Lệnh “im lặng” trước phiên ṭa
Ṭa tại Texas đă ban hành lệnh hạn chế phát ngôn (thường gọi là “gag order”) áp dụng đối với 6 YouTuber/nhân vật mạng, yêu cầu không được đả kích hay đề cập đến bà Nguyễn Phương Hằng cho đến khi phiên xử diễn ra. Những cái tên được dư luận nhắc đến nhiều gồm:
Đoàn Thu Thương
Mỹ Phụng
Phương Anh Châu
Luật sư Hoàng Duy Hùng (đang ở VN)
Nguyễn Nam Quan (nghị viên Westminster)
YouTuber Nguyễn Tiến Dũng
[*] Nguỵ Vũ
(Lệnh của ṭa được mô tả là áp dụng cho 6 YouTuber; danh sách cụ thể và phạm vi áp dụng căn cứ theo hồ sơ ṭa án.)
Bà Hằng sang Mỹ kiện: dễ hay khó?
Câu hỏi lớn là: “Bà Phương Hằng sang Mỹ kiện Trang Khàn và 6 YouTuber có dễ không?” Bài viết dùng trường hợp Trang Khàn làm ví dụ—các nguyên tắc pháp lư tương tự áp dụng cho các bị đơn c̣n lại:
Mỹ bảo vệ tự do ngôn luận rất mạnh. Nếu bà Hằng được xem là “public figure” (nhân vật công chúng), bà phải chứng minh bị đơn phát ngôn “ác ư thực sự” (actual malice), tức biết sai mà vẫn nói hoặc cố t́nh phớt lờ sự thật.
Cần chứng minh thẩm quyền của ṭa (liên hệ tối thiểu của bị đơn với bang xét xử), thiệt hại thực tế xảy ra tại Mỹ, và thủ tục tống đạt hồ sơ hợp lệ (giấy tống đạt/summons hoặc subpoena cho nhân chứng/tài liệu).
Nếu không thể tống đạt hợp lệ, vụ kiện khó đi tiếp; nếu tống đạt thành công, bị đơn có thể phản tố (counter-sue) về phỉ báng dựa trên chính các phát ngôn và livestream của nguyên đơn trước đây.
Bài học từ vụ Vương Phạm – Phil Dong ở Canada
Vụ Vương Phạm kiện Phil Dong tại Canada dẫn tới việc bị đơn phải gỡ bài và xin lỗi công khai. Tuy nhiên, hệ thống pháp lư Canada khác Mỹ, tiêu chuẩn đánh giá phỉ báng và bảo vệ phát ngôn không giống Tu chính án I của Hiến pháp Hoa Kỳ. V́ vậy không thể suy diễn kết quả tương tự ở Mỹ.
Thẩm quyền, tống đạt và nguy cơ “phản đ̣n”
Thẩm quyền (jurisdiction): Nguyên đơn phải chỉ ra mối liên hệ của bị đơn với Texas hoặc nơi nộp đơn.
Tống đạt (service): Cần địa chỉ hợp pháp của bị đơn để tống đạt giấy tờ. Nếu bị đơn lẩn tránh, ṭa khó xử vắng mặt do quyền được thông báo và tự bào chữa.
Phản tố: Bị đơn có thể phản tố phỉ báng nếu chứng minh nguyên đơn từng phát ngôn xâm hại danh dự của họ. Khi đó, nguyên đơn có thể phải trực tiếp hầu ṭa.
Tự do ngôn luận và “Fair Use”
Nội dung b́nh luận, phê b́nh, đưa tin hay châm biếm về nhân vật công chúng—kể cả sử dụng tên, h́nh ảnh—thường được bảo vệ bởi Tu chính án I và học thuyết Fair Use, miễn là không xuyên tạc sự thật với “ác ư thực sự”.
Thiệt hại xảy ra ở Việt Nam? Ṭa Mỹ khó can thiệp
Nếu nguyên đơn đ̣i bồi thường v́ thiệt hại cho doanh nghiệp tại Việt Nam, ṭa Mỹ thường không có thẩm quyền trực tiếp. Luật liên bang Hoa Kỳ (SPEECH Act – 28 U.S.C. §§ 4101–4105) cũng hạn chế công nhận các phán quyết phỉ báng từ nước ngoài nếu mâu thuẫn quyền tự do ngôn luận theo Hiến pháp Mỹ.
