Elon Musk và DOGE: Cải cách hay phá hoại nước Mỹ?

[trungthuc]

Hôm thứ Năm, ngày 27 tháng Ba, tỷ phú Elon Musk và 7 thành viên chủ chốt của DOGE (Department of Government Efficiency) thấy xuất hiện trong buổi phỏng vấn trên Fox News để tìm cách "thanh minh" với người dân Mỹ rằng, họ chỉ nỗ lực tập trung việc cải thiện tình hình tài chính của nước Mỹ mà không gây ra phương hại cho quốc gia như sự lo ngại của mọi người. Nhưng khi nhìn lại những việc mà DOGE đã làm trong hai tháng qua, liệu người dân Mỹ có thể đặt niềm tin vào DOGE, liệu ông Musk đang cải thiện mức hiệu quả của chính phủ liên bang hay đang ra sức phá hoại nó, mang lại lợi ích cho chính ông và cho các đối thủ của nước Mỹ?

"Chính phủ hoạt động không hiệu quả, có rất nhiều lãng phí và gian lận, cho nên chúng tôi tin rằng có thể cho cắt giảm 15% ngân sách mà không làm ảnh hưởng đến các dịch vụ thiết yếu", ông Musk nói với người dẫn chương trình Bret Baier của Fox News. Ông cho biết thêm rằng, DOGE đang cố làm giảm mức thâm hụt ngân sách từ 7,000 tỷ USD xuống còn 6,000 tỷ USD, và sẽ hoàn tất phần lớn công việc trong 130 ngày đầu tiên. Để thực hiện mục tiêu đó, ông Musk và các cộng sự đã thẳng tay cho cắt ngân sách nhiều chương trình, cơ quan của chính phủ, sa thải hàng chục ngàn công chức, làm đình trệ hoạt động của nhiều cơ quan chính quyền mà không hề thông qua Quốc hội.

Điểm xuất phát của DOGE có thể là do tình trạng thâm hụt ngân sách nặng nề và kéo dài của nước Mỹ. Thu không đủ chi khiến cho chính phủ liên bang phải liên tục phát hành trái phiếu (vay nợ), cứ vài tháng Quốc Hội lại bàn đếm việc nâng mức trần nợ lên, cho phép chính phủ vay thêm tiền để tiếp tục hoạt động. Tính cho đến ngày 27/3, tổng số nợ quốc gia của Mỹ đã là 36,22 ngàn tỷ USD, bằng 122.3% tổng sản lượng quốc gia (GDP), bình quân mỗi người dân Mỹ phải gánh số nợ 106,111 USD và con số nợ cứ tăng thêm mỗi ngày chừng 4,87 tỷ USD. Tiền lời phải trả cho khoản nợ khổng lồ này chiếm hơn 20% ngân sách hằng năm của chính phủ liên bang, nhiều gấp rưỡi chi phí cho quốc phòng (13.3%). Cán cân tài chính quốc gia bị mất cân đối trầm trọng và phải giải quyết, bằng cách hoặc tăng thu, hoặc giảm chi, hoặc cả hai.

Chính quyền Trump đã chọn cách giảm chi, giao cho DOGE nhiệm vụ rà xét toàn bộ hoạt động của bộ máy công quyền, tìm ra những chỗ lãng phí, gian lận để cho cắt giảm.

Với người có cách suy nghĩ bình thường, việc cắt giảm chi tiêu của chính phủ như vậy là nhiệm vụ cần thiết và cấp bách. Điều đó cũng phù hợp với đường lối xưa nay của đảng Cộng Hòa là thu hẹp mức quy mô của chính phủ. Vấn đề là nên thực hiện sự cắt giảm đó như thế nào để phù hợp với pháp luật, không làm sụp đổ bộ máy chính phủ, không đẩy một bộ phận dân chúng vào tình trạng bần cùng, không làm gia tăng sự bất bình đẳng về thu nhập.

