Tổng Thống Donald Trump nói rằng, Thứ Tư, ngày 2 tháng Tư, 2025, sẽ là “Liberation Day” – ngày nước Mỹ được “giải phóng” khỏi ách bóc lột của ngoại bang. Vào lúc 4 giờ chiều ngày 2 Tháng Tư, tại Vườn Hồng trong Tòa Bạch Ốc, ông Trump sẽ công bố một loạt chính sách thuế quan (tariff) đánh lên hàng hóa nhập cảng – một sự kiện mà ông cho là rất trọng đại.
“Đây là khởi điểm Ngày Giải Phóng ở Mỹ. Chúng ta sẽ thu thuế những quốc gia đang làm ăn ở nước ta, lấy đi công việc của chúng ta, lấy đi của cải của chúng ta, lấy rất nhiều thứ mà họ đã lấy đi trong nhiều năm qua. Họ đã lấy rất nhiều từ đất nước chúng ta, cả bạn và thù. Và, nói thật lòng, bạn bè nhiều khi còn tệ hại hơn kẻ thù,” ông Trump nói.
Chuyện ông Trump tăng thuế nhập cảng không có gì mới; ông tự nhận mình là một “tariff-man,” ông coi tariff là từ “đẹp nhất” trong từ điển, và dùng tariff như một liều thuốc vạn năng để chữa lành mọi chứng bệnh của nước Mỹ, từ làn sóng người nhập cư bất hợp pháp đến vấn nạn ma túy fentanyl.
Niềm say mê thuế quan của ông Trump có thể bắt nguồn từ quan niệm của ông rằng thế giới chung quanh chỉ là những kẻ “ăn bám,” lợi dụng chính sách thương mại tự do của Mỹ để trục lợi, khiến cho nước Mỹ bị thâm thủng thương mại triền miên, nhà máy đóng cửa, công nhân thất nghiệp và nợ công của quốc gia tăng chóng mặt. Ông cho rằng, tăng thuế nhập cảng sẽ thay đổi tình hình, khuyến khích giới đầu tư mở nhà máy ở Mỹ để tránh thuế, tăng nguồn thu ngân sách và chấm dứt thâm hụt thương mại.
Chính vì thế, từ nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên (2016-2020) ông đã đánh thuế nặng lên hàng hóa nhập cảng từ Trung Quốc, lên các mặt hàng thép và nhôm… Và ngay trong ngày đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump đã ban hành sắc lệnh đánh thuế 25% lên hàng hóa nhập cảng từ Canada và Mexico – hai nước láng giềng và cũng là đối tác thương mại thân thiết nhất của Mỹ.
Cho đến nay, sau nhiều lần ban hành, rồi đình hoãn, rồi lại áp dụng, biểu thuế mới của ông Trump đã tác động tới $800 tỷ hàng hóa nhập cảng vào Mỹ. Cụ thể, từ ngày 4 Tháng Ba, toàn bộ hàng Trung Quốc phải chịu thuế 20% (thêm vào mức thuế đã áp dụng từ nhiệm kỳ trước của ông); hàng hóa của Canada và Mexico không nằm trong danh mục miễn thuế của Hiệp Định USMCA phải chịu thuế 25%; từ ngày 6 Tháng Ba sản phẩm năng lượng và phân bón của Canada phải chịu thuế 10%; từ ngày 12 Tháng Ba, sản phẩm thép và nhôm phải chịu thuế 25%.
Từ ngày 2 Tháng Tư – “Ngày Giải Phóng” theo cách nói của ông Trump – hàng hóa từ Canada và Mexico nằm trong danh mục của USMCA sẽ bắt đầu chịu thuế 25%; ngoài ra sẽ có thêm nhiều mặt hàng từ nhiều quốc gia nhập cảng vào Mỹ phải chịu thuế, bao gồm các mặt hàng nông sản, gỗ, đồng, chip điện tử, dược phẩm, xe hơi và phụ tùng xe hơi; mức thuế cụ thể chưa xác định nhưng sẽ từ 25% trở lên. Cũng từ ngày 2 Tháng Tư chính quyền Trump sẽ bắt đầu chính sách thuế “có đi có lại” (reciprocal tariff) mà mức thuế và mặt hàng sẽ linh hoạt theo mức thuế mà từng quốc gia áp dụng với hàng hóa nhập cảng từ Mỹ. Các mức thuế sau ngày 2 Tháng Tư sẽ tác động đến hàng ngàn tỷ đô la hàng hóa nhập cảng, ảnh hưởng sâu rộng đến từng doanh nghiệp, từng hộ gia đình người Mỹ.
Đến bây giờ, các cố vấn thân cận nhất cũng chưa biết hết chi tiết về chính sách thuế của ông Trump. Ví dụ, chính sách thuế “có đi có lại” (reciprocal tariff) sẽ như thế nào? Hiểu một cách đơn giản, khi một mặt hàng của Mỹ xuất vào một thị trường nào đó phải chịu thuế là n% thì Mỹ cũng sẽ áp dụng mức thuế n% cho mặt hàng tương tự của nước ấy xuất cảng vào Mỹ. Hiện, xe hơi của Mỹ xuất sang EU phải chịu thuế 10% trong khi xe hơi từ EU như xe Đức bán vào Mỹ chỉ chịu thuế 2.5% – theo chính sách “có đi có lại” thì EU phải giảm thuế nhập cảng xe Mỹ xuống 2.5% hoặc Mỹ phải nâng thuế nhập cảng xe hơi EU lên 10%.
