Nước Mỹ, từ những cuộc bầu cử "bát nháo"

[trungthuc]

Những kẻ thất bại thảm hại nhất từ cuộc bầu cử giữa kỳ 2022 ở Mỹ không chỉ là đảng MAGA mà còn là chủ nghĩa dân túy, lực lượng chính trị cánh hữu cực đoan và… Trung Quốc và Nga. Sự "bát nháo" của hệ thống bầu cử Mỹ, trong đó lá phiếu cử tri là quyết định một phần vận mệnh của quốc gia, một lần nữa cho thấy hệ thống dân chủ Mỹ vẫn mạnh, dù từ nhiều thập niên nay, thế giới tin rằng thời của nước Mỹ đã kết thúc và sự suy tàn của đế quốc Mỹ là tất yếu, nhường lại sân chơi cho kỷ nguyên "hậu Hoa Kỳ" (post-American), "hậu phương Tây" (post-Western)… được đánh dấu bằng sự ngoi lên của sức mạnh địa lý chính trị từ TQ và Nga.

Vai trò Nga và TQ với sự công khai tranh giành ánh đèn sân khấu với vị trí độc tôn của Hoa Kỳ là không thể xem thường và ai cũng có thể thấy rằng, Hoa Kỳ đang dần dần đánh mất vị trí thống lĩnh trong việc phân bổ quyền lực trên toàn cầu. Khi những người khác tỏa sáng thì chú Sam phải mất đi phần nào vẻ lung linh. Thậm chí chính người Mỹ cũng than thở rằng, những ngày đẹp nhất của đất nước họ đã trở thành ký ức của quá khứ…

Tuy nhiên, trên thực tế, chú Sam vẫn thở khỏe. Ánh đèn sân khấu dành cho Hoa Kỳ có mờ đi so với nhiều thập niên trước đây, nhưng là so với chính họ. Khi so với hai đối thủ Nga và TQ, ảnh hưởng của ánh đèn Mỹ hiện vẫn sáng nhất thế giới. Sau mỗi cuộc bầu cử "bát nháo", ít nhất là từ hai cuộc bầu cử gần đây năm 2020 và 2022, người ta thấy rõ rằng nền dân chủ "tan nát" của Mỹ vẫn còn mạnh hơn so với lối suy diển tưởng tưởng.

Nga và TQ hi vọng về sự tan rã của hệ thống dân chủ Hoa Kỳ ngay trong lòng nước Mỹ là cơ hội trời cho đối với họ. Nhưng, nước Mỹ lại "phức tạp" quá. Hệ thống chính trị Mỹ và dân Mỹ luôn luôn phức tạp, một sự phức tạp thích ứng với những biến động chính trị xã hội mà những chế độ vốn được xây dựng trên nền tảng chế độ chính trị "độc tài độc đảng" không bao giờ có thể hiểu được. Hóa ra những đám "tiên tri chính trị" đều sai bét, hoặc là chưa đúng, ít nhất ở thời điểm này, khi họ tin rằng bánh xe lịch sử sẽ xoay chuyển, các đế chế khi đến rồi sẽ đi, và giờ đây, đã đến lúc Hoa Kỳ phải đi vào giai đoạn "chết già".

Ở một góc độ nào đó thì điều này dường như là đúng. Mỹ giống như một đế chế cũ rích. Tuy nhiên, khi nhìn kỹ hơn, người ta thấy rằng quyền lực Mỹ không chỉ dựa trên sức mạnh gân cốt mà còn dựa trên những ý tưởng, thể chế và giá trị được đan kết vào cấu trúc chính trị xã hội hiện đại.

Trật tự toàn cầu mà Hoa Kỳ đã xây dựng kể từ khi Thế chiến Thứ hai kết thúc được xem không phải là một đế chế mà là một hệ thống xã hội thế giới, một hệ thống chính trị đa dạng rộng lớn, với nhiều thăng trầm, tạo ra cơ hội tốt đẹp cho mọi người trên khắp hành tinh sau khi bọn phát xít Đứ-Nhật đã bị tiêu diệt tận gốc.

