Ngày càng nhiều phụ nữ trẻ khỏe, không hút thuốc bất ngờ được chẩn đoán mắc ung thư phổi giai đoạn cuối, làm dấy lên những câu hỏi về các yếu tố như ô nhiễm không khí và đột biến gen.
Vào cuối năm 2019, cuộc sống của Becca Smith dường như hoàn hảo và tràn đầy sức sống. Ở tuổi 28, cô dồn hết tiền tiết kiệm để thuê một mặt bằng ở Chester, cải tạo nó thành pḥng tập yoga của riêng ḿnh, đồng thời vẫn làm huấn luyện viên cá nhân. Lịch tŕnh bận rộn bắt đầu từ 5 giờ sáng khiến cô không có thời gian để ư đến cơn đau lưng dai dẳng.
"Cơn đau cứ di chuyển liên tục, mỗi ngày lại đau một vùng khác trên lưng", cô kể. "Tôi phải dán miếng dán giữ nhiệt và chườm đá chỉ để có thể đi làm". Dù đă đi khám bác sĩ đa khoa, chuyên gia vật lư trị liệu và bác sĩ nắn chỉnh cột sống, tất cả đều chẩn đoán ban đầu là rách cơ.
Vào một ngày tháng 3/2020, cơn đau dữ dội đến mức Smith nằm liệt giường. Khi tỉnh dậy, cơn đau nửa đầu như búa bổ và thị lực mờ đi khiến cô phải đến bác sĩ nhăn khoa. Tại đây, bác sĩ phát hiện xuất huyết trong mắt và lập tức chuyển cô đến bệnh viện. Sau một tuần thực hiện hàng loạt xét nghiệm, từ chụp MRI, CT đến sinh thiết tế bào ở lưng, một sự thật "kinh hoàng" được hé lộ.
Smith đang nằm một ḿnh trong pḥng bệnh th́ hai vị bác sĩ bước vào, kéo rèm lại và báo tin cô bị ung thư phổi giai đoạn cuối đă di căn xuống cột sống và lên năo. "Họ nói rằng không thể làm ǵ cho tôi được nữa". Smith nghẹn ngào. "Tôi chỉ nhớ là đă gọi cho mẹ và gào khóc qua điện thoại". Các bác sĩ thậm chí c̣n nói với bố mẹ cô rằng, cô có lẽ chỉ c̣n sống được khoảng hai tuần.
Những ngày đầu đại dịch Covid, Smith quyết định về nhà để được chăm sóc giảm nhẹ. "Bạn bè tôi đều đến để nói lời từ biệt. Họ ngồi cuối giường và khóc hết nước mắt", cô nhớ lại. "Tôi vẫn c̣n giữ một cuốn sổ ghi những lá thư họ viết cho ḿnh".
Trong nhiều thập kỷ, ung thư phổi vẫn bị xem là căn bệnh của đàn ông lớn tuổi có hút thuốc, phải chịu sự kỳ thị nặng nề và thiếu hụt ngân sách nghiên cứu trầm trọng. Một phân tích năm 2010 cho thấy căn bệnh chỉ nhận được 6% kinh phí nghiên cứu, mặc dù là loại ung thư phổ biến thứ ba ở Anh. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, hồ sơ bệnh nhân đă thay đổi. Hút thuốc vẫn là yếu tố nguy cơ chính, nhưng số ca mắc ở những phụ nữ trẻ, khỏe mạnh, không hút thuốc đă tăng lên đáng kể.
Trong khi các chương tŕnh tầm soát ung thư phổi ở Anh tập trung vào những người trên 55 tuổi có tiền sử hút thuốc, giúp 76% các ca ung thư được phát hiện ở giai đoạn sớm và có khả năng chữa khỏi, th́ những phụ nữ trẻ, không hút thuốc như Smith thường chỉ được chẩn đoán khi ung thư đă di căn.
