USA Người dân thủ đô USA bị đảo lộn cuộc sống

[Gibbs]

Gần 90% cử tri ở Washington [DC] đã bỏ phiếu cho đối thủ của Trump là Harris trong cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ. Kể từ khi quyền lực thay đổi, đặc phái viên của Trump là Musk đã giải thể một số cơ quan. Một bầu không khí u ám bao trùm thành phố, nhiều người lo sợ cho số phận của mình.

Jennifer Nikolaeff hít vào và thở ra chậm rãi. Vào, ra. Một khoảnh khắc bình yên cho họ trong những căn phòng yên tĩnh với sàn gỗ và những tấm thảm xanh mềm mại trải trên đó. Tại phòng tập yoga này ở Washington, Nikolaeff muốn tìm lại chính mình sau nhiều tuần khiến cuộc sống của bà bị đảo lộn. Giống như Nikolaeff, hàng ngàn người dân ở Washington cũng có cảm nhận tương tự. Donald Trump đã lại trở làm tổng thống được hai tháng – và đối với nhiều người ở thủ đô Hoa Kỳ, hầu như mọi thứ đã thay đổi.

Suốt 15 năm, Nikolaeff đã làm việc cho USAID, cơ quan viện trợ phát triển của Hoa Kỳ, mà Trump, với sự giúp đỡ của cố vấn Elon Musk, đã đóng cửa chỉ sau vài ngày. Từ đầu tháng 2, quyền truy cập vào mạng máy tính USAID của người phụ nữ 53 tuổi này đã bị chặn. Hai tuần sau, vào ngày lễ tình nhân, bà nhận được đơn sa thải. Bà cho biết, kể từ đó bà phải trải qua chu kỳ đau buồn mỗi ngày: Chán nản, cảm giác mất mát, tức giận. Tại phòng tập yoga, Nikolaeff gặp nhiều người có cùng số phận với mình và hiện phải tìm một công việc mới.

Có 700.000 người sống ở Washington, trong đó 70.000 người là nhân viên các cơ quan liên bang. Ít nhất 110.000 nhân viên khác sống ở vùng ngoại ô của thành phố. Trump và các đồng minh Cộng hòa của ông đã cắt bỏ việc làm của nhiều người trong số này. Ngoài USAID, các cơ quan khác cũng sẽ bị đóng cửa, chẳng hạn như Bộ Giáo dục, vốn là cái gai trong mắt nhiều chính trị gia bảo thủ của Hoa Kỳ trong nhiều năm.

90% cư dân thành phố đã bỏ phiếu cho đối thủ của Trump, Kamala Harris, thuộc đảng Dân chủ, trong cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 11 [năm 2024]. Điều này không ngăn cản đảng Cộng hòa giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. Tâm trạng u ám bao trùm thành phố kể từ cuộc bầu cử tháng 11. Kể từ khi Trump nhậm chức hồi tháng 1, nhiều người đã mất đi kế sinh nhai.

Nỗi sợ hãi đang lan rộng

Trong tháng 2 năm nay, số người nộp đơn xin trợ cấp thất nghiệp cao gấp ba lần so với cùng kỳ năm ngoái. Nhiều người bị sa thải khỏi cơ quan nhà nước đang tìm kiếm việc làm – và đồng thời đang đấu tranh tại tòa án để lấy lại công việc cũ. Trong số nhiều người chưa bị sa thải, có một nỗi sợ là nhận được email định mệnh đó trong hộp thư của mình. Đôi khi điều này xảy ra khá đột ngột: Đột nhiên thẻ ra vào nơi làm việc bị chặn, thậm chí trước khi việc sa thải được xác nhận chính thức.

Và ngay cả với những nhân viên không sợ mất việc, công việc hàng ngày cũng trở nên khó khăn hơn: Các lựa chọn làm việc tại nhà đã bị hạn chế đáng kể – hoặc bị loại bỏ hoàn toàn. “Washington không còn ngủ nữa” là tiêu đề của bài viết trên báo Washington Post về trạng thái tinh thần của thành phố. Nhà trị liệu tâm lý Elana Woolf nhận thấy trong công việc của bà điều này có ý nghĩa gì. Bà nói: “Nhiều người đang phải chịu đựng tình trạng lo lắng và trầm cảm ngày càng gia tăng. Bạn thật sự nhận thấy tâm trạng và môi trường thay đổi như thế nào”.

Ngay cả trên một con phố không xa tòa Bạch Ốc, người ta cũng không thể làm ngơ trước cách mà chính quyền Trump đã thay đổi thành phố: Tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng “Black Lives Matter”, một dòng chữ màu vàng trên nhựa đường được kẻ hồi tháng 6 năm 2020, đã biến mất. Các công nhân đã sử dụng máy khoan búa khổng lồ để xóa những chữ cái – vinh danh công dân Mỹ gốc Phi – ra khỏi mặt đất sau khi các thành viên đảng Cộng hòa trong Quốc hội đe dọa sẽ cắt nguồn tài trợ liên bang cho thành phố Washington này.

