Đời sống của người dân ở tất cả các châu thổ Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ nhìn chung là nghèo khổ. Người chồng buộc phải đi đến những vùng đất khô cằn tìm cây dương xỉ để kiếm 10, 12 xu sau một ngày công đi về và một ngày xuôi chợ.
Trong lúc đó, người vợ phải đi làm thuê trong làng để được ngày hai bữa cơm và một bát gạo đưa về nuôi hai hay ba đứa con còn bé dại. Ở những làng nghèo, số làng này nhiều lắm, 80% dân chỉ ăn mỗi ngày một bữa.
Một câu ngạn ngữ Việt Nam nói “Tháng ba ngày tám, ăn cám với khoai”. Khốn thay, rất nhiều người, đến cám, khoai lang và khoai sọ cũng không có mà ăn cho đỡ đói. Để đánh lừa dạ dày, họ phải ăn rau muống dại, rau má và củ chuối…
Thế thì, vào những lúc bình thường, một bữa ăn của người nông dân Bắc Kỳ hoặc Trung Kỳ đáng giá bao nhiêu?
Theo một thống kê, ở Bắc Kỳ, trong một bữa ăn, một gia đình giàu có gồm 6 người ở phủ Nam Trực, tỉnh Nam Định sẽ tiêu thụ hết khoảng 2.1kg gạo, 0.15kg thịt, 0.12kg cá rán, 0.3kg dưa muối, 0.72kg tôm, 0.024kg mỡ và 0.09kg muối. Số tiền phải trả cho bữa ăn này là 0.48 đồng.
Với một gia đình nghèo gồm cũng cùng trong vùng đó, bữa cơm của họ chỉ vỏn vẹn có 1.4kg gạo và 0.1kg cà muối, tổng cộng hết 0.16 đồng.
Ở Trung Kỳ, tình cảnh chẳng gì hơn. Ví dụ đây là thực đơn của một người lớn, gia cảnh trung bình, ở phủ Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa:
- Những tháng no ăn ba bữa một ngày (ăn vào lúc 6 giờ, 12 giờ và 18 giờ) bao gồm 0.7kg cơm/bữa ăn và 0.024 đồng thức ăn (cá mắm, cà muối, tương, rau muống luộc,...).
- Những tháng thiếu đói: hai bữa ăn một ngày (9 giờ và 17 giờ) bao gồm: 0.35kg cơm/bữa ăn và 0.01 đồng tiền thức ăn.
- Những tháng đói: hai hay một bữa/ngày bao gồm: 0.7kg cháo hoặc 0.4kg khoai luộc hoặc 0.35kg khoai hoặc ngô độn cơm hoặc 0.4kg ngô luộc cùng một thìa muối hoặc hai quả cà muối và rất nhiều rau sống chấm mắm cáy.
Và trong một năm bình thường, thời gian thiếu đói kéo dài đến 6 tháng. Những lúc đó, thường người ta ăn không đủ no. Những tháng đói, ai cũng thấy, người ta chất cố đầy bụng bằng rau má, rau sam, thân cây chuối băm. Ở tỉnh Hà Tĩnh, những ngày đói ngặt nghèo, người ta ăn đến cả cây đông đình và cây nghin là những cây có chất độc.
Các số liệu kể trên đã cho chúng ta thấy hoàn cảnh cơ cực, đói kém của nhân dân Bắc Kỳ và Trung Kỳ ngày xưa.
VietBF@sưu tập