Bộ Trưởng Tài Chính Scott Bessent nói rằng có 15 quốc gia “chơi bẩn” (Dirty 15) áp thuế quá cao lên hàng hóa của Mỹ, do đó Mỹ phải áp thuế tương ứng để bù lại. Văn Phòng Đại Diện Thương Mại Mỹ thì liệt kê 21 quốc gia cần đặc biệt quan tâm là những nước có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, trong đó có Trung Quốc, EU, Mexico, Việt Nam, Ireland, Đức, Đài Loan, Nhật Bản, Nam Hàn, Canada, Ấn Độ,… Các quốc gia này có thể là những nước đầu tiên mà chính sách thuế “có đi có lại” của ông Trump nhắm tới.
Áp dụng một cách đầy đủ theo chỉ thị của ông Trump thì Hải Quan Mỹ sẽ có một biểu thuế vô cùng phức tạp, nhiều mức khác nhau áp dụng cho từng nước, từng mặt hàng cụ thể, có thể lên tới 2.6 triệu dòng thuế, theo nhận định của The Economist.
Hôm Chủ Nhật, trên phi cơ Air Force One trở về từ Florida, ông Trump nói với báo chí rằng ông vẫn thích có một mức thuế phổ quát (universal tariff) hơn là mức thuế áp dụng cho từng quốc gia cụ thể vì nó đơn giản hơn và tránh được tình trạng đưa hàng sang nước khác có mức thuế thấp hơn để xuất vào Mỹ như thủ đoạn của Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.
Tính chung, theo ba cố vấn kinh tế của Tòa Bạch Ốc mà báo Washington Post tham khảo ý kiến, phần lớn hàng hóa nhập cảng vào Mỹ sẽ chịu mức thuế khoảng 20%. Ông Peter Navarro, cố vấn về thương mại của Tòa Bạch Ốc cho rằng, với giá trị nhập cảng hàng hóa của Mỹ vào khoảng $3,000 tỷ mỗi năm, mức thuế mới có thể giúp ngân sách Mỹ thu thêm $600 tỷ, và số tiền đó có thể được chuyển cho người dân Mỹ dưới dạng hoàn thuế.
Thị trường không nghĩ như vậy. Ngay trước khi ông Trump công bố chính sách thuế mới trong Ngày Giải Phóng, thị trường đã có những phản ứng bất lợi. Kỳ vọng của người tiêu dùng vào tương lai của nền kinh tế đã rơi xuống mức thấp nhất trong vòng 12 năm qua, theo khảo sát của Conference Board. Chỉ số chứng khóan S&P 500, thước đo của nền kinh tế, đã mất 8% kể từ giữa Tháng Hai, khi ông Trump công bố dự định áp thuế “có đi có lại. Khảo sát ý kiến cử tri do AP-NORC thực hiện từ ngày 20 đến 24 Tháng Ba cho thấy chỉ có 38% ủng hộ chính sách thương mại của tổng thống, trong khi 60% cử tri không ủng hộ. Theo phòng thí nghiệm Ngân Sách của Đại Học Yale, chính sách thuế của ông Trump sẽ khiến một hộ gia đình trung bình ở Mỹ phải mất thêm ít nhất $3,400 mỗi năm.
Các kinh tế gia thì cảnh báo rủi ro nền kinh tế bị giảm tăng trưởng do chính sách thuế mới. Một thông báo đến khách hàng của ngân hàng đầu tư Goldman Sachs hôm 30 Tháng Ba nhận định, nếu ông Trump áp mức thuế mới 15% thì kinh tế Mỹ chỉ tăng trưởng 1% vào cuối năm nay. Hãng xếp hạng tín dụng Moody’s cho rằng nếu áp thuế phổ quát 20% thì kinh tế Mỹ sẽ lập tức rơi vào suy thóai, tỷ lệ thất nghiệp, hiện ở mức 4.1% lực lượng lao động, sẽ tăng lên 7.3%, thị trường chứng khoán sẽ mất khoảng một phần tư giá trị và hơn 5 triệu người lao động sẽ mất việc. Còn theo tạp chí The Economist, chỉ sau hai tháng kể từ khi quay lại Tòa Bạch Ốc, ông Trump đã đưa thuế quan của Mỹ lên mức cao nhất kể từ Thế Chiến II, đặt đất nước vào nguy cơ suy giảm tăng trưởng kinh tế, tăng lạm phát, thêm bất bình đẳng và có thể tình trạng tài khóa sẽ gặp rắc rối.
Khi sử dụng thuế quan làm công cụ chính để điều hành kinh tế, chính quyền Trump hy vọng sẽ lôi kéo giới đầu tư chuyển công xưởng vào Mỹ, làm sống lại một số ngành công nghiệp và tạo nhiều công việc làm mới. Trong vài tuần qua, đã có một số công ty công bố những dự án đầu tư lớn, từ Apple và TSMC – nhà sản xuất chip điện tử lớn nhất thế giới, cho đến hãng xe Hyundai của Nam Hàn. “Tiền đang đổ vào,” ông Trump nói khi đứng cạnh các nhà quản trị của Hyundai ở Tòa Bạch Ốc.
Nhưng theo The Economist, các công ty biết cách lấy lòng ông tổng thống bằng cách công bố những dự án đã bắt đầu từ nhiệm kỳ tổng thống tiền nhiệm. Dẫn dữ liệu của Ngân Hàng Dự Trữ Liên Bang khu vực New York và Philadelphia, tờ báo ghi nhận một sự suy giảm mạnh trong kỳ vọng của các nhà đầu tư về nền kinh tế sáu tháng tới.
Xem ra, Ngày Giải Phóng, hay ngày trọng đại của ông Trump không phải là sự kiện mà các doanh nghiệp và người tiêu thụ ở Mỹ chờ đợi.