“Có sự hỗn loạn trên thị trường lao động”

Tại Washington, một số người đang thể hiện sự đoàn kết với những người mất việc tại các cơ quan liên bang: Các bác sĩ thú y đang giảm giá, các quán bar tổ chức “giờ vui vẻ” đặc biệt cho những người bị sa thải và các cố vấn nghề nghiệp đang tổ chức các hội thảo để giúp soạn sơ yếu lý lịch được ưa chuộng hơn.

Điều này thật sự không giúp ích được nhiều người. Seth Commichaux, người bị sa thải sau chín năm làm việc tại Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), cho biết: “Thị trường việc làm ở đây khá hỗn loạn. Khi tôi nộp đơn xin việc, đôi khi tôi thấy có tới 1.000 ứng viên cạnh tranh chỉ trong vài ngày”, ông phát biểu tại một cuộc biểu tình nhỏ của các công chức bị sa thải.

Tại phòng tập yoga, nơi Jennifer Nikolaeff và các nhân viên bị sa thải khác gặp nhau để nghỉ ngơi, chủ sở hữu Kristine Erickson nói về “cảm giác tuyệt vọng” trong thành phố. “Như thể chúng tôi đang bị trừng phạt vậy”.

Một nhóm khủng bố tân Quốc xã quốc tế có nguồn gốc từ Hoa Kỳ dường như đang nhanh chóng xây dựng lại hàng ngũ toàn cầu và trong nước, theo thông tin mà Guardian có được từ các tài khoản kỹ thuật số của nhóm này.

Được thành lập vào năm 2018, Căn cứ này đã trở thành trọng tâm của cuộc điều tra chống khủng bố kéo dài nhiều năm của FBI, dẫn đến việc hơn một chục thành viên của nhóm bị bắt. Nhóm này đã lên kế hoạch ám sát, xả súng hàng loạt và các hành động khác ở châu Âu, khiến nhóm này trở thành một tổ chức khủng bố bị cấm ở một số quốc gia.

Đến năm 2022, nhóm này dường như đã biến mất. Tuy nhiên, người sáng lập và thủ lĩnh của nhóm, Rinaldo Nazzaro, một cựu nhà thầu lực lượng đặc nhiệm Hoa Kỳ hiện đang cư trú tại Nga, đã sử dụng sự an toàn của các ứng dụng của Nga trước cuộc bầu cử tháng 11 để tuyển dụng và tổ chức lại trong thời điểm chính trị căng thẳng. Có lúc, hắn ta thậm chí còn chào mời những cựu binh Mỹ với mức lương 1.200 đô la một tháng để đưa các thành viên tham gia khóa huấn luyện bán quân sự ở đâu đó ở phía tây bắc Thái Bình Dương.

Việc tái hợp của The Base diễn ra vào thời điểm chính quyền Trump đã đặt mục tiêu chính sách là tránh xa việc kiểm soát chủ nghĩa cực đoan cực hữu và trong quá trình bổ nhiệm Kash Patel – một tín đồ Maga ca ngợi những kẻ tấn công ngày 6 tháng 1 và đã rao bán các thuyết âm mưu Qanon – để chỉ đạo FBI. Các chuyên gia cho biết việc thực thi pháp luật liên bang phớt lờ các nhóm cực hữu như The Base có thể khiến người Mỹ phải đối mặt với các mối đe dọa khủng bố trong nước gia tăng.

Spiegel

Claus Hecking phỏng vấn Steven Levitsky

Nguyễn Văn Vui chuyển ngữ

21-3-2025

Donald Trump đang biến nước Mỹ thành một nhà nước độc tài, giáo sư Harvard, Steven Levitsky, tác giả cuốn sách bán chạy “Các nền dân chủ chết như thế nào” cảnh báo. Ông Levitsky nói: Các nhà lập quốc Hoa Kỳ đã không lường trước được một diễn biến quan trọng.

Steven Levitsky, sinh năm 1968, là Giáo sư ngành Chính quyền học và Nghiên cứu về các nước châu Mỹ Latin tại Đại học Harvard. Ông cũng là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ Latin, David Rockefeller, ở Harvard. Các lĩnh vực nghiên cứu chính của ông là: Dân chủ và chế độ độc tài, các đảng phái và thể chế chính trị.

Cuốn sách “Các nền dân chủ đã chết như thế nào” do ông là đồng tác giả với Daniel Ziblatt, được dịch ra hơn 30 thứ tiếng, nằm trong danh sách bán chạy nhất và giành nhiều giải thưởng. Năm 2024, Levitsky và Ziblatt xuất bản cuốn “Nền chuyên chế của thiểu số: Vì sao nền dân chủ Mỹ đang đứng bên bờ vực thẳm và chúng ta có thể rút ra bài học gì”.