Hệ thống chính trị thế giới này đã chứng minh sức mạnh của Hoa Kỳ khi quan sát các phản ứng toàn cầu trước cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine mà Putin phải gánh chịu trách nhiệm hoàn toàn về điều hành toàn bộ cuộc xung đột này, đặc biệt trên bình diện đấm đá chính trị quốc tế, và giúp cho Ukraine không bị gục ngã trước Nga, không phải ở Kyiv mà ở Washington D.C., Hoa Kỳ.

Các cuộc bầu cử "bát nháo" ở Mỹ còn cho thấy mô hình chính trị của Hoa Kỳ vượt trội hơn mô hình các nước độc tài đảng trị như thế nào. Và thể chế của Mỹ mạnh hơn thể chế CS như TQ như thế nào, đặc biệt khi so sánh một thể chế mang tính cá nhân (Bắc Kinh) với thể chế mang tính tập thể trong đó người dân là yếu tố quyết định (Washington).

Mỗi công dân Mỹ, bất kể là sắc tộc nào, đều có tiếng nói của mình (Ảnh: Jon Cherry/Getty Images)
Cuộc so găng giữa Mỹ cùng hai đối thủ "có nanh có vuốt" như TQ và Nga là cuộc chiến giữa hai logic thay thế của trật tự thế giới.

Hoa Kỳ bảo vệ một nền trật tự quốc tế mà họ dẫn dắt trong 3/4 thế kỷ qua, một trật tự cởi mở, đa phương đa dạng, và gắn bó với các hiệp ước an ninh và bang giao đối tác sòng phẳng với các nền dân chủ tự do khác. Trong kh TQvà Nga đang tìm kiếm một trật tự quốc tế nhằm truất bỏ các giá trị tự do của phương Tây.

Hoa Kỳ duy trì một nền trật tự quốc tế nhằm bảo vệ và thúc đẩy các lợi ích của nền dân chủ tự do. TQ và Nga thèm khát xây dựng lên một nền trật tự quốc tế mới để thể hiện tư cách "bá chủ thế giới" và bảo vệ chế độ chính trị "độc tài độc đảng" tàn ác.

Hoa Kỳ cung cấp cho thế giới một tầm nhìn về một hệ thống toàn cầu hậu đế quốc (postimperial global system). Trong khi đó, giới chóp bu Nga và Trung Quốc sáng tạo các chính sách đối ngoại dựa căn bản vào nền chính trị "thực dân đế quốc", hay nói chính xác hơn là "thực dân kiểu mới".

Nước Mỹ vẫn tiếp tục có một sức hấp dẫn nhất định, về năng lực kinh tế, kỹ nghệ, giáo dục, chưa kể đến sức mạnh quân sự là vô song. Hoa Kỳ sẽ vẫn là trung tâm của hệ thống chính trị thế giới một phần do những khả năng vật chất to lớn và vai trò xoay trục trong cán cân quyền lực toàn cầu.

Hoa Kỳ sẽ tiếp tục duy trì hình ảnh quan trọng còn là vì: sự hấp dẫn của các ý tưởng, thể chế chính trị và năng lực xây dựng mối bang giao giữa đối tác và liên minh, khiến cho nước này trở thành một lực lượng không thể thiếu đối với bất cứ quốc gia nào khác, kể cả với những nước CS như TQ hay Việt Nam. Trong 30 giây, thế giới có thể đẩy Nga ra rìa một phát một. Nhưng chẳng ai có thể làm được điều đó với Mỹ cả.

Hoa Kỳ không chỉ là một quốc gia giàu có về vật chất. Xã hội dân sự của Mỹ, thể hiện ở lá phiếu cử tri, còn được "làm giàu thêm" nhờ nền tảng nhập cư đa sắc tộc và đa văn hóa, kết nối đất nước với thế giới trong mạng lưới ảnh hưởng theo cách mà TQ, Nga không thể làm nổi. Không như các đối thủ cường quốc, Hoa Kỳ là quốc gia của những người nhập cư, đa văn hóa và đa chủng tộc. Điều mà nhà sử học Frank Ninkovich gọi là một "nền cộng hòa toàn cầu".