Cố Tổng Thống Ronald Reagan (CH) từng có câu nói nổi tiếng: "Chính phủ không phải là giải pháp, chính phủ mới là vấn đề". Vào năm 1982, ông Reagan cho thành lập ra một nhóm "chuyên gia xuất sắc từ khu vực tư nhân" gồm 150 người, chia thành 36 đội đặc nhiệm (task force) do ông Peter Grace, CEO của W.R. Grace & Company làm chủ tịch, gọi là "Ủy Ban Grace", có nhiệm vụ rà xét chuyên sâu toàn bộ ngành hành pháp và đưa ra những khuyến cáo loại bỏ sự lãng phí và kém hiệu quả. Sau hai năm hoạt động, tháng Giêng 1984, ủy ban trình bày ra 2,500 khuyến cáo cải tổ nhưng phần lớn đều không được cho thực hiện. Chẳng những không thành công, trong 8 năm cầm quyền, Tổng thống Reagan còn làm cho mức nợ công tăng gấp ba lần, đảo ngược xu thế giảm tỷ lệ nợ so với GDP của thời hậu Thế Chiến thứ Hai, mở rộng hố ngăn cách giàu nghèo và giảm mức thu nhập trung bình (real median wage) của người dân.

Rút kinh nghiệm từ thất bại của ông Reagan, lần này có thêm cuốn "cẩm nang Project 2025" do tổ chức nghiên cứu bảo thủ Heritage Foundation soạn thảo, Tổng thống Donald Trump giao cho ông Elon Musk quyền "tiền trảm hậu tấu", tùy nghi hành động và định đoạt mà không chờ sự chấp thuận của Quốc Hội. Trong hai tháng qua, với quyền lực gần như tuyệt đối, ông Musk và DOGE ra sức thực hiện cấp tốc hai hoạt động có liên quan mật thiết với nhau: Cắt ngân sách và sa thải công chức với lý do chống lãng phí, gian lận, và kém hiệu quả. Ông Musk từng thực hiện các hoạt động đó ở công ty Twitter mà ông mua lại và đổi tên thành X, bây giờ ông sử dụng chính những nhân viên đã cùng ông sấp xếp tinh giản bộ máy của X vào công cuộc "tinh giản bộ máy" chính phủ liên bang Mỹ với trí tuệ nhân tạo AI Grok3.

Có điều, một quốc gia vốn không phải là một công ty và việc điều hành đất nước sẽ phức tạp hơn rất nhiều so với công việc quản trị một doanh nghiệp vì chính phủ không đặt mục tiêu thu lợi nhuận mà sứ mạng của chính phủ là phục vụ cho người dân.

Về mặt tiết kiệm, thay vì loại bỏ các khoản chi lãng phí hoặc gian lận, DOGE của ông Musk đã khiến cho chính phủ bị thiệt hại đến 500 tỷ USD, tức 10% số thuế mà Sở Thuế IRS thu được vào năm ngoái. Phóng viên Jacob Bogage của nhật báo The Washington Post hôm 22 tháng Ba có tường thuật lại rằng, DOGE đã phá hoại cơ quan IRS, cho sa thải gần 20,000 nhân viên thuế vụ, tập trung ở các bộ phận thực thi luật thuế, bãi bỏ các cuộc điều tra thuế các công ty lớn và các cá nhân giàu có. Những sự thay đổi này làm cho việc trốn thuế trở nên dễ dàng hơn và số tiền thuế thu được vào năm nay có thể sẽ bị giảm mạnh.

Có lẽ vụ cắt giảm chi phí nổi đình đám nhất là vụ đóng cửa Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Mỹ (USAID) hồi đầu tháng Hai vừa qua. USAID có ngân sách hằng năm gần 40 tỷ USD, là tổ chức cung cấp nguồn viện trợ chính của chính phủ Mỹ, chịu trách nhiệm viện trợ nhân đạo và hỗ trợ phát triển khắp thế giới, xây dựng quyền lực mềm của Mỹ trong hơn 60 năm qua. Tuy vậy, ông Trump coi USAID là tổ chức do "những kẻ cực tả điên rồ" điều hành và có "hành vi gian lận nghiêm trọng". Còn ông Musk thì lên án USAID là "ổ tội phạm", tuy cả hai ông này đều không đưa ra bất cứ chứng cớ cụ thể cho lời tố cáo của mình. Theo lẽ, nếu ai lạm quyền, gây thất thoát công quỹ hay có hành vi tham ô, gian lận thì cần phải cho truy tố trước tòa án để được xét xử công khai và trừng trị thích đáng.

