|
Còn quá sớm để nghĩ đến việc xóa sổ COVID-19 như một số loại dịch bệnh khác nhưng có những tín hiệu cho thấy điều đó là khả dĩ.
Trong khi hầu hết các nước đã từ bỏ mục tiêu “zero COVID” theo kiểu phát hiện kịp thời, khoanh vùng khẩn cấp, cách ly triệt để, giãn cách xã hội… thì các nhà khoa học trên thế giới vẫn âm thầm theo đuổi mục tiêu “zero COVID”, tức xóa sổ dịch bệnh bằng giải pháp khác - tìm kiếm các loại vaccine có hiệu quả cao, phân phối vaccine kịp thời và bọc lót bằng các loại thuốc điều trị COVID-19 hiệu quả.
Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, PGS-TS Đỗ Văn Dũng, Trưởng Khoa y tế công cộng Trường ĐH Y Dược TP.HCM, cho rằng dù sẽ mất thời gian nhưng triển vọng xóa sổ đại dịch COVID-19 không phải là không thể, dù vaccine chưa thể có hiệu lực 100%.
Bước đi “khổng lồ” của vaccine
. Phóng viên: Cho đến nay thì việc phát triển vaccine ngừa COVID-19 của thế giới đạt được những thành tựu nổi bật nào, thưa ông
+ PGS-TS Đỗ Văn Dũng: Thời gian qua, ngành y học có rất nhiều thành tựu về vaccine ngừa COVID-19. Chỉ trong một năm sau đại dịch, thế giới đã có nhiều loại vaccine, điển hình là Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phê duyệt tám loại vaccine đưa vào sử dụng khẩn cấp (vaccine mRNA như Pfizer, Moderna (Mỹ); vaccine vector như AstraZeneca (Anh), Covishield (Ấn Độ); vaccine bất hoạt như Sinopharm, Sinovac (Trung Quốc), Covaxin (Ấn Độ)) Janssen (Mỹ).
Điểm quan trọng nhất chính là sự ra đời của công nghệ mới trong chế tạo vaccine, ví dụ năm 2019 đã có công nghệ vector và đợt dịch này (2020) có thêm công nghệ mRNA. Trước đây, muốn làm vaccine thì phải tạo ra kháng nguyên bằng cách nuôi cấy hoặc tổng hợp protein từ bên ngoài. Điều này tốn kém và mất thời gian để có thể sản xuất số lượng lớn vaccine.
Với các công nghệ mới, chúng ta có được vaccine nhanh hơn, nhiều hơn. Hiện thế giới có khoảng 8 tỉ liều vaccine ngừa COVID-19 đã được đưa vào sử dụng.
Hiệu lực của vaccine cũng được nâng cao đáng kể. Ví dụ, các loại vaccine ngừa cúm đã được phát triển từ lâu nhưng hiệu lực dừng ở khoảng 50%-60%. Tuy nhiên, vaccine ngừa COVID-19 dù mới phát triển chưa lâu nhưng có loại hiệu lực trên 80%, thậm chí trên 90%.
Tính an toàn của các loại vaccine cũng rất tốt. Cứ mỗi triệu liều vaccine chỉ có khoảng 2-5 phản vệ và hầu hết đều được xử lý. Cứ mỗi triệu liều vaccine mRNA thì có khoảng 20 trường hợp gây viêm cơ tim nhưng biến chứng này thường chỉ ở mức độ nhẹ.
Các loại vaccine ngừa COVID-19 hiện nay vẫn chưa thể khắc chế hoàn toàn COVID-19. Bằng chứng là việc tiêm đủ liều vẫn có thể bùng dịch, vẫn có khả năng tử vong dù nhỏ hơn nhiều so với không tiêm. Trong lịch sử có một số loại dịch bệnh, ví dụ bệnh đậu mùa đã được loài người xóa sổ. Liệu triển vọng đẩy lùi hoàn toàn dịch COVID-19 bằng vaccine sẽ thế nào?
+ Tôi cho rằng vaccine ngừa COVID-19 hiện nay thuộc trong nhóm các loại vaccine tốt nhất mà con người có được từ trước đến nay. Bởi lẽ ngay cả vaccine mà chúng ta dùng để xóa sổ bệnh đậu mùa - một căn bệnh dịch xuyên thế kỷ - cũng chỉ có hiệu lực ở mức 80%. Với đậu mùa, tiêm một mũi không đủ nên cứ khoảng năm năm thì lặp lại một mũi. Đến nay đã “thanh toán” được bệnh này.