Thế giới luôn đến với Hoa Kỳ, và kết quả là Hoa Kỳ được kết nối sâu sắc với tất cả khu vực trên thế giới thông qua các mối giao tiếp gia đình, sắc tộc và văn hóa. Những mối giao tiếp phức tạp và sâu rộng này, hoạt động bên ngoài lĩnh vực chính phủ và ngoại giao, làm cho Hoa Kỳ trở nên phù hợp và gắn bó trên toàn thế giới. Hoa Kỳ hiểu biết hơn về thế giới bên ngoài, và thế giới bên ngoài có vai trò lớn hơn trong những gì xảy ra ở Hoa Kỳ.

Truyền thống nhập cư ở Hoa Kỳ đã mang lại rất nhiều lợi ích trong việc xây dựng "nguồn vốn con người" cho nước Mỹ. Nếu không có nền văn hóa nhập cư, Hoa Kỳ sẽ kém giàu có hơn và nổi bật trong các lĩnh vực tri thức hàng đầu, bao gồm y học, khoa học, kỹ nghệ, thương mại và nghệ thuật. Trong 104 người Mỹ được trao giải Nobel hóa học, y học và vật lý kể từ năm 2000, có 40 người là thành phần nhập cư.

Hình ảnh của Hoa Kỳ có thể bị lu mờ ít nhiều so với nước Mỹ của quá khứ nhưng vị thế chính trị quốc tế của Mỹ vẫn luôn ở tư cách dẫn đầu thế giới (Ảnh: Samuel Corum/Getty Images)

Tương tự như sự đa dạng về dân số đã liên kết Mỹ với thế giới, sự kết hợp của các nhóm xã hội dân sự của Hoa Kỳ cũng xây dựng ra một mạng lưới có ảnh hưởng rộng khắp toàn cầu. Trong thế kỷ qua, xã hội dân sự Hoa Kỳ ngày càng trở thành một phần của xã hội dân sự toàn cầu mở rộng. Xã hội dân sự xuyên quốc gia rộng lớn này là một nguồn ảnh hưởng thường bị bỏ qua của Mỹ, thúc đẩy sự hợp tác và đoàn kết trên toàn thế giới dân chủ tự do.

Chính xã hội dân sự toàn cầu của Mỹ đã giúp củng cố các nguyên tắc tự do, tăng cường vai trò trung tâm của Hoa Kỳ trong các cuộc đối đầu toàn cầu về trật tự thế giới. TQ và Nga có mạng lưới chính trị và cộng đồng người nước ngoài của riêng họ nhưng họ tuyệt đối không có một hệ thống xã hội dân sự toàn cầu nào. Thậm chí TQ và Nga đều thẳng tay đàn áp hoạt động của các nhóm xã hội dân sự trong nước cũng như quốc tế trong lãnh thổ họ.

Cho đến giờ, một cách tổng quát, bất chấp những ý kiến rằng "thời đại của Mỹ đã tàn", Hoa Kỳ vẫn là trung tâm của một hệ thống trật tự tự do cung cấp các giải pháp thể chế cho những vấn đề căn cơ nhất của nền chính trị thế giới. Hoa Kỳ vẫn là nhà vô địch với những nỗ lực định hình môi trường hoạt động của sự bang giao quốc tế.

Còn nữa, về cốt lõi, một trong những sức mạnh lớn nhất của Hoa Kỳ là khả năng nếm chịu thất bại và học hỏi kinh nghiệm từ thất bại; từ thất bại kinh tế đến thất bại chính trị; từ thất bại lá phiếu cổ đông trong một đại công ty đến thất bại của lá phiếu cử tri dành cho một chính trị gia hay một đảng phái… Với tư cách một xã hội tự do, Mỹ luôn thừa nhận những điểm yếu và sai sót và tìm cách để cải thiện, điều mà hệ thống chính trị, thể chế lẫn xã hội ở những nước độc tài đảng trị như Nga và TQ không hề tồn tại.

Trừ phi có một hệ thống tự do và bầu cử tự do dân chủ thật sự, Nga và TQ có rất ít khả năng để "đập chết" nước Mỹ. Cột trụ của nước Mỹ không chỉ là hệ thống chính trị, đó còn là giá trị và sức mạnh của lá phiếu bầu cử tự do.