Trong diễn biến mới nhất, hôm thứ Sáu, ngày 28 tháng Ba, chính quyền Trump thông báo với Quốc Hội họ sẽ cho dẹp bỏ USAID, sau khi nộp đơn xin phép Tối cao Pháp viện chấp thuận.

Vụ cắt ngân sách và đóng cửa đài Tiếng Nói Hoa Kỳ (VOA) cùng những tổ chức truyền thông đối ngoại khác như đài Á Châu Tự Do (RFA) là một tin chấn động khác. Ông Musk của DOGE có viết trên mạng X rằng, các cơ quan truyền thông này "chỉ là những thằng điên cánh tả cấp tiến trò chuyện với nhau nhưng mỗi năm đốt hết 1 tỷ USD tiền thuế" ("just radical left crazy people talking to themselves while torching $1B/year of US taxpayer money") Thật là không có nhận xét nào sai lầm to tát hơn! Đài VOA có ngân sách hằng năm 268 triệu USD, phục vụ 361 triệu độc giả/thính giả mỗi tuần với hơn 50 ngôn ngữ khác nhau. Riêng kênh YouTube VOA có 3,7 triệu người ghi danh theo dõi. Đài RFA có ngân sách hằng năm chỉ $60.8 triệu, phục vụ 58 triệu độc giả/thính giả mỗi tuần bằng các ngôn ngữ tiếng Anh, tiếng Miến Điện, TQ (tiếng Quan Thoại và tiếng Quảng Đông), Tây Tạng, Khmer, Bắc Hàn, Lào, Uyghur, và tiếng Việt. "Chi phí cho các đài này không đáng kể so với giá trị tin tức để chống lại luận điệu tuyên truyền dối trá (narrative) của các chế độ độc d9nag3 độc tài", bài xã luận của tờ báo bảo thủ The Wall Street Journal đưa ra nhận định vào tuần trước.

Chưa biết việc đóng cửa USAID hoặc VOA/RFA sẽ giúp cho nước Mỹ tiết kiệm được bao nhiêu tiền nhưng mức thiệt hại thì lại quá lớn và quá rõ. Ở trong nước, nông dân Mỹ đã khốn đốn vì mất đi khách hàng "sộp" USAID (USAID đã mua hàng tỷ USD nông phẩm để viện trợ chống đói ở các nước nghèo), ở ngoài nước các chương trình hỗ trợ y tế, giáo dục, phá bom mìn, chống dịch bệnh… bị đình trệ trong khi các chính quyền độc tài ở TQ, Nga, Miến Điện, Bắc Hàn, Việt Nam… đang mở tiệc ăn mừng vì không còn phải chống đỡ "sức mạnh mềm" của Mỹ, cũng không lo đối phó với tiếng nói của sự thật.

Còn nhiều vụ cắt giảm ngân sách khác nữa mà hậu quả không kém phần tai hại. Hôm thứ Năm, 27 tháng Ba, nhật báo The New York Times đưa tin Bộ Y Tế (HHS) đột ngột hủy bỏ hơn 12 tỷ USD tiền tài trợ cho các tiểu bang thực hiện các dịch vụ sức khỏe tâm thần, cai nghiện và theo dõi các bệnh truyền nhiễm. Bà Kristi Noem, Bộ trưởng Bộ Nội An, vừa cho biết bà có kế hoạch cho loại bỏ FEMA, cơ quan quản trị tình trạng khẩn cấp chuyên ứng phó với các trường hợp như bão lụt, cháy rừng, lốc xoáy…, cứu trợ và tái thiết các khu vực bị nạn với ngân sách hằng năm khoảng 20 tỷ USD. Tuần trước, ông Trump kêu gọi đóng cửa Bộ Giáo Dục sau khi quyết định cắt giảm một nửa số nhân viên của bộ này.