Hỏi: Thưa ông Levitsky, Tổng thống Donald Trump muốn đơn phương xóa bỏ các quyền được ghi trong Hiến pháp, giải tán các cơ quan chính phủ bằng sắc lệnh và bây giờ còn tuyên bố sẽ bãi nhiệm các thẩm phán dám ngăn cản ông ta. Nền dân chủ Mỹ đang gặp nguy hiểm có phải không?

Levitsky: Chúng tôi đang chứng kiến sự sụp đổ của nền dân chủ của mình. Dưới thời Donald Trump, nước Mỹ đang trượt dần vào một hình thức chủ nghĩa chuyên chế. Có lẽ diễn biến này không phải là không thể đảo ngược, nhưng hiện tại nước Mỹ đang không còn là một nền dân chủ nữa.

Hỏi: Khi ông nói về chủ nghĩa chuyên chế, ông muốn nói đến dạng nào?

Levitsky: Tôi gọi đây là “chủ nghĩa chuyên chế cạnh tranh”: Các thể chế dân chủ về hình thức vẫn tồn tại, nhưng bản chất dân chủ của chúng bị xói mòn. Vẫn còn có sự cạnh tranh chính trị, nhưng sự cạnh tranh đó không công bằng vì những người đương quyền thao túng cuộc chơi bằng các công cụ nhà nước để giành lợi thế cho mình.

Có lẽ chúng ta sẽ không thấy xe tăng trên đường phố, Hiến pháp vẫn sẽ còn hiệu lực, phe đối lập không bị cấm và vẫn sẽ có bầu cử, nhưng trong các cuộc bầu cử đó, đảng Cộng Hòa và Dân Chủ sẽ không còn có xuất phát điểm ngang nhau nữa.

Hỏi: Những dấu hiệu nào cho thấy điều đó đã bắt đầu ở Mỹ?

Levitsky: Tổng thống và chính phủ đang đưa những “người trung thành” vào các cơ quan nhà nước như tòa án, cơ quan tình báo hay các cơ quan giám sát như Ủy ban Truyền thông. Ngững người này đã biến chúng thành công cụ để gây áp lực, làm suy yếu đối thủ chính trị, làm giảm cơ hội chiến thắng của đối thủ trong các cuộc bầu cử.

Đồng thời, họ tìm cách khống chế hoặc loại bỏ luôn các tiếng nói phản biện như giới truyền thông, giới học giả hay các tổ chức xã hội dân sự. Chỉ trong vài tuần, Trump và phe cánh đã khiến cái giá phải trả cho phe đối lập tăng vọt một cách khủng khiếp.

Hỏi: Nếu so sánh các hành động đầu tiên của Trump với các nhà chuyên chế khác, ông thấy có những điểm nào cụ thể giống nhau?

Levitsky: Hai tháng đầu tiên của chính quyền Trump không chỉ khiến tôi liên tưởng đến Viktor Orbán ở Hungary, đảng PiS ở Ba Lan, Narendra Modi ở Ấn Độ hay Hugo Chávez ở Venezuela, mà còn tệ hơn nhiều. Trump và phe cánh của ông ta thể hiện sự chuyên chế một cách công khai hơn bất kỳ chính trị gia nào kể trên. Họ gần như hoan nghênh chủ nghĩa chuyên chế. Điều đó thấy được qua sự cuồng nhiệt của họ khi phớt lờ các phán quyết của tòa án và công kích các thẩm phán.

Hỏi: Nhưng ít nhất thì quyền tự do ngôn luận ở Mỹ dường như vẫn được bảo đảm phải không?

Levitsky: Trong một nền dân chủ hoạt động đúng nghĩa, truyền thông, doanh nhân, giới học giả hay chính trị gia phải có quyền công khai phản đối chính phủ mà không sợ bị trả thù cá nhân. Nhưng ở Mỹ hiện nay, ngày càng nhiều người – từ nhà báo, viện trưởng các đại học đến sinh viên biểu tình – phải cân nhắc xem có nên chống lại Trump không, vì có thể họ sẽ phải trả giá đắt.

Các nghị sĩ Cộng hòa trong Quốc hội cũng bị phe cánh của Trump gây áp lực nặng nề, thậm chí đe dọa bạo lực, buộc họ phải bỏ phiếu ủng hộ Trump, dù trái với lương tâm. Trước giờ, chúng ta chỉ thấy những chuyện như vậy ở các nơi khác trên thế giới.

“Đảng Cộng hòa và Dân chủ không còn có xuất phát điểm ngang nhau nữa”
Hỏi: Trump và phe cánh có đang đi theo một kịch bản nào đó không?