Cập nhật: Xuất hiện ở Houston, lịch xử 30/9
Khác với đồn đoán, bà Nguyễn Phương Hằng đă xuất hiện tại phi trường Houston, Texas vào Thứ Tư 24/9, đưa bằng chứng có visa Mỹ. Trong hồ sơ pháp lư, bà khai tên Christina Nguyễn. Phiên xử dự kiến diễn ra lúc 10:00 sáng Thứ Ba, 30/9 tại ṭa dân sự Quận Harris, Texas.
Bị đơn nêu trong hồ sơ có Trang Trần (Trang Khàn), thường trú nhân Mỹ, từng nhiều lần phát ngôn công kích bà Hằng và ông Huỳnh Uy Dũng trên YouTube/Facebook.
Yêu cầu của nguyên đơn: lệnh cấm tạm thời và vĩnh viễn ngăn tiếp tục phỉ báng; buộc gỡ nội dung bị cho là sai sự thật; bồi thường thiệt hại tinh thần/danh dự; cáo buộc xâm phạm quyền riêng tư, cố ư gây tổn thương tinh thần và “âm mưu dân sự” nhằm bôi nhọ.
V́ sao chọn Texas?
Theo luật Mỹ, nguyên đơn có thể nộp đơn nơi bị đơn cư trú hoặc nơi hành vi xảy ra. Hệ thống ṭa dân sự Texas xử các tranh chấp phỉ báng khá minh bạch, thủ tục tương đối nhanh. Houston lại có cộng đồng Việt đông đảo, khiến vụ kiện mang cả ư nghĩa pháp lư lẫn thông điệp công khai “đ̣i lại danh dự”.
Việc bà Nguyễn Phương Hằng sang Mỹ kiện mở ra một “ván cờ” pháp lư nhiều lớp: thẩm quyền, tống đạt, tiêu chuẩn actual malice, và lá chắn Tu chính án I/Fair Use. Lệnh hạn chế phát ngôn với 6 YouTuber cho thấy ṭa muốn “hạ nhiệt” không gian mạng trước ngày xử. Nhưng để thắng kiện phỉ báng ở Mỹ, nguyên đơn phải vượt qua rào cản chứng cứ rất cao—nhất là khi phần lớn thiệt hại bị cho là phát sinh ngoài lănh thổ Hoa Kỳ. Dù vậy, việc lựa chọn Houston và yêu cầu lệnh cấm nội dung cho thấy nguyên đơn quyết theo đuổi vụ việc đến cùng trên cả phương diện pháp lư lẫn dư luận.
Giờ chót vụ kiện bà Nguyễn Phương Hằng: Luật sư phía YouTuber nộp “Motion to Dissolve Temporary Injunction”
Diễn biến mới sau phiên ṭa
Ngay sau khi phiên ṭa sáng nay kết thúc, phía luật sư đại diện cho YouTuber đă nộp một đơn phản biện có tên Motion to Dissolve Temporary Injunction (Đơn yêu cầu hủy Lệnh Cấm Tạm Thời).
Đơn này nhắm trực tiếp vào Restraining Order/Lệnh Cấm mà phía bà Nguyễn Phương Hằng xin để hạn chế các YouTuber phát biểu về bà cho đến phiên ṭa dự kiến vào tháng 12.
Điểm gây tranh căi: trong khi các YouTuber bị hạn chế phát ngôn, bà Hằng vẫn có thể công khai lên tiếng về họ.
V́ sao phía YouTuber đ̣i hủy lệnh?
Tóm lược theo lập luận của phía bị đơn:
- [] Vi hiến – “prior restraint”: Lệnh cấm bị xem là h́nh thức ngăn chặn phát ngôn trước (prior restraint) đi ngược Tu chính án I của Hiến pháp Hoa Kỳ và Điều I, Mục 8 Hiến pháp Texas.
[] Quá rộng & mơ hồ: Phạm vi lệnh bị cho là thiếu rơ ràng, bao trùm quá mức, không chỉ đích danh loại phát ngôn nào là vi phạm.
[] Thiếu chứng cứ thiệt hại không thể khắc phục: Nguyên đơn chưa chứng minh được nguy cơ “rơ ràng và hiện hữu” hay đáp ứng ngưỡng pháp lư của phỉ báng/quấy rối/kích động.