Tiến sĩ Alex Georgiou, bác sĩ chuyên khoa ung thư tại Guy’s & St Thomas, đă phân tích dữ liệu bệnh nhân để t́m hiểu những thay đổi này. "Từ năm 2010 đến năm 2021, số lượng bệnh nhân không hút thuốc tại pḥng khám của chúng tôi đă tăng lên mỗi năm. Năm 2010, con số này là 5% các ca bệnh, đến năm 2021 đă tăng lên 14%", ông nói.
Trong số các ca ung thư phổi không do hút thuốc, 68% là phụ nữ, so với 43% ở nhóm có tiền sử hút thuốc. Tỷ lệ bệnh nhân trẻ tuổi cũng cao hơn: 16% bệnh nhân không hút thuốc ở độ tuổi dưới 50 so với 5% ở nhóm hút thuốc. Số bệnh nhân da đen và châu Á cũng nhiều hơn.
"Chúng tôi có thể dự đoán tỷ lệ bệnh nhân châu Á cao, v́ ung thư phổi không do hút thuốc rất phổ biến ở Đông Nam Á", Georgiou lư giải.
Tại Việt Nam, ung thư phổi ở người không hút thuốc chủ yếu xảy ra ở nữ, đa phần là ung thư phổi không tế bào nhỏ. Trong đó, 15-35% trường hợp là do tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ gây phát triển ung thư phổi ở người không hút thuốc gồm tuổi tác, yếu tố di truyền, khói nấu ăn, ô nhiễm môi trường, bệnh phổi tiềm ẩn, virus gây ung thư...
Sarah Li được chẩn đoán ung thư phổi hồi năm ngoái. Ảnh: The Guardian
Những phát hiện này phản ánh các xu hướng trên toàn thế giới nhưng đến nay chưa được lư giải một cách đầy đủ. Bà Cecilia Pompili, một bác sĩ phẫu thuật lồng ngực và giảng viên lâm sàng cao cấp tại trường Y Hull York, cho rằng chúng ta chỉ mới bắt đầu đặt ra những câu hỏi. "Trong một thời gian dài, chúng tôi đă không nghĩ ung thư phổi là bệnh của phụ nữ trẻ, thậm chí không đưa họ vào các thử nghiệm nghiên cứu lâm sàng", bà nói.
Ung thư biểu mô tuyến (adenocarcinoma) là loại ung thư phổi phổ biến nhất được chẩn đoán ở những người không hút thuốc. Trong khi một số phụ nữ gặp triệu chứng "kinh điển" là ho dai dẳng và ho ra máu, th́ ở những người khác, các triệu chứng lại mơ hồ hơn như sụt cân hoặc đau lưng. Pompili cho biết: "Từ một số bệnh nhân, chúng tôi biết rằng một phụ nữ 40 tuổi, khỏe mạnh bị ho dai dẳng có nhiều khả năng được chẩn đoán là bị dị ứng, hen suyễn hoặc nhiễm trùng hơn là một người đàn ông lớn tuổi hút thuốc, người sẽ được chỉ định đi chụp X-quang ngực".
Việc xác định lư do ung thư phổi đang gia tăng ở phụ nữ đ̣i hỏi nhiều nghiên cứu hơn nữa. Nội tiết tố có thể đóng một vai tṛ. Trên toàn thế giới, ô nhiễm không khí cũng được xác định là một yếu tố nguy cơ đáng kể. Một yếu tố quan trọng khác chưa được hiểu đầy đủ là vai tṛ của các đột biến gen, đặc biệt ở những phụ nữ trẻ không hút thuốc. Đột biến ở thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu b́ (EGFR) là phổ biến nhất, được cho là gây ra 10-15% các ca ung thư phổi ở Anh. Nghiên cứu gần đây đă xác định cách ô nhiễm không khí có thể "đánh thức" các tế bào tiềm ẩn trong phổi mang các đột biến gây ung thư này, thúc đẩy sự phát triển của chúng.
Sarah Li, một nhà làm phim tự do 42 tuổi, được chẩn đoán mắc ung thư phổi (đột biến với EGFR) vào năm ngoái. Li sống ở London, không hút thuốc và ăn chay. "Tôi bị ho dai dẳng nhưng không lo lắng", cô chia sẻ. "Ban đầu tôi bị cảm lạnh và cơn ho dường như chỉ kéo dài sau đó".