Levitsky: Có một mô hình kinh điển: Đầu tiên, một kẻ có âm mưu chuyên chế phải kiểm soát được các cơ quan có nhiệm vụ điều tra và truy tố. Việc đầu tiên Trump làm khi nhậm chức là thay hết những người đứng đầu các cơ quan này bằng tay chân bộ hạ của mình. Ông ta đưa cựu luật sư riêng của mình, Pam Bondi, vào vị trí Bộ trưởng Tư pháp, còn vị trí đứng đầu FBI giao cho Kash Patel…

Hỏi: … người từng viết sách thiếu nhi miêu tả Trump như một ông vua…

Levitsky: … và Trump đã đưa người trung thành của mình vào quân đội và các cơ quan quản lý quan trọng. Hugo Chávez từng làm y hệt như vậy ở Venezuela, sau đó là Erdoğan ở Thổ Nhĩ Kỳ – và nhất là Orbán ở Hungary. Orbán từng là một chính trị gia trung hữu dân chủ, nhưng sau khi trở lại làm Thủ tướng năm 2010, ông ta dùng bộ máy nhà nước làm vũ khí để dựng nên một hệ thống chuyên chế.

Chính Trump và đảng Cộng hòa đã học được từ đó cách sử dụng các thể chế nhà nước cho mục đích chính trị và ý thức hệ của mình. Thật nực cười: Tổng thống của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ và phe cánh lại đang học theo chiến lược của một nhà độc tài ở một đất nước nhỏ bé như Hungary. Họ đang cố sao chép mô hình của Orbán.

Hỏi: Liệu Trump có thể thống trị nước Mỹ giống như cách Orbán làm với Hungary không?

Levitsky: Tôi nghĩ là không. Ở Mỹ, việc sửa đổi Hiến pháp khó hơn nhiều so với ở Hungary. Cần phải có hai phần ba số phiếu ở cả hai viện Quốc hội. Sau đó, ba phần tư các bang cũng phải phê chuẩn sửa đổi đó. Hơn nữa, phe đối lập ở Hungary cũng yếu hơn nhiều so với đảng Dân Chủ của Mỹ. Có khả năng lớn là Trump sẽ mất quyền kiểm soát Hạ viện trong cuộc bầu cử Quốc hội năm 2026.

Hỏi: Nền dân chủ Mỹ lẽ ra phải đủ vững mạnh để chống lại Trump chứ? Dù sao thì suốt hơn hai thế kỷ qua, nước Mỹ vẫn luôn có cơ chế tiết chế và cân bằng quyền lực (Checks and Balances).

Levitsky: Thật không may, tôi phải nói rằng: Các cơ chế kiểm soát của Hiến pháp Mỹ hiện đang thất bại. Các nhà lập quốc của chúng tôi muốn ngăn chặn một kẻ bạo chúa toàn năng. Vì vậy, họ tạo ra một loạt thể chế: Phân chia quyền lực với Quốc hội độc lập gồm hai viện, hệ thống tư pháp phần lớn độc lập và chế độ liên bang với quyền hạn rộng rãi dành cho các bang.

Nhưng họ đã không lường trước được rằng, sẽ có ngày xuất hiện hai đảng chính trị cực kỳ phân cực, trong đó một đảng hoàn toàn trung thành với Tổng thống đương nhiệm. Chưa bao giờ một Tổng thống Mỹ lại kiểm soát đảng của mình gần như toàn bộ như Trump đang kiểm soát đảng Cộng Hòa – vốn đang nắm đa số ở cả hai viện Quốc hội. Điều đó có nghĩa là cơ quan lập pháp của chúng tôi đang trao quyền lực của mình cho Trump.

Hỏi: Trump đã kịp bổ nhiệm ba thẩm phán vào Tối cao Pháp viện ngay trong nhiệm kỳ đầu, và họ thường xuyên đưa ra các phán quyết có lợi cho ông ta. Ông có coi những gì đang diễn ra ở Mỹ là một cuộc đảo chính từ trên xuống không?

Levitsky: Tôi gọi đó là một âm mưu đảo chính: Lạm dụng quyền lực trên quy mô lớn. Tôi sẽ dùng từ “đảo chính” khi Trump công khai vi phạm Hiến pháp và từ chối tuân theo các quyết định của Quốc hội hoặc Tối cao Pháp viện.

“Tôi chưa từng thấy trong một hệ thống dân chủ nào lại có sự tập trung quyền lực chính trị, kinh tế và truyền thông vào một cá nhân như Elon Musk hiện nay”.
Hỏi: Ông từng cảnh báo trước ngày Trump lên tiếp quản chính quyền, rằng nước Mỹ có nguy cơ rơi vào chủ nghĩa chuyên chế.

