầu độc hai lần và hiện ở trong tù).

Cái chết của ông Alexei Navalny là một đòn khủng khiếp đối với những người Nga chống Putin. Sẽ khó tìm được người thay thế có thể giúp thống nhất phe đối lập theo cách thức tương tự, không chỉ ở lúc này mà cả ở giai đoạn tương lai hậu Putin. Dù vậy, ông Navalny đã để lại một di sản chính trị đáng kể cho đất nước Nga. Tổ chức và những người ủng hộ ông vẫn còn đó. Đó mới là điều quan trọng. Người ta tin rằng, số người chống đối Putin sẽ ngày càng nhiều hơn và giới trẻ sẽ không ngừng nung nấu một tương lai về thể chế tự do dân chủ theo đúng nghĩa đen cho đất nước của họ.