Vậy vấn đề chính của thế giới trước COVID-19 đó là sự phối hợp mang tính toàn cầu. Bài học đậu mùa cho thấy nếu tất cả mọi người được tiêm chủng đầy đủ, có thêm mũi tiêm tăng cường thì có thể tạo ra miễn dịch cộng đồng. Như vậy, giới khoa học rất quan tâm vào việc phân phối vaccine đảm bảo công bằng. Nơi nào cũng được chia sẻ vaccine chứ không chỉ các quốc gia có đủ năng lực sản xuất vaccine. Nếu dịch bùng ở bất kỳ quốc gia nào thì nguy cơ tạo ra biến thể mới tấn công ngược lại tất cả các nước là rất lớn. Thế giới có nước mạnh, nước yếu, nước giàu, nước nghèo. Nếu chung sức, chia sẻ nguồn lực vaccine kịp thời và hợp lý thì cùng với vaccine có hiệu lực tốt, có thể xóa sổ COVID-19 trong tương lai.
Bên cạnh đó, có một số nghiên cứu cho thấy trong protein gai của virus SARS-CoV-2 có một đoạn tương đối ổn định. Nếu chúng ta tấn công vào đoạn đó thì chúng ta có thể khống chế được virus. Nếu điều này đúng và tiếp tục đúng thì chúng ta sẽ có vaccine ngừa COVID-19 ổn định hơn. Điều này khác với bệnh cúm, vốn xảy ra hiện tượng “trôi” kháng nguyên (antigenic drift) nên khó có thể tìm ra một loại vaccine ổn định về hiệu lực.
Thuốc chữa trị - “vũ khí” bọc lót cho vaccine
. Bên cạnh vaccine, con người đang bào chế thuốc trị COVID-19. Tình hình bào chế thuốc trị COVID - 19 hiện nay trên thế giới ra sao?
+ Để chống lại virus SARS-CoV-2 sẽ có ba hướng chính. Hướng thứ nhất là dùng kháng thể (từ huyết thanh của người nhiễm bệnh đã khỏi hoặc kháng thể đơn dòng) để chống COVID-19. Hiện ở Mỹ, bệnh nhân mới mắc COVID-19 được tiêm kháng thể.
Hướng thứ hai là kháng virus dựa vào enzyme RNA-dependent RNA polymerase (RdRp). Loại thuốc đầu tiên áp dụng chính là Remdesivir nhưng phức tạp vì theo đường tiêm. Sau đó đã có thuốc Molnupiravir sử dụng theo đường uống. Nếu dùng thuốc sớm ở các bệnh nhân nhẹ và vừa thì giảm được diễn tiến nặng với tỉ lệ giảm nhập viện ở mức 50%.
Mới nhất, hãng dược Pfizer công bố thuốc trị COVID-19 ở dạng viên là Paxlovid. Loại thuốc này thuộc loại thuốc ức chế protease, với mục tiêu là ngăn enzyme mà virus SARS-CoV-2 cần để nhân bản. Theo công bố thì thuốc này có khả năng giúp người bệnh giảm nguy cơ nhập viện hoặc tử vong lên đến gần 90%.
Ngoài ra, các nhóm khoa học khác, ví dụ nhóm thuộc Trường ĐH Hokkaido (Nhật Bản) cũng đang phát triển thuốc trị COVID-19 theo hướng ức chế protease, dự kiến triển khai ở một số nước, trong đó có Việt Nam (VN).
. Giá trị của thuốc điều trị được thể hiện như thế nào khi chúng ta đã có vaccine và các phương pháp phòng chống dịch khác?
+ Vaccine và các phương pháp khác là rất tốt nhưng hiện vẫn chưa đủ. Thứ nhất, ở các vùng chưa thể có đủ nguồn cung vaccine, số người nhiễm nhiều sẽ rất cần thuốc điều trị.
hứ hai, có những người tiêm chủng đủ nhưng đáp ứng miễn dịch chưa tốt nên bị nhiễm, nhất là người lớn tuổi, có bệnh lý nền… Khi đó, thuốc giúp họ giảm tình trạng trở nặng hoặc tử vong. Quan trọng không kém, khi có biến chủng mới thì thuốc là “vũ khí” bọc lót rất tốt, bởi thuốc khó bị ảnh hưởng bởi biến chủng mới.
. Xin cám ơn ông.•
|
|