Levitsky: Mọi chuyện còn tồi tệ hơn những gì chúng tôi dự đoán. Thứ nhất, chính quyền mới hành động nhanh và toàn diện hơn nhiều so với dự kiến. Thứ hai, chúng tôi không lường được sự xuất hiện của Elon Musk. Ông ta là một yếu tố mới trong kịch bản độc tài.

Tôi chưa từng chứng kiến trong một hệ thống dân chủ nào lại có sự tập trung quyền lực chính trị, kinh tế và truyền thông vào một người như Musk. Trong khi đó, ông ta không hề được bầu chọn. Người đàn ông này đang gây ra thiệt hại khủng khiếp cho bộ máy nhà nước của chúng tôi với cái gọi là “Bộ Hiệu quả Chính phủ” (DOGE) của ông ta. Rất có thể ông ta đang vi phạm Hiến pháp và luật pháp của chúng tôi, nhưng không ai kiểm soát được ông ta cả.

Hỏi: Tổng thống ở Mỹ vốn đã có vị thế rất mạnh, và Trump đang tận dụng điều đó bằng cách ban hành vô số sắc lệnh. Liệu sự tập trung quyền lực như vậy có xảy ra được ở một nền dân chủ nghị viện như Đức không?

Levitsky: Ở một nền dân chủ nghị viện, những kẻ ngoài cuộc như Trump khó có thể leo lên đứng đầu một đảng truyền thống và chiếm quyền kiểm soát đảng. Nhưng cũng có những trường hợp, một người ngoài cuộc lập ra đảng riêng và giành đa số: Như Berlusconi ở Ý.

Nếu một chính trị gia theo khuynh hướng chuyên chế kiểm soát được một đảng truyền thống như Orbán ở Hungary, thì họ cũng có thể gây ra thiệt hại lớn trong hệ thống nghị viện.

Hiện tại, tôi đang lo ngại cho nước Anh: Ở đó, Đảng Cải cách cực hữu của Nigel Farage đang dẫn đầu các cuộc thăm dò. Vương quốc Anh có một hệ thống chính trị tập trung và dựa trên đa số rất mạnh. Nếu Farage giành được đa số trong quốc hội, ông ta thậm chí có thể gây ra nhiều thiệt hại hơn cả Trump.

“Các cơ chế kiểm soát của Hiến pháp Mỹ hiện đang thất bại”
Hỏi: Khác với nhiệm kỳ đầu của Trump, hiện tại không còn thấy những cuộc biểu tình rầm rộ nữa.

Levitsky: Tôi từng tin rằng mọi nỗ lực lạm dụng quyền lực ở Mỹ sẽ vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ. Nước Mỹ có nền dân chủ phong phú, đa tầng, một khu vực tư nhân hùng mạnh, giàu có và các trường đại học độc lập, giàu nguồn lực. Nhưng trong những tuần đầu của nhiệm kỳ hai của Trump, chúng ta đang chứng kiến mức độ tự kiểm duyệt, đầu hàng hoặc thậm chí là phục tùng nhiều hơn tôi tưởng tượng.

Một số doanh nhân giàu có và quyền lực nhất đang quỳ gối trước Trump. Các cơ quan truyền thông lớn bị chủ sở hữu gây áp lực phải nhân nhượng ông ta. Các trường đại học lớn im lặng trước cuộc tấn công tàn khốc vào giáo dục đại học và khoa học của chúng tôi. Nếu tình hình này tiếp diễn, Trump sẽ gây ra nhiều thiệt hại hơn những gì tôi từng nghĩ là có thể.

Hỏi: Vì sao lại như vậy?

Levitsky: Người Mỹ chúng tôi rất ngây thơ. Chúng tôi coi nền dân chủ ở đất nước mình là điều hiển nhiên. Ngoại trừ một số ít người nhập cư, chúng tôi không hiểu, sống dưới một chế độ chuyên chế là thế nào. Đó là một bất lợi lớn so với các xã hội như Đức, Ba Lan hay Nam Mỹ.

Kết quả bầu cử cũng khiến những người chống Trump mất tinh thần, họ kiệt sức và buông xuôi. Ngay cả tôi cũng cảm thấy vậy. Suốt chín năm qua, tôi nói về Trump không ngừng nghỉ. Khi ông ta tái đắc cử vào tháng 11, điều duy nhất tôi muốn là về nhà, ăn kem và xem khúc côn cầu trên TV. May mắn là nhiều người đang dần vượt qua cú sốc này, và chúng tôi bắt đầu thấy những cuộc biểu tình trên toàn quốc, chẳng hạn trước các đại lý xe Tesla.

Hỏi: Tại sao đảng Dân Chủ lại im lặng trước những sắc lệnh và chính sách trục xuất đầy nghi vấn về mặt pháp lý của Trump?