Tuy nhiên, sau 4 tháng, khi cơn ho trở nên tồi tệ hơn, Li đă đến gặp bác sĩ đa khoa, hy vọng được kê đơn kháng sinh. Thay vào đó, cô được giới thiệu đi chụp X-quang ngực rồi chụp CT nhanh. Tháng 4/2024, Li biết ḿnh bị ung thư phổi không thể phẫu thuật, với một khối u ở phổi trái và ung thư cũng hiện diện trong các nốt ở phổi phải.
"Ngay cả bây giờ, tôi vẫn thấy lạ khi nói rằng ḿnh bị ung thư phổi", Li chia sẻ. "Tôi có thể nói tôi bị ung thư nhưng ư nghĩ về ung thư phổi vẫn c̣n khá xa lạ. Làm sao tôi lại là gương mặt đại diện cho bệnh ung thư phổi được chứ? Khi mới được chẩn đoán, tôi đă xem xét lại mọi thứ, tự hỏi: 'Tại sao? Tôi đă làm ǵ?'".
Sau nhiều năm thiếu hụt ngân sách, các phương pháp điều trị tiên phong đang phát triển nhanh chóng, đặc biệt đối với các loại ung thư như của Li, do đột biến gen gây ra. Trong thập kỷ qua, Viện Y tế và Chăm sóc Sức khỏe Quốc gia (Anh) đă khuyến nghị 48 phương pháp điều trị mới cho ung thư phổi, nhiều gấp 6 lần so với thập kỷ trước đó. Đợt hóa trị, xạ trị và liệu pháp miễn dịch đầu tiên của Li đă giúp các khối u của cô giảm đi đáng kể. Tuy nhiên, vào tháng 1, một tổn thương nhỏ đă được t́m thấy trên năo của cô. Hiện cô thực hiện liệu pháp nhắm trúng đích, một viên thuốc uống hàng ngày và hóa trị thêm.
"Cuộc sống bây giờ trở nên mănh liệt hơn", cô nói. "Tôi biết rằng cuối cùng th́ tế bào ung thư sẽ 'thông minh hơn' phương pháp điều trị tôi đang theo. Hy vọng rằng đến lúc đó, sẽ có một phác đồ điều trị khác".
Smith cũng trong t́nh thế tương tự. Vài tuần sau khi bắt đầu chăm sóc giảm nhẹ, gia đ́nh được thông báo qua điện thoại rằng mẫu sinh thiết lấy từ lưng của Smith cho thấy một đột biến gen, ung thư phổi dương tính với ALK và có một phương pháp điều trị. Cô bắt đầu uống 8 viên thuốc mỗi ngày, các loại thuốc ung thư nhắm trúng đích, thuốc ức chế ALK cùng với xét nghiệm máu hàng tháng và chụp chiếu ba tháng một lần. "Mọi việc diễn ra tốt đẹp, khối u đă giảm đi rất nhiều. Sau hai năm, bệnh có tiến triển một chút trong năo, v́ vậy bây giờ tôi đang theo phác đồ điều trị thứ hai", cô nói.
Smith hiện là một giáo viên pilates. Mùa hè này, trong chuyến đi đến Bali, cô đă được bạn đời Sammy cầu hôn trên băi biển. Smith cho hay biến cố đă thay đổi hoàn toàn góc nh́n, giúp cô nhận ra "những thứ bạn nghĩ là quan trọng thực ra lại không". Giờ đây, ưu tiên của cô là gia đ́nh, bạn bè và sức khỏe.
Dù thừa nhận nỗi sợ hăi vẫn c̣n đó mỗi lần đi chụp chiếu, cô đă học cách đối mặt. "Nghe có vẻ sáo rỗng nhưng sau 5 năm, tôi thực sự sống cho ngày hôm nay và cuối cùng đă có thể biết ơn v́ điều đó", Smith bày tỏ.
VietBF@sưu tập
