Hậu xung đột Lybia

Cuộc truy tìm nhà lãnh đạo giữ chức vụ 42 năm tại Lybia được cho là đã kết thúc hôm 20-10 khi Hội đồng chuyển tiếp quốc gia Lybia (NTC) tuyên bố ông Muammar Gaddafi đã thiệt mạng vì bị thương sau một cuộc bố ráp sáng cùng ngày tại thành phố Sirte, quê hương ông. Theo các nhà phân tích, cái chết của ông Gaddafi có thể mang đến nhiều khó khăn và sự chia rẽ tại Lybia. NTC bao gồm các cựu quan chức chính phủ và các nhà kỹ trị, trước đó tuyên bố sẽ đợi đến lúc bắt hoặc giết ông Gaddafi mới bắt đầu thành lập chính phủ mới.
Hội đồng này sẽ gặp những thách thức khi xây dựng chế độ dân chủ tại một đất nước mà ông Gaddafi cai trị không hề có hiến pháp hơn 40 năm qua.
Chính phủ mới có thể sẽ phải tìm kiếm giải pháp để tránh những rạn nứt có thể xảy ra sau khi lật đổ nhà lãnh đạo như tại các nước láng giềng Tunisia và Ai Cập.
Nhiều nhà phân tích cho rằng điều đó có thể khiến những khó khăn trong kinh tế sẽ tiếp tục và xảy ra bạo lực. “Libya cần xây dựng các thể chế từ vạch xuất phát. Những thách thức tại Libya rất lớn” - phó giáo sư về kinh tế chính trị ở Đại học Mỹ tại Cairo (Ai Cập), ông Samer Soliman, nhận định.
Là nước có dự trữ dầu lửa lớn nhất tại châu Phi, Lybia có thể đẩy nhanh tiến độ tái thiết kinh tế so với Ai Cập và Tunisia, nhưng chính phủ mới đang phải đối mặt với rào cản về chính trị: kết hợp các nhóm nổi dậy và giải quyết những thành phần ủng hộ Gaddafi còn lại.
Đây là bài toán khó giải, mà ngay cả Ai Cập và Tunisia vẫn chưa vượt qua. Những cuộc đấu tranh với tàn dư của chế độ cũ, các đảng phái chính trị cũ và mới tạo nên đám mây mù bao phủ quá trình chuyển giao và khiến các nhà đầu tư nước ngoài bỏ đi.
Thách thức về chính trị
Những hình ảnh phát trên truyền hình al-Jazeera cho thấy ông Gaddafi đã bị giết sau tám tháng xảy ra xung đột vũ trang tại nước này khiến hàng ngàn người thiệt mạng. Những cuộc tấn công bằng không quân với sự hỗ trợ của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã khiến lợi thế của lực lượng ủng hộ ông Gaddafi không phát huy tác dụng. Điều này tạo cơ hội cho lực lượng nổi dậy đạt được nhiều thắng lợi quân sự cũng như chiếm cứ thủ đô Tripoli hồi tháng 8-2011.
Tuy nhiên, cái chết của ông Gaddafi cũng có nghĩa là công việc khó khăn trong việc tái thiết và tái hòa giải thực sự bắt đầu.
Theo ông George Grant, giám đốc an ninh toàn cầu của nhóm xúc tiến dân chủ Henry Jackson Society tại Washington: “Những kinh nghiệm trong thập kỷ qua cho thấy quá trình hậu xung đột luôn mạo hiểm hơn nhiều so với việc chiến thắng trong cuộc xung đột”.
Những lo lắng về sự chia rẽ ngay trong các nhóm nổi dậy đã xuất hiện khi Abdel Fattah Younis, lãnh đạo quân sự của nhóm nổi dậy, là người của chính phủ Gaddafi đào ngũ, bị giết hôm 28-7. NTC chưa bao giờ giải thích những câu hỏi xung quanh cái chết này. Trong khi đó, các nhóm nổi dậy từ thành phô Misrata, nơi hứng chịu các cuộc tấn công của phe ông Gaddafi, phản đối NTC không đưa đại diện của thành phố này vào hội đồng.
Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham, khi đến thăm Tripoli hôm 29-9, đã nhận định: “Họ có những vấn đề nhiều hơn những điều mà tôi nghĩ. Có 28 nhóm quân dân tại Tripoli. Mỗi dân tộc, mỗi nhóm lại có quân đội với vũ khí riêng, đó chính là rắc rối thực sự”.
Ngoài ra, chính phủ mới cũng cần thời gian để thuyết phục người dân tại quê hương ông Gaddafi về những điều đã làm với thần tượng của quê hương họ.
Theo học giả Học viện Trung Đông tại Washington, ông Edward Walker, về mặt lịch sử, những căng thẳng giữa miền đông và miền tây Lybia là kết quả của sự đa dạng của các bộ tộc chính tại nước này.
Ông Nicolo Sartori, một nhà phân tích về năng lượng và quốc phòng tại Học viện các vấn đề quốc tế tại Romecho, cho rằng: “Sự chia cắt của đất nước này sẽ tạo ra những thách thức chưa từng có ngay trước mắt”.
Thách thức về kinh tế
Ngân hàng trung ương Lybia và các quỹ thịnh vượng của nước này có khoảng 168 tỉ đô la Mỹ tài sản tại nước ngoài. Khoảng 50 tỉ đô la Mỹ trong số đó là các khoản tiền gửi nằm tại các nước châu Âu, trong đó có Đức, Pháp, Anh, Ý.
Cái chết của ông Gaddafi có thể mang hòa bình đến cho Lybia, tình hình tài chính tại Lybia không tuyệt vời nhưng mọi thứ có thể sẽ nhanh chóng sáng sủa. Chính phủ mới sẽ được thành lập và những cấm vận sẽ được xóa bỏ. Dầu sẽ tiếp tục được xuất khẩu sau khi nhiều nước phương Tây phong tỏa tài sản của Lybia khi cuộc binh biến bắt đầu xảy ra tại nước này.
Theo dữ liệu của Bloomberg, những tài sản bị phong tỏa gồm 7,5% cổ phần trong câu lạc bộ bóng đá Juventus, 2% trong công ty quốc phòng lớn nhất của Ý Finmeccanica SpA (FNC), 3% trong nhà xuất bản Pearson Plc (PSON) của Financial Times (Anh), 7,2% trong ngân hàng lớn nhất của Ý UniCredit SpA (UCG).
Chính phủ các nước phương Tây bắt đầu dỡ bỏ lệnh cấm vận đối với các tài sản bị đóng băng của Lybia. Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton hôm 1-9 cho hay Mỹ đã giải phóng số tiền hơn 700 triệu đô la Mỹ trong tổng số 1,5 tỉ đô la Mỹ bị phong tỏa nhằm giúp NTC chi trả nhiên liệu và nhu cầu dân sự. Pháp cũng cho hay đã giải phóng 1,5 tỉ euro cho Libya. Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc hôm 30-8 cũng phê chuẩn yêu cầu giải tỏa 1,55 tỉ đô la Mỹ tài sản của Lybia trong ngân hàng Anh.
Tuy nhiên, cuộc xung đột đã khiến sản lượng dầu của Lybia giảm xuống, có khả năng khiến tăng trưởng kinh tế giảm xuống 34% trong năm 2011, theo ước tính của Viện tài chính quốc tế công bố hôm 20-10.
Sản lượng dầu tăng lên 350.000 thùng/ngày trong tháng 10, từ mức 75.000 thùng/ngày trong tháng 9, theo ước tính của Cơ quan năng lượng quốc tế. Libya có thể tăng sản lượng lên 600.000 thùng/ngày vào cuối năm nay nhưng vẫn còn cách rất xa so với 1,6 triệu thùng/ngày trước khi biến cố xảy ra.
Cái chết của ông Gaddafi tại thành phố quê hương Sirte dường như không đẩy nhanh tốc độ tăng sản lượng dầu của Libya vì nước này vẫn chưa được kiểm soát hoàn toàn, một điều kiện cho các công ty dầu quay trở lại, theo JBC Energy GmbH.
(theo Bloomberg)