Levitsky: Đảng Dân Chủ vẫn bị chi phối bởi một thế hệ chính trị gia già nua, được rèn luyện trong thế kỷ 20, với những chuẩn mực dân chủ truyền thống. Nhiều người trong số họ trông khá hoang mang. Họ dựa vào niềm tin rằng hệ thống sẽ bảo vệ họ. Và sau nhiệm kỳ đầu của Trump, họ nghĩ rằng lần này sẽ không tệ đến thế đâu.

Hỏi: Có phải họ bị bất ngờ?

Levitsky: Ví dụ như, một trận đấu quyền anh 15 hiệp, nơi một võ sĩ lao lên ngay từ hiệp đầu, tung ra hàng ngàn cú đấm. Có thể đến hiệp bốn hắn sẽ kiệt sức, nhưng ngay từ hiệp một hắn đã giáng quá nhiều đòn khiến đối thủ choáng váng, nằm gục trong góc đài. Đó chính là tình cảnh của đảng Dân Chủ lúc này. Họ bị một cơn mưa đòn bất ngờ giáng xuống.

Hỏi: Nhiều người Dân Chủ kêu gọi hãy chờ đợi. Họ cho rằng: Rồi Trump sẽ gây ra quá nhiều thiệt hại rõ ràng đến mức cử tri tự quay lưng với ông ta.

Levitsky: Có thể đảng Dân Chủ sẽ thắng các cuộc bầu cử trong tương lai nếu bây giờ họ im lặng và chui vào góc mà trốn. Trump đang làm suy yếu nền kinh tế của chúng ta nghiêm trọng với chính sách thương mại của ông ta. Nhưng lợi ích của đảng Dân Chủ không giống với lợi ích của xã hội chúng ta. Trump đang hủy hoại đất nước và nền dân chủ của chúng ta.

“Chúng ta vẫn còn cơ hội khôi phục nền dân chủ của mình”
Hỏi: Liệu bây giờ còn có thể ngăn chặn Trump không?

Levitsky: Có chứ. Những kẻ chuyên chế nguy hiểm nhất là khi chúng được dân chúng ủng hộ với tỉ lệ cao, như Putin hay Chávez từng có tới 70-80% ủng hộ. Bolsonaro ở Brazil thì gây hại ít hơn vì không có được sự hậu thuẫn đó.

Trump không phải là một Tổng thống được yêu thích. Ông ta không đạt nổi 50% số phiếu trong bầu cử, và hiện tại mức ủng hộ của ông ta cũng dưới con số đó, thậm chí còn đang giảm. Hơn một nửa đất nước này phản đối ông ta. Trump đang tự tạo thêm rất nhiều kẻ thù mới, từ việc sa thải hàng loạt nhân viên công vụ đến chính sách thương mại hỗn loạn.

Hỏi: Và rồi sao nữa?

Levitsky: Nghe có vẻ sáo rỗng, nhưng đó là sự thật: Người dân phải tự mình bảo vệ nền dân chủ của mình. Không chỉ là xuống đường biểu tình. Chúng ta phải bắt đầu xây dựng một lực lượng đối lập thật sự: Cùng với các tổ chức dân quyền, các trường đại học, các doanh nghiệp và các chính trị gia của đảng Dân chủ.

Hỏi: Có điều gì khiến ông lạc quan không?

Levitsky: Kiểu chủ nghĩa chuyên chế mà Trump đang hướng tới không phải là không thể đảo ngược. Tôi nghĩ chúng ta vẫn còn cơ hội để khôi phục nền dân chủ của mình. Nhưng người Mỹ chúng tôi phải hành động.

Thời báo KTSG

Nguyễn Đăng Anh Thi

23-3-2025

(KTSG) – Từ tháng 12-2024 đến nay, cứ trung bình 10 ngày là ông Donald Trump lại tuyên bố muốn sáp nhập Canada thành bang thứ 51 của Mỹ. Tôi từng đơn giản nghĩ rằng việc muốn sáp nhập Canada vào Mỹ chỉ là tuyên bố ngẫu hứng của ông Donald Trump, nhưng tôi đã nhầm.

Chiến lược và địa chính trị

Thực tế, Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nói rằng sẽ ép Canada sáp nhập bằng áp lực kinh tế, và việc áp thuế nhập khẩu là một trong những áp lực kinh tế này.

Để hiểu ông Trump, có lẽ một trong những cách tốt nhất là tiếp cận những người thân cận của ông ấy. Phóng viên Ashleigh Stewart của Global News đã làm được điều này.

Dưới bóng của tòa nhà Tối cao Pháp viện và ngay gần đồi Capitol là trụ sở của một tổ chức truyền thông có tên là War Room (Phòng chiến tranh). Đây được xem là trung tâm đầu não của truyền thông bảo thủ và dân túy do Steve Bannon sáng lập và điều hành.