Trong toàn bộ máy chính quyền liên bang, hoạt động sa thải nhân viên vẫn diễn ra quyết liệt suốt hai tháng qua. Hôm thứ Sáu, ngày 28 tháng Ba, nhật báo The Washington Post tiết lộ, chính quyền Trump đang tìm cách cắt giảm từ 8% đến 50% số công chức trong các cơ quan liên bang. Tờ báo có trích dẫn một tài liệu nội bộ của Tòa Bạch Ốc yêu cầu Bộ Phát Triển Gia Cư (HUD) phải cho giảm một nửa số nhân viên, Bộ Nội Vụ mất gần 25% và Sở Thuế mất khoảng một phần ba số nhân viên. Bộ Tư Pháp sẽ mất 8%, Quỹ Khoa Học Quốc Gia mất 28%, Bộ Thương Mại mất 30%, và Cơ Quan Quản Lý Doanh Nghiệp Nhỏ mất 43% tổng số nhân viên… Cũng hôm nay, HHS thông báo sẽ cắt giảm 10,000 nhân viên ngoài 10,000 người đã xin nghỉ việc và hơn 5,000 nhân viên thử việc đã bị sa thải vào tháng trước. Những đợt cắt giảm này sẽ bao gồm 3,500 nhân viên của Cở Quan Quản Lý Thực Phẩm và Dược Phẩm (FDA) và 2,400 nhân viên của Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Dịch Bệnh (CDC).

Việc sa thải hàng loạt công chức đang "tạo ra nỗi bối rối, lo sợ và căm ghét trong toàn nguồn nhân sự liên bang", ông Max Stier, thuộc Partnership for Public Service, một tổ chức bất vụ lợi nhằm cải cách chính quyền, nhận xét. Hình ảnh ông Musk vác cưa máy múa may trên sân khấu của hội nghị hành động chính trị bảo thủ càng làm cho mọi người thêm lo sợ và căm ghét. Thăm dò dư luận cho thấy tỷ lệ ủng hộ ông Musk rất thấp và ngay nhiều vị dân cử Cộng Hòa cũng không ưa gì ông này.

Các hoạt động của ông Musk và DOGE còn gây ra bất mãn vì không hề được thực hiện theo trình tự quy định của luật pháp, phớt lờ vai trò quyết định của Quốc Hội trong việc phân bổ ngân sách, thành lập và đóng cửa các cơ quan chính phủ như USAID. Ông Musk cũng có sự xung đột về lợi ích rõ ràng khi vừa điều hành nhiều công ty có liên hệ làm ăn với chính phủ vừa nắm vai trò đứng đầu DOGE cải cách guồng máy chính phủ ấy. Chính ông Trump cũng thừa nhận ông Musk đến Bộ Quốc Phòng thảo luận về chiến lược răn đe TQ là không thích hợp vì bản thân ông có những quyền lợi kinh doanh to lớn và có liên hệ cá nhân thân thiết với các người lãnh đạo của đất nước Cộng sản đó.

"Điều tệ hại nhất là mọi hành động của DOGE cho đến nay trông có vẻ như được thiết kế không phải để làm cho chính phủ sẽ làm việc tốt hơn, hiệu quả hơn mà chỉ nhằm mở rộng quyền lực của tổng thống và loại bỏ những phần tử thiếu trung thành", báo The Economist đưa ra nhận xét. Thế nhưng khi bị kiện tụng, thay vì sửa chữa, ông và đồng sự lại quay sang tấn công các quan tòa, bất chấp nguyên tắc tam quyền phân lập và tính chất bình đẳng giữa các nhánh quyền lực chính phủ. Hành động của ông Musk và DOGE chỉ góp phần làm đảo lộn trật tự Hiến pháp của nước Mỹ mà trước đây chưa từng xảy ra.

Ông Musk có thể thành công và thu được nhiều lợi lộc nhưng thành công đó có tốt cho nước Mỹ hay không thì chưa chắc có.