[] Cân bằng lợi ích & lợi ích công cộng: Việc bịt miệng tranh luận công khai có thể đi ngược lợi ích công cộng trong một vấn đề dư luận đang quan tâm.
Nếu ṭa chấp thuận th́ chuyện ǵ xảy ra?
Lệnh cấm bị hủy: Các YouTuber sẽ được tự do phát biểu trở lại, và “drama” nhiều khả năng tiếp tục cho đến phiên xử tháng 12.
Cả hai bên… đều “thắng”?: Bên nguyên tạm đạt được mục tiêu “hạ nhiệt” trong thời gian ngắn; bên bị nếu gỡ được lệnh sẽ giành lại quyền lên tiếng. C̣n luật sư đôi bên th́… thắng phí—một cách nói dí dỏm về thực tế tốn kém của kiện tụng.
Khung pháp lư rút gọn (để bạn theo dơi vụ việc)
TRO vs. Temporary Injunction:
- [] TRO (Lệnh khẩn cấp ngắn hạn): Có thể ban ngay để “đóng băng” t́nh h́nh, thường kéo dài rất ngắn.
[] Temporary Injunction (Lệnh cấm tạm thời): Duy tŕ hạn chế cho đến khi xét xử hoặc có phán quyết khác; tiêu chuẩn xem xét khắt khe hơn.
Tiêu chuẩn chung khi xin lệnh cấm (tùy bang nhưng thường gồm): khả năng thắng kiện sơ bộ; thiệt hại không thể khắc phục bằng tiền; cân bằng lợi ích nghiêng về người xin lệnh; phù hợp lợi ích công cộng.
“Public figure” & phỉ báng: Nếu nguyên đơn là nhân vật công chúng, để thắng phỉ báng phải chứng minh actual malice (biết sai vẫn nói hoặc coi thường sự thật)—tiêu chuẩn rất cao.
Tóm tắt nội dung Đơn Yêu Cầu Hủy Lệnh Cấm (bản diễn đạt dễ đọc)
Kính gửi Ṭa:
Bối cảnh – Bị đơn là nhà sáng tạo nội dung trên YouTube, đang bị lệnh cấm phát biểu về Nguyên đơn trên mạng xă hội.
Lập luận Hiến pháp – Lệnh cấm là prior restraint vi phạm Tu chính án I và Hiến pháp Texas; phát ngôn không đe dọa thật sự hay trái luật là phát ngôn được bảo vệ.
Quá rộng & mơ hồ – Lệnh thiếu rơ ràng, không thu hẹp vào hành vi thực sự bất hợp pháp; v́ vậy không đạt chuẩn hạn chế quyền tự do ngôn luận.
Nguyên đơn không chứng minh thiệt hại – Chưa chỉ ra nguy cơ rơ ràng, hiện hữu hoặc đáp ứng ngưỡng pháp lư cho phỉ báng/quấy rối/kích động.
Lời yêu cầu:
a) Hủy toàn bộ Lệnh Cấm Tạm Thời;
b) Khôi phục quyền phát biểu hợp pháp của Bị đơn;
c) Trao các biện pháp cứu trợ phù hợp khác theo luật.
Điều ǵ tiếp theo?
Ṭa có thể (i) bác đơn (giữ nguyên lệnh), (ii) chấp thuận (hủy lệnh), hoặc (iii) sửa hẹp lệnh cho đỡ “quá rộng”.
Dù kết quả ra sao, vụ kiện sẽ quay lại với tranh tụng nội dung chính (phỉ báng/xúc phạm/quyền riêng tư…) tại phiên xử tháng 12.
Lưu ư: Đây là tóm lược diễn biến và khung pháp lư liên quan, không phải tư vấn pháp lư.
Kết luận
Đơn Motion to Dissolve Temporary Injunction cho thấy phía YouTuber chọn tấn công trực diện vào nền tảng hiến định của Lệnh Cấm. Nếu lập luận về prior restraint và tính quá rộng được thuyết phục, lệnh có thể bị hủy hoặc thu hẹp. Ngược lại, nếu ṭa cho rằng nguyên đơn đă đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của lệnh cấm, hạn chế phát ngôn sẽ tiếp tục đến phiên xử tháng 12. Dù kịch bản nào xảy ra, cuộc chiến pháp lư lẫn dư luận chắc chắn c̣n nhiều hồi gay cấn.