Bannon từng là chiến lược gia chính trong chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Trump năm 2016, từng nắm chức chiến lược gia trưởng Nhà trắng, và là người có ảnh hưởng rất lớn trong việc hình thành các chiến lược chính trị trong phong trào “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” (MAGA).

Trong căn phòng đó, Bannon nói với Stewart(1) rằng người Canada chưa hiểu hết ý định của ông Trump. Bannon nói rằng, ông Trump “thực sự đã suy nghĩ rất kỹ” khi gọi Canada là “tiểu bang thứ 51”. Theo lời Bannon, sự quan tâm sâu xa của ông Trump đối với Canada là chiến lược và địa chính trị, và dường như mọi người đang bỏ qua vấn đề quan trọng này.

Bannon nói Bắc Cực sẽ là “trò chơi vĩ đại của thế kỷ 21”. Sự tan chảy của các tảng băng Bắc Cực đang làm cho vùng cực bắc dễ tiếp cận hơn đối với các quốc gia như Nga và Trung Quốc, hai đối thủ chính trong cuộc cạnh tranh chiến lược toàn cầu của Mỹ. Biên giới phía Bắc sẽ là một điểm yếu quân sự mà Bannon gọi là “yếu huyệt” của Canada, và điều đó trở thành nỗi lo của Mỹ.

“Chúng tôi không thể để Trung Quốc, Nga hay bất kỳ ai khác thâm nhập vào khu vực này. Đó là lý do tại sao ông Trump nói về việc mua Greenland (thuộc Đan Mạch). Đó là lý do tại sao ông ấy muốn củng cố quyền kiểm soát tại kênh đào Panama. Và đó cũng là lý do tại sao ông ấy quan tâm đến Canada – bởi vì an ninh của Canada là an ninh của Mỹ”, Bannon nói.

Bannon cho rằng việc kiểm soát Canada và các lãnh thổ trong khu vực Bắc Mỹ là một phần trong chiến lược lớn hơn nhằm củng cố sự thống trị về quân sự, năng lượng và thương mại của Mỹ. Với trữ lượng tài nguyên thiên nhiên phong phú, Canada trở thành một mục tiêu quan trọng.

Việc kiểm soát Greenland, vùng lãnh thổ có vị trí địa chính trị cực kỳ quan trọng, nơi có trữ lượng tài nguyên khoáng sản và dầu mỏ phong phú, sẽ giúp Mỹ giành lợi thế trong việc kiểm soát các tuyến đường biển quan trọng ở Bắc Cực.

Bannon tin rằng chính sách “Nước Mỹ vĩ đại” của ông Trump không chỉ nhắm vào Canada mà còn hướng đến kiểm soát toàn bộ Tây bán cầu nhằm duy trì vị thế siêu cường trong thế giới đa cực.

Tất cả đều liên quan đến “kiểm soát bán cầu”, Bannon nói. Ông Trump rõ ràng đang cố gắng thiết lập một hành lang kinh tế và quân sự theo hướng Bắc – Nam.

Đằng sau ông Donald Trump là những cá nhân và tổ chức vạch ra tầm nhìn và chiến lược

Những gì ông Bannon chia sẻ với phóng viên Ashleigh Stewart của Global News làm tôi ngộ ra được rằng, những phát ngôn của ông Trump dù có hơi bốc đồng, nhưng đằng sau ông là những cá nhân và tổ chức hùng hậu vạch ra tầm nhìn và chiến lược.

Thực tế, những chính sách gần đây của Nhà Trắng, bao gồm cắt giảm bộ máy hành chính liên bang, siết chặt kiểm soát nhập cư và thúc đẩy bảo hộ thương mại phản ánh rất rõ quan điểm bảo thủ của ông Bannon.

Hơn thế nữa, phong trào MAGA(2) không chỉ đơn thuần là một khẩu hiệu chính trị mà còn được hỗ trợ bởi nhiều tổ chức tư tưởng (think tank), các nhà hoạt động chính trị và giới học giả bảo thủ sừng sỏ. Các think tank như Heritage Foundation, Claremont Institute, Federalist Society, America First Policy Institute… không chỉ đã có vai trò lớn trong việc định hình chính sách và chiến lược của ông Donald Trump mà còn nghiên cứu về gia tăng ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu.

Có thể thừa nhận rằng, chiến lược kiểm soát bán cầu như chia sẻ của ông Bannon mà ông Trump vừa kích hoạt không chỉ là một tham vọng lãnh thổ, mà còn phản ánh toan tính địa chính trị táo bạo. Ý tưởng này có thể hấp dẫn đối với những người theo chủ nghĩa dân túy cực đoan để ông Trump sử dụng nhằm dẫn dắt những người theo phong trào MAGA. Tuy nhiên, chiến lược này không chỉ bất hợp lý về mặt chính trị, mà còn bất hợp pháp và không khả thi.

Bất hợp pháp và không khả thi

Về chính trị, Canada và Mỹ có mối quan hệ đặc biệt, là hai nền kinh tế gắn bó chặt chẽ với nhau qua Hiệp định USMCA. Canada không phải là một quốc gia đối địch mà là đồng minh thân cận nhất, đồng thời là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Nếu ông Donald Trump muốn biến Canada thành một phần của Mỹ, điều này không chỉ đi ngược lại thực tế quan hệ hai nước mà còn là một hành động phá vỡ các quy tắc quốc tế. Mỹ không cần “sáp nhập” Canada để kiểm soát tài nguyên, vì đã có các cơ chế thương mại và đầu tư hợp pháp.

Canada có nền dân chủ ổn định, hệ thống chính trị độc lập, và khảo sát cho thấy khoảng 90%(3) người dân Canada không có nguyện vọng trở thành một phần của Mỹ. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm ép buộc hay can thiệp vào chủ quyền của Canada sẽ gây phản ứng dữ dội không chỉ từ Canada mà còn ngay trong nội bộ Mỹ và cộng đồng quốc tế.

Bên cạnh đó, Canada là một trong những thành viên sáng lập của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây dương (NATO) cùng với Mỹ. Nếu Mỹ tìm cách ép buộc Canada về mặt quân sự hay chính trị, điều này có thể kích hoạt phản ứng mạnh mẽ từ các nước đồng minh khác như Anh, Pháp, Đức, và thậm chí cả Liên minh châu Âu (EU).

Ngoài ra, giữa Canada và Mỹ còn có một liên minh quốc phòng quan trọng là Bộ Chỉ huy phòng thủ không gian Bắc Mỹ (NORAD) nhằm bảo vệ không phận hai nước khỏi các mối đe dọa bên ngoài. Việc Mỹ tìm cách kiểm soát quân sự Canada sẽ đi ngược lại với chính hệ thống phòng thủ chung mà hai nước đã xây dựng trong nhiều thập niên.

Greenland là một phần của Vương quốc Đan Mạch, và bất kỳ động thái nào nhằm kiểm soát Greenland mà không có sự đồng thuận từ Đan Mạch đều sẽ là vi phạm chủ quyền, có thể dẫn đến xung đột ngoại giao hoặc thậm chí quân sự.

Về pháp lý, mọi hành động nhằm sáp nhập hoặc chiếm đoạt Canada hoặc Greenland đều vi phạm các điều khoản của Hiến chương Liên hiệp quốc và NATO. Theo Hiến chương Liên hiệp quốc, việc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực để chiếm đoạt lãnh thổ của một quốc gia khác là bất hợp pháp. Điều này có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng, khiến Mỹ có nguy cơ bị cô lập ngay trong chính liên minh quân sự mà họ dẫn đầu.

Về thực tiễn, việc sáp nhập Canada sẽ không nhận được sự đồng thuận từ người dân Canada, thậm chí ngay cả trong nội bộ Mỹ. Nếu Mỹ cố gắng kiểm soát Canada bằng bất kỳ hình thức nào, điều này có thể gây ra một cuộc khủng hoảng hiến pháp ở cả hai nước, làm suy yếu chính quyền Mỹ và tạo ra sự bất ổn nghiêm trọng trong khu vực. Một động thái như vậy sẽ làm suy yếu vị thế của Mỹ trên trường quốc tế, dẫn đến phản ứng dữ dội từ cả đồng minh lẫn đối thủ, và có thể gây ra khủng hoảng ngoại giao toàn cầu.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là ông Trump có xu hướng xem nhẹ các hiệp định quốc tế và coi thường những liên minh truyền thống, sẵn sàng hành động đơn phương nếu thấy có lợi.

Làm cho “nước Mỹ vĩ đại” lẽ ra nên bắt đầu từ tăng cường củng cố quan hệ với đồng minh và đối tác, nhưng ông Trump đang làm ngược lại.

Trước tình thế đó, người dân Canada đang thể hiện tinh thần đoàn kết mạnh mẽ để đối phó với tham vọng từ phương Nam. Chính phủ Canada đang huy động nguồn lực trong nước, mở rộng hợp tác với châu Âu và khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đồng thời đa dạng hóa thị trường nhằm từng bước giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ.

củng tức cười, thằng nào ra lệnh FBI bỏ tên bố mẹ vô danh sách terrorist watch? Thằng nào ra lệnh không chích ngừa Covid thì bị mất việc? Thằng nào trích ra $22 tỷ cho hội nào mà chính người nó cầm đầu? không thấy nó nói?